Inchisitzione

S'inchisitzione est istada una sèrie de istitutziones giuditziàrias, pro sa majoria a sa Crèsia Catòlica Romana, de orìgine medievale e chi teniant a missione de disvelare pro s'integridade de soc costùmenes e pro sa puresa de sa fede cristiana e de cumbàtere e castigare sas eresias (sas ideas chi sa Crèsia cunsideraiat farsas). Sa prima inchisitzione fiat istabilida in sa Lengadòc in s'annu 1184, cun su bandu de su paba Lùtziu III a sos pìscamos a istabilire tribunales pro gherrare contra de sos càtaros.

Istòricamente, s'Inchisitzione faghet a dda cunsiderare istabilida giai in su Cuntzìliu presididu in Verona in su 1184 de paba Lùtziu III e de s'imperadore Federicu Barbaruja, cun sa costitutzione Ad abolendam diversarum haeresum pravitatem e fiat istada perfetzionada de Innotzèntziu III e de sos pabas sighidores Onòriu III e Gregori IX, cun s'ocurrèntzia de reprìmere su movimentu càtaru, difùndidu in sa Frantza meridionale e in s'Itàlia setentrionale, e de compidare sos diferentes movimentos ativos ispirituales e pauperìsticos.

In su 1252, cun sa bulla Ad extirpanda indiritzada a sos podestades de Lombardia, Romagna e Marca Trevigiana, Innotzèntziu IV aiat autorizadu s'impreu de sa tortura pro ite sos erèticos giai cunsiderados culpàbiles a pustis de un'interrogatòriu cun s'autoridade religiosa torrarent a s'autoridade tzivile una cunfessione aberta e inditarent unos àteros erèticos.^[1] Giuanne XXII aiat istèrridu sos pòderes de s'Inchisitzione in sa luta contra de sa brusceria. Tale Inchisitzione medievale si distinghet de s'Inchisitzione ispagnola, istituida dae Sistu IV in su 1478 suta dimanda de sos soberanos Ferdinandu e Isabella, chi fiat istada istèrrida a sas colònias de s'Amèrica tzentru-meridionale e a su Regnu de Sitzìlia (ma no in su Regnu de Nàpoli, pro sa fiera opositzione pobulare), e de s'Inchisitzione portughesa, istituida in su 1536 de Pàulu III subra dimanda de su re Giuanne III, chi s'aiat istèrridu a su Brasile, a sas Ìsulas de Cabu Birde e a Goa, in Ìndia.

A segus, a su fine de gherrare in manera prus eficatze sa Reforma protestante, su 21 trìulas 1542 Pàulu III aiat emanadu sa bulla Licet ab initio, cun sa cale si costituiat s'Inchisitzione romana, est a nàrrere sa «Cungregatzione de sa sacra, romana e universale Inchisitzione de su santu Ofìtziu».

Mentras in su de 19 sèculos sos istados europeos aiant suprìmidu sos tribunales de s'Inchisitzione, custa est istada mantenta dae s'Istadu Pontifìtziu e at assùmidu in su 1908, regnende Piu X, su nùmene de «Sacra Cungregatzione de su santu Ofìtziu», fintzas a cando cun su Cuntzìliu Vaticanu II, durante su pontificadu de Pàulu VI, in unu clima mudadu a fundu a pustis de su papadu de Giuanne XXIII, aiat assùmidu in su 1965 s'atuale nùmene de «Cungregatzione pro sa dotrina de sa fide».

Istimas reghentes in sas vìtimas de s'Inchisitzione s'atestant in unu nùmeru de unas 12.000 vìtimas documentadas, pro unu totale acreditadu istimadu variàbile intre 40.000 e 60.000, unu nùmeru inferiore a cantu s'est crètidu in pretzedèntzia^[2].

1. ↑ Bolla Ad extirpanda (PDF), in documentacatholicaomnia.eu.
2. ↑ Quante furono le vittime della caccia alle streghe?, in cicap.org.