1934

1934 сыл.

• Өлөөн нэһилиэгэ уонна улууһа төрүттэммиттэр.
• Ленинград университетыгар Спиридонов Н. И.—Тэки Одулок, дьүкээгир суруйааччыта кандидат диссертациятын көмүскээбит.

• Кулун тутар 26 — Британияҕа суоппардар эксээмэн туттарар буолбуттар.

• Муус устар 16 — Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа диэн бочуоттаах аат олохтоммут.

• Ыам ыйын 7 — Биро-Биджан национальнай оройуона Дьэбириэй автономиялаах уобалаһа диэн ааттаммыта. Манна, Кытай кыраныыссатыгар, сэбиэскэй былаас дьэбириэйдэри хомуйан олохсутар санаалааҕа.
• Ыам ыйын 13 — ССРС суруйааччыларын сойууһун бастакы мунньаҕар Максим Горькайга бастакы нүөмэрдээх билиэт туттарыллыбыт.
• Ыам ыйын 17 — Германияҕа дьэбириэйдэр доруобуйаларын страховкалыыр бырааптара быһыллыбыт.

• Бэс ыйын 8 — ССРС-ка сууттанааччылар аймахтарыгар "судаарыстыбаны утары дьайыыны" оҥорууну үҥсүбэтэхтэрин иһин холуобунай эппиэтинэс баар буолбут. Судаарыстыбаны утары дьайыы ахсааныгар кыраныысса таһыгар күрээһин киирбитэ этэ.

• Бэс ыйын 29 — Саха АССР Норуотун хамыһаардарын Сэбиэтин (СНК) «Учууталлар үөрэхтэрин кэтэхтэн үрдэтинэр институуттарын тэрийии туһунан» диэн уурааҕа тахсыбыт.

• Атырдьах ыйын 7 — ССРС-ка "Судаарыстыба баайын дуолун хорон сиэһин туһунан" сокуон ылыныллыбыт, ону тэҥэ оҕолор 12 саастарыттан холуобунай эппиэтинэскэ үрдүкү миэрэҕэ тиийэ тардыллыахтарын сөбүн туһунан ыйаах тахсыбыт.

• Алтынньы — Дьокуускайга Уобаластааҕы балыыһа диьэтэ тутуллан бүппүт.
• Алтынньы 8 — Дьокуускайга Педагогическай институт аһыллыбыт, билиҥҥитэ — М. К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет. Институт бастакы дириэктэринэн Иван Жегусов буолбут.

• Алтынньы 14 — Главсевморпуть салалтатын бирикээһинэн Дьокуускайга Өлүөнэтээҕи Авиагруппа тэриллибит.
• Алтынньы 16 — Кытай хомуньуустара аатырбыт «Уһун Айаннарын» саҕалаабыттар. Кытай соҕуруутугар өстөөх төгүрүйбүт элбэх оройуоннарынан тарҕанан олорбут хомуньуустар бары мустан хайалаах, ыарахан суоллаах-иистээх сирдэринэн Кытай хотутугар көспүттэр. Мао Цзэдун Кыһыл Аармыйата Соҕуруу Кытайтан араҕарыгар 86 000 киһилээх эбит, онтон биир сылынан Хоту Кытайга тиийэригэр 4 000 киһи эрэ ордубут.

• Сэтинньи 14 — Эрилик Эристиин "Революция уолаттара" сэһэнин Казахстааҥҥа сылдьар кэмигэр Чимкиэҥҥэ олорон бүтэрбит. Бу сэһэни 2024 сыллаахха казаахтыы тылбаастаабыттара.

• Ахсынньы 1 — Ленинградка Политбюро чилиэнин Сергей Кировы өлөрбүттэр. Сталин бу түбэлтэни Улахан Террору саҕалыырга сылтах оҥостубута.
• Ахсынньы 2—ахсынньы 11 — Сэбиэскэй суруйааччылар Бастакы бүттүүн Саха сиринээҕи кэмпириэнсийэлэрэ буолбут. Тэрийэр кэмитиэти Амма Аччыгыйа салайбыта^[1]. Сүрүн дакылааты ВКП(б) Саха сиринээҕи обкуомун иккис сэкиритээрэ Николай Окоемов оҥорбута, Күлүмнүүр, Өксөкүлээх уонна Алампа айымньыларын кириитикэлээбитэ, ол эрээри кинилэр айар үлэлэрин чинчийэр туһалааҕын ыйбыта.
• Ахсынньы 7 — Илин Сибиир кыраайыттан араарыллан Красноярскай кыраай олохтоммут. Горькай кыраайыттан (1932 сыллаахха диэри — Алын Новгород кыраайа, нууч. Нижегородский край) Кировскай кыраай араарыллан үөскээбит.
• Ахсынньы 7 — Кировскай, Омскай уонна Оренбург уобаластар баар буолбуттар, ону кытта Илин Сибиир кыраайыттан араарыллан Красноярскай кыраай тэриллибит. Бу кэмҥэ Дьэһиэй уонна Таймыыр сахалара Саха сириттэн тэйитиллибиттэрэ.
• Ахсынньы 17 — Турцияҕа ким даҕаны «Ататүрк» диэн араспаанньаны ылыа суохтааҕын туһунан сокуон тахсыбыт.

• Ахсынньы 20 — Мордовия АССР тэриллибит. Бу иннинэ Мордовия автономиялаах уобалаһын быһыытынан Куйбышев кыраайыгар киирэрэ (билигин Самаара уобалаһа). Сэбиэскэй кэмҥэ икки уруулуу гынан баран бэйэ-бэйэлэрин өйдөспөт эрзя уонна мокша омуктары биир омук дииллэрэ, мордва диэн ааттыыллара, ол дьон тылларын билбэт сыдьааннара билигин да мордваларбыт дэнэллэр.

• Тохсунньу 4 — Зураб Церетели — Сэбиэскэй Сойуус уонна Арассыыйа живописеһа, скульптора, дизайнера, педагог, профессор. 1997 сыллаахтан Арассыыйа художестватын академиятын бэрэсидьиэнэ.
• Тохсунньу 12 — Николай Иванов — 1959-1990 сылларга тохтобула суох Амма улууһун оскуолаларыгар дириэктэрдээбитэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх учуутала.
• Тохсунньу 18 — Вениамин Миронов (1989.10.17 өлб.) — Өлүөхүмэ Бастакы Нөөрүктээйититтэн төрүттээх суруналыыс, хоһоонньут, ССРС Суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ.

• Олунньу 12 — Слепцов Будимир Дмитриевич
• Кулун тутар 1 — Тобуроков Николай Николаевич - лингвист учуонай, литература критига, филология билимин дуоктара.
• Кулун тутар 1 — Томскай Иннокентий Егорович (01.03.1934—19.09.2001) — саха биллиилээх учуонайа, экономика билимнэрин доктора.
• Кулун тутар 5 — Петрова Тамара Ивановна, саха тылын чинчийээччи, педагогическэй ноуука кандидаата, СГУ профессора, общественнай диэйэтэл.
• Кулун тутар 9 — Юрий Гагарин төрөөбүт, бастакы куйаардьыт(космонавт) (өлб. 1968)
• Кулун тутар 14 — Федора Петровна Егорова (1934—2004) — Саха сирин бастакы идэтийбит дьахтар-суруналыыһа, "Кыым" хаһыат тутаах эрэдээктэрэ

• Муус устар 16 — Петр Васильев, Саха АССР үтүөлээх агронома, Билимҥэ уонна тиэхиньикэҕэ СӨ Судаарыстыбатын бириэмийэтин лауреата, Үөһээ Бүлүү улууһун Ытык олохтооҕо, тыа хаһаайыстыбатын билимин хандьыдаата.
• Муус устар 22 — Аввакумов Петр Денисович — суруйааччы, литератураны ырытааччы
• Муус устар 25 — Горнай улууһун Солоҕон нэһилиэгэр Савва Тарасов (06.11.2010 өлб.) — саха норуодунай поэта, тылбаасчыт, ССРС суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ.
• Муус устар 28 — Ньурба оройуонун уруккута Кукаакы, билиҥҥитэ Бордоҥ нэһилиэгэр Мэҥэдьэк сылгытын туспа боруода гыммыт дьонтон биирдэстэрэ Ст. Васильев аатынан сопхуос дириэктэрэ Иван Евсеев төрөөбүт.

• Бэс ыйын 11 — Скрябин Сольскай Васильевич - сибээс ветерана
• От ыйын 1 — Чөркөөххө Протодьяконов Василий Никитич төрөөбүт — СӨ үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ, литературовед, литературнай критик.
• Атырдьах ыйын 19 — Климовскай Игорь Владимирович, ирбэт тоҥу чинчийэр учуонай.
• Атырдьах ыйын 22 — Яковлев Василий Васильевич (22.08.1934—26.01.1994) — поэт, суруйааччы, тылбаасчыт.
• Балаҕан ыйын 6 — Ойунская Сардана Платоновна (06.09.1934—13.07.2007) — фольклорист, литературовед, тыл үөрэҕин хандьыдаата.
• Балаҕан ыйын 13 — Чертов Юрий Алексеевич - нуучча суруйааччыта. СӨ култууратын үтүөлээх диэйэтэлэ.
• Алтынньы 20 — Федоров Егор Васильевич (20.10.1934 - 09.10.1987) - филологическай билим кандидата.
• Сэтинньи 8 — Мочанов Юрий Алексеевич, археолог.
• Ахсынньы 20 — Лебедев Василий Дмитриевич (1934 - 1982), эбээн поэта, филолог.
• Ахсынньы 21 — Билюкина Алла Афанасьевна, литературовед, филология доктора.
• Ахсынньы 28 — Мостахов Семен Егорович (1934-1993) - география билимин хандьыдаата, саха географиятын билимигэр биллэр-көстөр суолу хаалларбыт учуонай,

• Кулун тутар 31 — Шадрин Р.И. (1893 — 1934), ЯЦИК бэрэсэдээтэлин солбуйааччыта.

• Бэс ыйын 29 — Э. К. Пекарскай, саха тылын элбэх сыллар усталарыгар үөрэппит, сахалыы-нууччалыы тылдьыт ааптара .
• Алтынньы 30 — Иванов Алексей Андреевич - Күндэ (1896 — 1934), прозаик, драматург.

1. ↑ Материалы первой всеякутской конференции советских писателей: (2-11 декабря 1934 года) / Н. Е. Мординов. — Якутск: Якутское государственное издательство, 1936. — 161 с. — 4200 экз.