Smederevo

Smederevo
grad
Centar Smedereva
Zastava Grb
Etimologija: Vinceia Semendria
Nadimak:  Grad grožđa i gvožđa
Smederevo
Koordinate: 44°39′51″N 20°55′44″E / 44.664161°N 20.928779°E / 44.664161; 20.928779
Država	Srbija
Okrug	Podunavski
Uprava
• Gradonačelnik	Jasmina Vojinović (SNS)
Površina
• Urbano	42,03 km²
• Ruralno	484,30 km²
Nadmorska visina	72 m
Stanovništvo  (2022)
• Urbano	59.261
• Gustina stanovništva uključujući urbanou sredinu	1.410/km²
• Ruralno	97.930
• Gustina stanovništva uključujući ruralnu sredinu	202/km²
Vremenska zona	UTC+1
• Ljeti (DST)	UTC+2
Poštanski broj	11300 11303 11304 11305 11330
Pozivni broj	(+381) 026
Registarska oznaka	SD
www.smederevo.org.rs

Smederevo je grad u severoistočnom delu Srbije, koji se nalazi u Podunavskom okrugu na obalama reke Dunava. U njemu živi oko 59.000 stanovnika,^[1] dok aglomeracija broji oko 98.000 stanovnika.^[1]
Grad ima posebnu historijsku važnost jer je od 1430. do 1459. bio središte Srpske despotovine, tj. zadnjeg ostatka srpske srednjovekovne države. Zatim su ga osvojile Osmanlije pod sultanom Mehmedom II. i grad je od 1459. do 1817. bio središte Smederevskog sandžaka, dakle deo Osmanskog carstva, sve do Drugog srpskog ustanka.
Smederevo je danas industrijski centar. Za Smederevo se kaže da je «grad gvožđa i grožđa».

Glavni članak: Geografski položaj Smedereva

Smederevo se nalazi na 40° 39’ severna geografske širine i 20° 57’ istočne geografske dužine. Nalazi se u severoistočnom delu Republike Srbije, na drugoj po veličini evropskoj reci Dunavu. Od prestonice Beograda udaljen je svega 46 kilometara. Smederevo je dakle dunavski grad sa zanimljivim položajem koji čini od njega pograničnu postaju, kroz koju se ulazi u Banat i Vojvodinu prema severu, u centralnu odnosno Moravsku Srbiju prema jugu, u Vlašku prema istoku.

Smederevo ima više stepsko–kontinentalnu nego umereno kontinentalnu klimu. Srednja godišnja temperatura u gradu je 11,4 °C. Srednja januarska temperatura je tek nešto ispod nule (-0,6 °C), dok julska dostiže prosečnih 21,9 °C. Tokom prolećnih meseci (mart, april i maj) prosečna temperatura iznosi oko 14 stepeni. Tokom jeseni (septembar, oktobar i novembar) prosečna temperatura je 9,6 stepeni. U Smederevu padne oko 650 mm vodenog taloga godišnje. Najviše je padavina u maju (72 mm) i junu (86 mm) a najmanje u februaru (38 mm).

Smederevo se ubraja u dvadeset najvećih gradova u zemlji, tačnije rečeno ono je 13. ili 14. grad u Srbiji po stanovništvu (vidi: popis gradova u Srbiji). Po zadnjem popisu iz 2022. godine u gradu živi 59.261 stanovnika,^[1] dok na administrativnom prostoru Smedereva živi 97.930 stanovnika.^[1]

Prema popisu iz 2011. godine na području opštine Smederevo, računajući i nedavnu kosovsku dijasporu, živelo je 108.209 stanovnika, od čega u samom gradu i prigradskim naseljima 64.175 žitelja^[2]. Široko regijonalno područje u mreži grada Smedereva brojilo je oko 230.000 stanovnika^[3]. Gustina naseljenosti opštine 2006. godine je bila od 243,27 stanovnika po km². Stopa prirodnog priraštaja je negativna, i iznosi –1,0 promila (2004.), dok je 2003. godine ona bila –1,4 promila.
Po nacionalnom pitanju, u gradu je većina Srba sa značajnim manjinama Roma, Crnogoraca i mnogih drugih naroda, što prikazuje etničku strukturu prosečnog grada u Srbiji. U opštini Smederevo živi 28 različitih etničkih grupa. Po popisu iz 2002. u opštini najbrojniji su Srbi (104.222 tj. 94,91%), zatim Romi (1.801 tj. 1,64%), slede Crnogorci (533 tj. 0,49%), Makedonci (354 tj. 0,32%), Jugosloveni (296 tj. 0,27%), Hrvati (198 tj. 0,18%), Mađari (144 tj. 0,13%), a od ostalih nacionalnosti izdvajaju se Albanci, Bošnjaci, Bugari, Vlasi, Bunjevci, Muslimani, Nemci, Rumuni, Rusi, Rusini, Slovaci, Slovenci, Ukrajinci, Česi i ostali. Značajno je pomenuti i Grke i Jevreje, koji vekovima imaju svoju zajednicu u ovom gradu.
Ako promatramo parabolu razvitka stanovništva, grad je eksponencijalno rastao tokom zadnjih sto godina, nasuprot istorijskim događajima koji su tokom celog veka teško ugrozili društvo Srbije a uz to i društva celog Balkanskog poluostrva. Sa početka 20. veka Smederevo je brojalo 7.000 stanovnika, a danas u njegovoj gradskoj mreži živi do 117.000 stanovnika. 1948. godine u FNR Jugoslaviji, u uskom gradu je živelo 14.206 stanovnika a u opštini 59.545 stanovnika^[4]. Stanovništvo je naglo raslo od 1960–ih do 1990–ih godina^[4], pa je rast usporen u deceniji od 1991. do 2002., što je direktna posledica građanskog rata. Tokom Devedesetih uski grad je prešao sa 63.884 na 62.805 stanovnika^[2], dakle demografso opadanje koje je bilo dosta neobično za evropske gradske sredine a konstanta za bivše–jugoslavenske. Stanovništvo Smedereva je opet počelo da raste u deceniji 2001/2011. zbog bliske kosovske krize, i to naglo u periodu 2002–2006. kada je na području opštine stiglo oko 7.500 raseljenih lica sa Kosova i Metohije.

Broj stanovnika u opštini Smederevo u periodu 1948.-2022. godine:^[4]

Godina	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.	2006.	2011.	2022.
Broj stanovnika	59.545	66.132	77.682	90.650	107.366	110.768	109.809	117.134[α 1]	108.209	97.930

Broj stanovnika u gradu Smederevu u periodu 1948.-2022. godina:^[4]

Godina	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.	2006.	2011.	2022.
Broj stanovnika	24.761	29.663	39.793	54.257	69.814	76.984	77.808	83.768[α 2]	64.175	59.261

Glavni članak: Grad Smederevo (opština)

Nakon Drugog svetskog rata, Smederevo je dobilo značajnu ulogu kao administrativni centar. Pre toga Smederevo je sa svojom oblašću pripadalo Dunavskoj banovini (sedište Novi Sad). Tokom Drugog svetskog rata Smederevo je bilo sedište dela Dunavske banovine koji je bio okupiran isključivo od strane Nemačke vojske (Šumadija, Braničevo i Banat, koji je kasnije ustanovljen kao posebna autonomna regija pod vlašću banatskih Nemaca). Od 1945. godine novostvorena država FNRJ (Federativna Narodna Republika Jugoslavija) a potom i SFRJ (Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija) podeljena je na oblasti (krajeve) čiji su sastavni delovi bile opštine. Smederevo je posle 1945. godine postalo sedište Smederevske oblasti, koja je obuhvatala Grad Smederevo (naselje Smederevo i njemu gravitirajuća prigradska naselja) i još 7 opština.

Opština Smederevo je osnovna teritorijalna jedinica u kojoj građani ostvaruju lokalnu samoupravu u skladu sa Ustavom. Gradske mesne zajednice grada Smedereva:

Prve mesne zajednice u Smederevu su bile: Donji Grad, Carina, Leštar i Slavija. One su osnovane Statutom opštine Smederevo koji je stupio na snagu 9. jula 1964. godine. Stoga je 1982. godine skupština opštine Smedereva na zajedničkoj sednici svih veća donela odluku o izmeni i dopuni statuta kojom je utvrđena organizacija mesnih zajednica. Iz MZ Donjeg Grada su izdvojene MZ Karađorđev Dud i Plavinac, iz MZ Carine su izdvojene MZ 4. Jul (danas MZ Sveti Sava) i Papazovac, i iz MZ Leštar izdvojene su MZ Ladna Voda i Zlatno Brdo. Katastarska opština Lipe 2 (Lipe II) je postala MZ 25. Maj – tog maja.
Teritoruju Opštine čine područija 27 naseljeneh mesta, koje ulaze u njen sastav^[3]. Seoska naselja grada Smedereva:

U zagradama je broj stanovnika u seoskim naseljima po popisu 2011. godine^[2][3].

Ovaj dio članka je u začetku. Pogledajte kako uređivati članak i pomozite Wikipediji u njegovom proširenju.

• Živoslav Adamović (SPS)
• Bojan Ilić (SPS)
• Tomislav Petrović (DS)
• Saša Radosavljević (DSS)
• Predrag Umičević (DS)
• Jasna Avramović (SNS)
• Jovan Beč (SNS)
• Jasmina Vojinović (SNS)

Grad nema sistem višeg gradskog prevoza (metro, gradska železnica, tramvaj, kablovski saobraćaj) mada ipak ima razvijenu logističku i prevoznu mrežu koja ga veže s većim srpskim gradovima a istovremeno osigura gradski život na kratkim relacijama. Većina Smederevskog saobraćaja je kopnena, stanovništvo se većinom služi motornim vozilima, mahom privatnim, ali postoji i gradska autobuska linija. Ima dosta pešaka, dok bicikl nije tako popularan.
Smederevo nema jedan civilni aerodrom. Postoji tzv. aerodrom Smederevo, nalazi se između sela Lipe i sela Radinac i služi za sportske i poljoprivredne svrhe, pa i za helikoptere, za obuku i za padobranstvo. U aerodromu djeluje Aero Klub Smederevo, osnovan 1952. godine. Preko Dunava, aktivan je vojni aerodrom u Kovinu koji pripada ratnom vazduhoplovstvu i vojsci Srbije.
Za razliku od drugih gradova, Smederevo ima razvijeniji vodni saobraćaj na reci Dunav i razvijeniju rečnu saobraćajnu infrastrukturu, što je zapravo duga tradicija grada koja je se u zadnjem veku nadovezala smederevskoj industriji železa i nafte. Luka Smederevo je registrovana za međunarodni saobraćaj i nalazi se u samom centru grada Smedereva. Specijalizovana je u prevozu tereta, nadasve tečnog, a nedaleko se nalazi i železnička stanica Smedereva, kojoj se od 2019. planira dograditi posebnu prugu za potrebe luke. Lučkom područiju na Dunavu se direktno povezan neke od najvećih firmi u Smederevu (Hbis Group, Tomi Trade, Nis AD, Mitan Oil).
Grad ima takođe svoju železničku stanicu koja se sastoji iz 6 koloseka iz kojih kreće železnička linija Smederevo – Mala Krsna. Od Male Krsne linija nastavlja istočnim pravcem prema Požarevcu i Majdanpeku; južnim pravcem prema Velikoj Plani, Jagodini, Paraćinu, Nišu; zapadnim pravcem prema Jajincima i Beogradu. Prva deo te linije je otvoren u novembru 1886. (Velika Plana – Smederevo)^[5] dok pruge koje vežu Malu Krsnu sa Požarevcom i Topčiderom su otvorene između 1920. i 1924.^[5] Po pitanju kopnenog saobraćaja, Smederevo je dobro povezano sa linijom autoputa A1 (Horgoš–Preševo), koji prolazi južno od grada. Do centra je moguće doći putem više izlaza (Vodanj, Kolari, Smederevo Jug/Ralja). Pet su glavne ceste koje vode centru Smedereva: Goranska / Karađorđeva; Petrijevska; Kolarski put; Crvene Armije; Šalinačka.

Ovaj dio članka je u začetku. Pogledajte kako uređivati članak i pomozite Wikipediji u njegovom proširenju.

Istorijska pripadnost ________________________________________________ 5700–4500 BC pne. Vinčanska kultura ?–? pne. Panoni/Skordisci 6–441 Rimsko Carstvo ________________________________________________ 441–454 Hunski kaganat 510–895 Bizantsko Carstvo/Avarski kaganat ________________________________________________ 895–1284 Bizantsko Carstvo/Bugarsko Carstvo 895–1284 Kraljevina Ugarska/Srbija ________________________________________________ 1284–1346 Srpsko kraljevstvo 1346–1402 Srpsko carstvo/Moravska Srbija 1402–1459 Srpska despotovina ________________________________________________ 1459–1718 Osmansko carstvo 1718–1739 Sveto Rimsko Carstvo/Habsburzi 1739–1806 Osmansko carstvo ________________________________________________ 1806–1918 Kneževina Srbija/Kraljevina Srbija ________________________________________________ 1918–1941 Kraljevina SHS 1941–1944 Nedićeva Srbija/Treći Reich 1944–1990 SFR Jugoslavija 1990–danas Republika Srbija

Historija Smedereva počinje u 1. pne., nakon osvajanja Rimskog carstva, kada je postojalo naselje po imenu Vinceia. Rimljani su postavili prve pogranične vojne logore (jed. castrum, mn. castra) uz reku Istros^{[α 3]} između 33 ne. i 69 ne. U neposrednoj blizini današnjeg Smedereva je bilo mesto Aureus Mons (Zlatna gora), dok su veći centrovi uz Dunav bili Singidunum (Beograd), Margus (Požarevac), Viminacium (Kostolac), Aquæ (Prahovo). Dotični Aureus Mons se pominje za vreme cara Proba (rexit 276–282) kao pogodno područje za uzgoj vinove loze^[6]. Stoga dunavska granica je predstavljala jedna od najvećih geostrateških, vojnih i širih političkih problema za Rim od cara Augusta do Konstantina i Flavija Teodosija, sve do pada carstva i upada Atilovih Huna u Panoniju u godinama 441/442.
Prvi pomen Smedereva nailazimo godine 1019. u povelji vizantijskog cara Vasilija II kada je ovde uspostavljena jedna od episkopija novostvorene Ohridske arhiepiskopije^[7]. Sledeći pisani pomen o Smederevu nalazi se i u povelji kneza Lazara iz 1381. godine^[6], u kojoj se spominje manastir Ravanica i sela i imanja koja poklanja « u Smederevu ljudini Bogosavu s općinom i s baštinom ».

Vidi takođe: Srpska despotovina i Smederevska tvrđava

Savremeni grad vuče korene iz kasnog srednjeg veka. Naselje dobija na značaju u 14. sa povlačenjem srpske države na sever pred turskim naletima. 1427., nakon smrti svog prethodnika Stefana, despot Đurađ Branković je po prethodno utvrđenom dogovoru morao da ugarskom kralju Sigismundu vrati Beograd. 1430. godine je despot Srbije Đurađ Branković (rexit 1427—1456) podigao Smederevsku tvrđavu (poznata kao Smederevac) sa namerom da stvori utvrdu uz granicu prema Kraljevini Ugarskoj da bi se mogli skloniti na bezbedan prostor, dakle prema Mađarskoj, u slučaju osmanskog napada. Tvrđava je bila središte Srpske Despotovine (1430–1439.) do 18. augusta 1439. kada su Osmanlije po prvi put osvojile Smederevo. Đurađ Branković je pobegao u Zetu. Nakon uspešne Duge vojne (1443) u savezništvu sa vojvodom Janošom Hunjadijem, 22. augusta 1444. je ponovo ušao u Smederevo. Grad će stoga biti po drugi put srpska prestonica (1444–1459.) i vojska despota Brankovića će odbraniti grad 1453. godine (leto–jesen) protiv novog osmanskog napada pod vodstvom sultana Mehmeda II. Smederevska tvrđava je tada predstavljala najveću ravničarsku tvrđavu u Evropi. Zatim je 1456. sultan ponovo opseo Beograd i Smederevo i ponovo doživeo poraz. Đurađ Branković je umro na Badnji dan 24. decembra 1456. godine sa 79 godina. Njegov zadnji naslednik Lazar Branković je umro bez dece u Smederevu 20. februara 1458. pa je vlast despotovine preuzelo namesništvo u velikoj nesuglasnosti između pro–ugarske i pro–turske stranke, dok je, s druge strane, turska vojska krenula u nove napade. U martu 1458. smederevsku vlast preuzima Stefan Tomašević da bi 20. juna 1459. Turci osvojili tvrđavu predajom grada bez borbe.
Nakon toga grad potpada pod vlast Turaka. Iako je razoren u sukobu 1459., Turci uviđaju njegov izuzetno povoljan položaj na Dunavu i dograđuju utvrđenje sada za svoje potrebe da bi na primer u mestu razvili brodogradnju. Tokom dugog perioda (1459–1806) grad je bio sedište Smederevskog sandžaka (tur. Semendire Sancağı). Posle osmanskog osvajanja Beograda (1521.) uprava Smederevskog sandžaka je premeštena u Beogradsku tvrđavu, a posle Mohačke bitke i pada Ugarske, Semendire je turska stanica u dubokoj Rumeliji.
U Tursko–austrijskom ratu je habsburška vojska osvojila Panoniju pod vodstvom princa Eugena i u oktobru 1689. stigla do Skoplja. U jesen 1690. je Mustafa Ćuprilić osvojio Pirot, Niš i Smederevo, ali su 1697. Turci opet poraženi u bici kod Sente. Po odredbama Požarevačkog mira Austrija je dobila dobila od Osmanskog carstva Beograd zajedno sa severnim delovima današnje centralne Srbije. Iste 1718. godine su Habsburzi uspostavili pokrajinu pod imenom Kraljevina Srbija u kojoj je spadalo i Smederevo. To doba samostalnosti je trajalo nekih dvadesetak godina, da bi po Beogradskom miru Kraljevina Srbija nestala, obala Dunava i Smederevo opet vraćena u Osmansko carstvo i ostao samo Tamiški Banat. Sledećih šezdeset godina Smederevo je bilo pod turskoj vlasti.

Ovaj dio članka je u začetku. Pogledajte kako uređivati članak i pomozite Wikipediji u njegovom proširenju.

Pod nemačkom okupacijom, 5. juna 1941. Smederevo je doživelo katastrofalnu eksploziju. Eksploziju je izazvala municija koju su okupatori prevozili željeznicom i skladištili u tvrđavi. Tom prilikom poginulo je preko 3.000 ljudi, a ceo grad je bio porušen i delom zatrpan zemljom.

29. aprila 1944. Kalabićevi, Lazovićevi, Piletićevi i Trifkovićevi četnici su poubijali veliki broj meštana sela Drugovac u blizini Smedereva, zbog podrške sela partizanima.^{[α 4]}

Sa početka 20. veka grad je brojao 7.000 stanovnika, a danas prema poslednjem popisu iz 2003. godine ima 62.900 stanovnika u gradu i 116.000 u selima ubraja se u deset najvećih gradova u zemlji. Na širem području grada, računajući i sedam prigradskih naselja, Smederevo broji 77.808 stanovnika po popisu iz 2002. godine.

Grad je poznat po još nekim nazivima na drugim jezicima: lat. Semendria, nem. Semendria, rum. Semendria, grč. Σμεντέρεβο, mađ. Szendrő, tur. Semendire.
Postoje mnoga mišljenja o značenju toponima Smederevo.

1. Italijanski istoričar Antonio Bonfini (1427.–1503.) u svome delu Rerum Hungaricarum decades IV cum dimidia navodi da ime Smedereva potiče od Svetog Andreje^[8]. Inače, mađarski naziv za Smederevo koji se do danas zadržao u ovom jeziku je Szendrő.
2. U delu Ohridska arhiepiskopija u početku 11. veka Stojan Novaković je napisao: »Poznato je poodavno da je Smederevo pokvareno Eis Monte Aureo, jer je grad podignut na mestu nekadašnjeg rimskog grada Mons Aurea, što u prevodu znači zlatno brdo«. Ova rimska naseobina zabeležena je na Pojtingerovoj karti koja potiče iz 4. veka^[8].
3. Postoji mišljenje da je toponim Smederevo složenica dve reči : »smet« i »drevo« zbog izrazito gustih hrastovih šuma na ovom području^[8].
4. Toponim Smederevo po nekim izvorima vuče poreklo od srednjovekovnog muškog imena Smender^[8]
5. Mnogi autori smatraju da je poreklo ovog toponima iransko-hazarskog porekla. U prevodu sa iranskog Semender znači krajnja vrata. Upravo tako se zvao i hazarski grad koji se nalazio na jugozapadnoj obali Kaspijskog jezera. Krajem 10. veka Hazarsko carstvo nestaje i mnogi stanovnici Semendera, bežeći pred najezdom osvajača, uputili su se u naše krajeve, nazivajući svoja nova naselja imenima svojih ranijih prebivališta^[8].

• Dragoljub Acković (1952), etnolog, akademik i političar.
• Stanko Arambašić (1764–1798), vojnik, umro u Smederevu.
• Milorad Arsenijević (1906–1987), fudbaler i fudbalski trener.
• Mladen Atanasijević (1908–1976), filolog i prevodilac.
• Mihailo Avramović (1864–1945), publicista, naučni radnik i političar.
• Nela Bijanić (1970), pevačica.
• Nenad Božić (1971), političar.
• Đurađ Branković (1377–1456), srpski despot, vladao i umro u Smederevu.
• Lazar Branković (1421–1458), srpski despot, umro u Smederevu.
• Zorica Brunclik (1955), pevačica.
• Natalija Cvetković (1888–1928), umetnik.
• Aleksandar Dabić (1901–1944), vojnik, komandant.
• Božidarka Damnjanović Kika (1920–1996), partizanski komandant.
• Dimitrije Davidović (1789–1838), novinar i političar.
• Tasa Donić (1863–1939), vojnik.
• Radivoje Lola Đukić (1923–1995), filmski reditelj i komediograf.
• Rajko Đurić (1947–2020), pisac i političar.
• Zoran Đurović (1968), teolog i sveštenik, teolog i umetnik; živio i djelovao u Smederevu.
• Emilija Erčić (1962), bivša rukometašica.

• Sava Grujić (1840–1913), general, političar, diplomata i pisac.
• Janoš Hunjadi (1387–1456), mađarski vojvoda, oslobodio Smederevo od Osmanslija.
• Dejan Ilić (1957), akademik i naučnik iz oblasti fizičke hemije, mikroračunarstva i elektronike.
• Vule Ilić (1766–1834), vojnik.
• Vesna Ivković (1960), lekar i političar.
• Paun Janković (1808–1865), političar.
• Snežana Janković (1970), filolog i ambasador.
• Zoran Janković (1953), političar, gradonačelnik Ljubljane.
• Jerina Branković (1400-1457), žena despota Đurđa Brankovića, poznata kao «Prokleta Jerina».
• Pál Kinizsi (1432–1494), mađarski general, služio Matiju Korvina.
• Branislav Kojić (1899–1987), architekta.
• Miroljub Labus (1947), ekonomist i političar.
• Dimitrije Ljotić (1891–1945), političar.
• Vladimir Ljotić (1846–1912), političar i diplomata.
• Nenad Maksić (1972), bivši rukometaš, trener.

• Dimitrije Dina Mančić (1827–1882), dobrotvor.
• Kosta Manojlović (1890–1949), kompozitor, etnomuzikolog.
• Mateja Matejić (1924–2018), književnik, prevodilac i sveštenik.
• Ilija Milosavljević Kolarac (1800–1878), trgovac i zadužbinar.
• Aleksandar Mitrović (1994), fudbaler.
• Goran Nedeljković (1982), bivši veslač.
• Slobodan Ninković (1956), televizijski i filmski glumac.
• Branislav Nušić (1864–1938), književnik i dramaturg, odrastao u Smederevu.
• Patrijarh Pavle (1528—1541), sveštenik.
• Karađorđe Petrović (1768–1817), revolucionar i vojno lice, rođen u Smederevskom sandžaku, vodio je borbe u Smederevu.
• Milosav Slavko Pešić (1943), pesnik, školovao se u Smederevu.
• Jovica Petković (1927–2015), harmonikaš, autor kola i sevdalinki.
• Zlata Petković (1954–2012), glumica.
• Petar Popović (1873–1945), neimar.
• Antonije Protić (1787–1854), pisac i sekretar vojvode Vujice Vulićević.
• Tanja Savić (1985), pevačica.
• Ljubiša Simić (1963), bokser.
• Vlajko Stojiljković (1937–2002), političar i ministar.
• Dositej Stojković (1906–1981), sveštenik.
• Dejan Stošić (1970), političar.
• Nikola Stošić (1986), kik-bokser.
• Željko Veselinović (1974), političar.
• Kosta Vojinović (1891-1917), vojnik.
• Đorđe Vujadinović (1909–1990), bivši fudbaler i trener.
• Siniša Zlatković (1934-?), bivši fudbaler.

• Karađorđev dud je spomenik prirode - botaničkog karaktera ali i znamenito mesto iz istorije Smedereva. Pod ovim stablom je 8. novembra 1805. godine vožd Karađorđe, vođa Prvog srpskog ustanka, u prisustvu srpskih starešina i ustanika primio ključeve Smederevske tvrđave od turskog zapovednika grada, dizdara Muharema Guše. Predaja ključeva je izvršena na svečan način, jer su Turci ostavili Srbima mnogo topova i municije, a Karađorđe im je dozvolio da izađu iz Smedereva sa vojnim častima i sitnim oružjem i da lađama odu niz Dunav u Vidin, u Bugarsku.
• Muzej u Smederevu (Omladinska 4), muzejska ustanova kompleksnog tipa, sa prirodnjačkom, arheološkom, numizmatičkom, istorijskom, etnološkom i umetničkom zbirkom. Osnovan 12. aprila 1950. godine pod imenom Narodni muzej. Jedan od prvih direktora muzeja je bio Leontije Pavlović.
• Pozorište PATOS, tj. Pokretni Alternativni Teatar Omladine Smedereva, osnovao je ga 1986. Branislav Čubrilović.
• Narodna biblioteka (Karađorđeva 7) osnovana 1846. godine, nastala u razvijanju Smederevskog čitališta.

Glavni gradski događaji i festivali su:

• Smederevska jesen, poljoprivredno-turističko-privredna, održava se svake godine u septembru, sa ciljem da se prikažu visokokvalitetni poljoprivredni proizvodi, bogata turistička ponuda kao i privredni potencijal smederevskog kraja. Prva izložba je se održala 1899. a drži se redovno od 1960.
• PATOSOFFIRANJE, internacionalni multimedijalni festival.
• Stihovizija, godišnje novembarsko takmičenje u recitovanju na stranim jezicima koje organizuje Narodna biblioteka Smederevo.
• Smederevska pesnička jesen, znameniti godišinji književni festival.
• Nušićevi dani, pozorišni festival koji se održava u gradu od 1984. godine.
• Međunarodni dan Dunava, međunarodni dan reke Dunav koji se obeležava 29. juna.
• Fortress Music Festival ili Tvrđava muzike, letnji muzički festival koji se održava u tvrđavi.
• Teatar u tvrđavi, letnji pozorišni festival.
• Kosidba u Goranskom gaju, tradicionalna junska manifestacija na Plavincu.

Dan opštine Smederevo se obeležava 5. oktobra, dok crkveni praznik je pomičan događaj jer grad Smederevo svake godine slavi vaskrsni ponedeljak, to jeste prvi ponedeljak posle Uskrsa po pravoslavnom kalendaru a to znači jedan od ponedeljaka između 4. aprila i 9. maja.

Smederevo broji 18 osnovnih škola^{[α 5]} i 6 instituta srednjeg obrazovanja. Jedna od najpoznatijih je smederevska gimnazija, osnovana 1871., zajedno sa muzičkom školom „Kosta Manojlović” (1937.) i tehničkom školom, veliki institut u blizini tvrđave osnovan 1899. godine. Ostali su ekonomsko-trgovinska škola, železnička industrijska škola, tekstilno–tehnološka i poljoprivredna škola „Despot Đurađ“.
Po dugoj tradiciji, glavna smederevska referenca za visoko školovanje je Univerzitet u Beogradu mada je u godinama 2009/2010. počela nacrt za Univerzitet u Smederevu, koji je privremeno napušten.

• Smederevska tvrđava, srednjovekovna tvrđava iz 15. veka. Smederevac je upisan u spisku spomenika kulture od izuzetnog značaja i kandidat za Svetsku baštinu UNESCOa.
• Zgrada Okružnog suda (Trg republike 2), spomenik kulture izgrađen između 1886. i 1888. po nacrtu arhitekte Aleksandra Bugarskog (1835—1891). Zgrada upisana u spisku spomenika kulture od velikog značaja.
• Zgrada Gimnazije (Slobode 3), podignuta po projektu arhitekte Milorada Ruvidića iz 1904. godine.
• Letnjikovac Obrenovića na Plavincu, letnji dvor porodice Obrenović, sagrađen 1865. godine.
• Crkva brvnara Silazak Svetoga duha u Selavcu. Zgrada upisana u spisku spomenika kulture od velikog značaja.
• Crkva Uspenja Presvete Bogorodice. Zgrada upisana u spisku spomenika kulture od velikog značaja.
• Mehana porodice Mladenović. Zgrada upisana u spisku spomenika kulture od velikog značaja.
• Crkva Svetog Georgija, sagrađena između 1850. do 1854. po nacrtu arhitekte Andreje Damjanova. Crkva predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture.

Glavni članak: Smederevsko-vršački dijalekat

U dialektologiji južne štokavice odnosno srpskog jezika postoji pojam Smederevsko-vršačkog dijalekta. Njime se govori u okolini Vršca, Bele Crkve, Kovina, oko Požarevca, Smedereva, u istočnoj Šumadiji i u pojas uz Dunav od Smedereva do Beograda^[9]. Neki ga smatraju kao poddijalekt kosovsko-resavskog^[10], a neki kao ogranak šumadijsko–vojvođanskog^[9] ili most između šumadijsko–vojvođanskog i kosovsko–resavskog^[9].

U gradu je dosta razvijena telefonska i internet mreža. Glavni lokalni mediji su:

• Naš glas, smederevski list.
• Smederevske novine, smederevski list.
• Lux Radio Smederevo, smederevska radio stanica.
• Radio Smederevo, smederevska radio stanica otvorena 16. oktobra 1972.
• Televizija Smederevo (TV/SD).

Glavni sportski klubovi su:

• Bedemi Smederevo (američki fudbal)
• FK Smederevo 1924 (fudbal)
• FK Železničar Smederevo (fudbal)
• FK Jezava (fudbal)
• OFK Slavija (fudbal)
• KMF Smederevo (futsal)
• KK Smederevo 1953 (košarka)
• OK Smederevo Carina (odbojka)
• RK Smederevo (rukomet)
• PVK Smederevo (plivanje/vaterpolo)
• VK Smederevo (veslanje)

• Herceg Novi, Crna Gora
• Pale, Republika Srpska, BiH
• Volos, Grčka
• Tangshan, Kina

• Opština Smederevo
• Smederevska tvrđava
• Luka Smederevo
• Karađorđev dud

• Zvanični sajt grada Smedereva Arhivirano 2012-09-10 na Archive.is-u.
• Centar za kulturu Smederevo Arhivirano 2013-06-08 na Wayback Machine-u.
• Narodna biblioteka Smederevo.
• Semendria: Vodič kroz Smederevo.
• SD kafe, smederevski blog.
• Virtuelna šetnja smederevskom tvrđavom (360Serbia). Arhivirano 2014-11-07 na Wayback Machine-u.
• Fallingrain: mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija.
• Wikimapia: satelitska mapa Smedereva.

 Chisholm, Hugh, ur. (1911) „Semendria” Encyclopædia Britannica Eleventh Edition 24 (11th izd.) Cambridge University Press p. 616 

• 
  Pogled na grad sa Vojvodine
• 
  Centar grada
• 
  Skupština okruga (Zgrada Regije)
• 
  Zgrada Smederevske banke
• 
  Zgrada Okružnog suda
• 
  Gimnazija Smederevo
• 
  Karađorđev dud
• 
  Pogled na Dunav sa tvrđave
• 
  Smederevska tvrđava
• 
  Pogled sa tvrđave
• 
  Crkva brvnara Silazak Svetoga duha
• 
  Crkva Uspenja presvete Bogorodice
• 
  Mehana porodice Mladenović u Saraorcima
• 
  Dunav kod Ritopeka
• 
  Letnjikovac Obrenovića
• 
  Crkva Sv. Georgija
• 
  Narodna biblioteka