Fau verd

Il fau verd (Fagus sylvatica) è ina planta da feglia dal gener dals faus (Fagus) ch’è derasada en vastas parts da l’Europa. En Svizra cumpiglia il fau verd 19 % da tut las plantas da feglia (Germania: 15 %^[1], Austria: 10 %^[2]). En la lingua da mintgadi vegn il fau verd per ordinari be numnà ‹fau›, damai ch’i na dat en l’Europa Centrala naginas autras spezias dal gener dals faus. Cuntrari a quai ch’il num pudess sugerir n’è il fau alv (u fau coller) betg parentà directamain cun il fau verd.

Guauds da feglia cun blers faus verds furman potenzialmain la vegetaziun natirala da vastas parts da l’Europa Centrala. Il fau verd vala sco planta indicativa per in clima atlantic.

Il fau verd crescha sco planta che perda d’atun la feglia e cuntanscha autezzas da fin a 30 m, en guauds spess er da fin a 45 m. Il diameter dal bist da plantas singulas po mesirar fin a 2 m. La planta po vegnir fin 300 onns veglia; en cas singuls han ins er chattà exemplars pli vegls.

La curuna d’in fau verd creschì ora po sumbrivar ina surfatscha da fin a 600 m². La planta flurescha e porta fritgs en la vegliadetgna da ca. 30 fin 200 onns. En lieus ideals crescha ella spert (40 fin 70 cm ad onn) en la vegliadetgna da sut 30 fin 50 onns; la curuna n’è betg fitg spessa ed orientada dretg si; la roma crescha a l’entschatta en ina posiziun marcantamain laterala. En situaziuns da concurrenza cun autras plantas tutga il fau tar las plantas cun ina dinamica da climax tardiva che sa mettan tras cun lur creschientscha en lunghezza a partir d’ina vegliadetgna da ca. 45 onns.

L’emprim stausch da creschientscha, tranter l’avrigl ed il matg, s’eleva spert fin ad in’autezza da ca. 40 cm e penda l’emprim levet vers engiu. Pir alura vegn – sco che quai è il cas tar tut las plantas lainusas – producì adina dapli lignin ed ils roms sa drizzan si. La creschientscha en lunghezza è terminada suenter trais fin tschintg emnas. Mintgatant pon ins er observar vers la fin da zercladur in uschenumnà chatsch da son Gion.

Tar plantas pli veglias cumenza la creschientscha a laschar suenter e suenter ca. 100 fin 150 onns ha ina planta singula gia cuntanschì si’autezza maximala. Silsuenter crescha ella pli plaun e cur che la vitalitad cumenza a laschar suenter (a partir da ca. 200 onns) daventa la curuna adina pli spessa. Ils stauschs da creschientscha daventan uss adina pli pitschens, fin che quels muntan be pli a paucs centimeters. Exemplars che stattan sulets pon furmar en la vegliadetgna ina curuna vasta, regulara e munida cun roma spessa che cuntanscha in diameter da 20 fin 30 m e da la quala la roma la pli bassa tanscha bunamain fin giun plaun. Roma centrala pli veglia ha ina posiziun bunamain orizontala ed è ordinada a moda regulara ed alternanta. Il giuven chatsch consista d’in brumbel principal drizzà vers ensi e d’in brumbel lateral. La mancanza da glisch a l’intern da la curuna sforza la planta a questa diromaziun simmetrica e fina cun ina posiziun da la feglia orizontala; a l’intern da la curuna na lascha la stgirezza percunter tiers nagins novs chatschs pli. En il guaud crescha il fau però sco planta satiglia e la roma situada il pli giudim mora per mancanza da glisch. Il cumenzament da la curuna è qua savens situà pir en in’autezza da 10 fin 20 m. In diameter maximal da la curuna da 20 fin 30 m cuntanscha il fau be en guauds fitg vegls – ils quals èn daventads stgars – , cur che autras plantas situadas en la vischinanza pireschan. Pervi dal squitsch da concurrenza per la glisch, èn ils roms principals plitost orientads en il guaud vers ensi che en posiziun orizontala. Pervi da sia grondezza, simmetria e coluraziun d’atun d’in ocher cler vegn il fau verd apprezià sco planta da parc.

La paletscha satiglia dals giuvens roms è a l’entschatta da colur verd stgira fin naira e glischa, ma gia suenter paucas emnas daventa ella pli clera. Vi da la roma ed il bist è ella per ordinari da colur grisch clera; roms ch’èn crudads laschan enavos nodas ch’èn anc vesaivlas suenter decennis vi dal bist sco pitschnas rubaglias. Tar la creschientscha en ladezza dal bist e da la roma sa schlargia la paletscha medemamain, furmond finas sfessas per lung. Il fellem che mora, l’uschenumnà corc, na croda betg davent visiblamain, mabain scroda ad ina fina pulvra da colur grisch clera. Tar faus pli vegls daventa la paletscha al pe dal bist groppa e plain sfessas; ma vi dal bist principal resta ella, cuntrari a la gronda part da las autras spezias da plantas, fina e glischa fin en l’auta vegliadetgna. Ina varietad dal fau verd (Fagus sylvatica var. quercoides) furma ina paletscha pli grossa cun bleras sfessas.

La feglia è ovala, ha in piz curt ed ina basa en furma da cugn u radunda. Ils singuls fegls èn tranter 7 e 10 cm lungs e fin a 5 cm lads. L’ur dal fegl è enchavà-ondulà fin levamain crennà e pailus. A la fin dals 6 fin 7 gnervs laterals sa chattan dents curts. La vart sut dal fegl è levamain u ferm pailus sin ils gnervs ed ils champs intercostals. Il moni ha ina lunghezza da 1 fin 1,5 cm ed è medemamain pailus. Feglia giuvna è d’in verd frestg, per part er fustga e munida cun in pail da saida. Da stad è la feglia da vart sura d’in verd stgir e glischanta, da vart sut da colur clera. L’atun daventa la feglia l’emprim mellen fustga, pli tard cotschen oranscha fin brin cotschnenta. Savens resta la feglia setgada pendida vi da la roma durant l’entir enviern.^[3]

Il fau verd flurescha a partir d’ina vegliadetgna tranter 30 fin 50 onns. I sa tracta d’ina planta monochasana; las flurs masculinas e femininas èn pia da chattar vi da la medema planta. Ils brumbels èn da colur brin clera ed en furma da fis. Els èn zugliads en 2 fin 3 fegls da cuvrida dubels ordinads en posiziun opposta che sa cuvran sco squamas. Las flurs cumparan dal temp che la roma prui, pia da l’avrigl fin il matg. Flurs da la medema schlattaina èn mintgamai ordinadas en portaflurs. Ils tschofs da las flurs masculinas han ina lunghezza tranter 3 e 5 cm e pendan; mintga flur masculina cuntegna 4 fin 7 stamins. Da las flurs femininas che stattan sidretg cuchegian viadora stigmas da colur rosa.

Las nuschs-fau giaschan mintgamai en duas en in portafritgs. Nuschs crivas cuntegnan trimetilamin (er numnà tenor la planta fagin) e bler acid oxalic ed èn perquai levamain toxicas.

Suenter in onn sitg e fitg chaud è la racolta da nuschs-fau savens spezialmain ritga. Tals onns da sem tutgan tar la strategia da surviver dals faus. Sch’els sviluppassan mintg’onn tuttina bler sem, adattassan las mieurs, ils portgs selvadis ed ils utschels lur populaziuns a questa purschida da nutriment constanta. Cun furmar be da temp en temp ina surproducziun vegn garantì ch’i vegnan producids dapli sems che quai ch’ils animals èn abels da mangiar. Per la singula planta è in onn da sem però collià cun gronds sforzs; perquai producescha ella suenter in tal onn cleramain pli paucas nuschs-fau, e quai er sche las relaziuns climaticas fissan favuraivlas.

Er durant onns da producziun da sem ordinaris contribueschan ils animals a regiuvinar a moda natirala l’effectiv, numnadamain cun purtar davent nuschs-fau en zups. Stgilats e mieurs fan tals deposits da nuschs-fau sco provisiun d’enviern, ma emblidan savens ina part dals fritgs zuppads, uschia che quels pon schermigliar.

Il dumber da cromosoms munta a 2n = 24.

Durant l’ultim temp da glatsch è il fau sa retratg da l’Europa Centrala. El ha survivì en la regiun da la Mar Mediterrana ed ha cumenzà avant ca. 10 000 onns la reconquista da ses territori da derasaziun europeic. En ils sediments dal Luttersee sper Göttingen ch’è s’enterrà cumpara il pollen dal fau l’emprima giada en il temp chaud tardiv avant ca. 4800 onns.

Oz tanscha il territori da derasaziun dal fau verd dal sid da la Scandinavia fin en Sicilia. En la part orientala da la Mar Mediterrana ed en la Scandinavia cumpara el fin en autezzas da ca. 500 m; en l’Europa dal Vest fin 800 m ed en la part meridiunala da las Alps fin ca. 1000 m. Dal vest a l’ost tanscha il territori da derasaziun da la costa da l’Atlantic franzosa, nua ch’el è fitg derasà, fin a la planira da la Weichsel en la Pologna dal Nordost ed en las Carpatas en l’Ucraina dal Vest. En la Pologna subcontinentala cumpara el be anc en guauds maschadads protegids. En regiuns da la Crim a la Mar Naira datti territoris isolads che cumpiglian probablamain ibrids tranter il fau verd ed il fau oriental; questas populaziuns èn per part vegnidas resguardadas sco spezia intermediara e numnads pli tard Fagus taurica Poplavska.^[4][5]

Il fau verd è ina planta indicativa fitg caracteristica per il clima umid-moderà da la zona temprada (l’uschenumnada zona nemorala). La planta è liada ad in clima euoceanic fin subcontinental. Per ch’ella possia crescher dovri precipitaziuns annualas d’almain 650 mm ed ina temperatura media annuala da sur 8 °C. En l’ost vegn il territori da derasaziun cunfinà da la zona da transiziun vers il clima suboceanic.

Il fau verd preferescha terrens da sablun e d’arschiglia ritgs da substanzas nutritivas ch’èn levamain acidics u ritgs da chaltschina. En regiuns pli sitgas è la planta dependenta da terrens arschiglius. Terrens ch’èn constantamain umids n’èn però betg adattads; medemamain na supporta la planta naginas periodas da sitgira pli lungas.

Da giuven è la planta relativamain toleranta envers sumbriva; perquai vegn ella attribuida a las spezias da plantas da sumbriva. En ina vegliadetgna pli avanzada dovra il fau verd però dapli glisch. L’atgna toleranza da sumbriva en cumbinaziun cun il grond effect da sumbriva da l’atgna curuna pussibilitescha al fau da stgatschar autras spezias da plantas dals abitadis ch’èn adattads per ella. Sut cundiziuns natiralas furmassan perquai guauds da faus u guauds maschadads cun faus la tipica vegetaziun potenziala da vastas parts da las regiuns bassas da l’Europa dal Vest.

Sin surfatschas che vegnan pasculadas a moda extensiva sto il fau verd percunter succumber al ruver puschlà (Quercus petraea; er numnà ruver tardiv). Tenor l’ipotesa dals megaerbivors – ch’è però contestada – han ils gronds erbivors preistorics (sco visent, bov selvadi, tschierv e chaval selvadi) influenzà fermamain la vegetaziun da l’Europa Centrala, uschia che la dominanza dal fau verd na saja betg da resguardar sco natirala. Tenor quest’ipotesa na consistiva la vegetaziun natirala da l’Europa Centrala betg da guauds serrads e spess, mabain da guauds mez averts sco ch’els han existì fin en il temp modern tempriv en furma dals guauds da pasculaziun.^[6]

Ils guauds da faus da l’Europa Centrala sa laschan sutdivider en trais tips, cundiziunads mintgamai dal lieu:

1. Guauds da faus liads a terrens da chaltschina. Quest tip da guaud predominescha surtut en regiuns collinusas e muntagnardas, uschia er en las Alps. En lieus umids sa furman guauds maschadads cun fraissens ed ischis.
2. Guauds da faus liads a terra brina. Quels prevalevan surtut en la Germania dal Nord. Sin terra brina pon ils faus sviluppar lur potenzial maximal. Be en lieus fitg ritgs da substanzas nutritivas ed umids reusseschi qua a fraissens ed ischis da sa far valair sper ils faus; en lieus fitg sitgs cumparan per part er ruvers puschlads e (pli darar) tigls. Da quest tip da guaud da faus existan be anc pitschnas restanzas; gia baud han ins numnadamain transfurmà els en terren agricul u remplazzà tras plantaschas da pigns.
3. Il terz tip furman ils guauds da faus che creschan sin terrens acidics e plitost povers da substanzas nutritivas sco ch’els sa furman da morenas pli veglias, crap da sablun e plattamorta. Quests guauds èn surtut derasads en la planira da la Germania dal Nord. En ils abitadis cun ina fitg pitschna cumpart da substanzas nutritivas cumparan er ruvers puschlads. Quest tip da guaud è medemamain vegnì runcà per gronda part u remplazzà tras plantaschas da pigns.

En regiuns muntagnardas, vul dir en il stgalim montan, cumpara il fau verd per ordinari en cumbinaziun cun l’aviez ed il pign e furma cun quels in tip da guaud maschadà caracteristic.

Il fau verd è derasà vastamain en tut l’Europa. L’Uniun europeica ha però renconuschì sia responsabladad per la protecziun dals guauds da faus ed ha perquai mess sut protecziun differents tips da spazi vital che cumpiglian guauds da faus.

Er en l’economia forestala regiuvineschan ins effectivs da guauds da faus cun stgaffir a scherms bunas cundiziuns sut la protecziun da plantas veglias. Il success da talas regiuvinaziuns intenziunadas dependa fermamain dal dosadi da l’incidenza da la glisch. Avran ins memia grondas largias, crescha il privel da schelira e la concurrenza tras la vegetaziun bassa; memia pauca glisch percunter far pirir u sa struptgar ils chatschs.

Guauds da faus dovran er pli tard ina zerclada selvicultura regulara e minuziusa per pudair furnir plantas ch’èn economicamain rentablas. Plantas che creschan en stretga uniun furneschan lungs bists senza roma, sco ch’els vegnan duvrads en la producziun da mobiglias d’auta qualitad. Pervi dal grond squitsch da concurrenza che regia sut talas cundiziuns, sviluppan las plantas però curunas irregularas. Quai maina da sia vart a grondas tensiuns a l’intern dal lain, uschia ch’il lain ch’è vegnì elavurà sa sfenda tgunsch u sa tira. Plantas che creschan memia ina ord l’autra èn percunter diromadas fitg ferm, uschia ch’ellas n’èn strusch adattadas per in’elavuraziun d’auta qualitad.

Cur che la feglia dal fau da l’onn avant smarschescha, furma quella in fundament da schermigliar ideal per autras plantas da l’Europa Centrala sco per exempel il pign u l’aviez. Ils faus han en general in bun effect sin la qualitad dal terren, damai che lur feglia sa decumpona entaifer in fin dus onns. La valita forestala dals faus è oz incontestada, suenter che smarschim cotschen, terrada dal vent ed infestiuns cun il bau-scorsa han mussà quant sensibels surtut effectivs da pigns èn. Ma er faus èn suttamess a malsognas. Uschia hai per exempel dà ils onns 2000 fin 2002 be en Belgia ina perdita da bundant in milliun meters cubic lain pervi d’ina muria da faus.

Il lain dal fau verd ha ina leva glischur cotschnenta; da qua deriva er il num tudestg Rotbuche. In tun cotschen pli intensiv survegn il lain tras l’uschenumnà coier a vapur. Questa procedura serva a prender al lain l’inclinaziun da sa trair e da survegnir sfessas.

Il lain è d’ina structura fitg fina e surtratg cun ina structura d’avainas regulara; el sa lascha splanar e turnar bain. Il fau ha per ordinari ina coluraziun omogena che sa tira tras l’entir diameter dal bist. I po però dar ina coluraziun facultativa dal cor (vul dir da la part centrala dal bist). Pli veglia e lada che la planta è e pli tgunsch ch’ella sviluppa ina tala part interna da colur pli stgira. Laina da fau cun in cor colurà cuntanscha pretschs pli bass che lain alv. En la fabricaziun da mobiglias individualas po ina tala coluraziun però tuttavia esser dumandada. Lain da fau è adattà fitg bain sco parchet, damai ch’el è fitg dir. Il lain na sa lascha atgnamain betg storscher fitg bain, ma cun al coier daventa el flexibel e fitg plastic, quai ch’è d’attribuir a sias fibras da lain ch’èn curtas. A basa da questa procedura vegnan producids da la laina dal fau tocs prefabritgads sturschids sco per exempel mobiglias da seser cun elements furmads a moda anatomica. Michael Thonet ha sviluppà il 1830 ina procedura da storscher lain da fau ed ha producì uschia las sutgas da Thonet ch’èn oz enconuschentas en tut il mund.

En l’economia tradiziunala vegniva il fau verd resguardà sco main adattà sco laina da diever ch’il ruver. Dal ruver derivava in lain universal ch’era bundant pli resistent cunter marschira ch’il lain da fau e che sa laschava perquai er utilisar per la construcziun da navs ed en la construcziun al liber. Ultra da quai furniva il ruver las glondas ch’eran da gronda muntada en la tegnida da portgs tradiziunala. Superiur al lain da ruver era il lain da fau sulettamain areguard la valur termica. Sur lung temp han ins perquai negligì il fau en favur dal ruver. L’inschigner forestal Christian Küchli ch’è sa fatschentà intensivamain cun l’istorgia da las plantas forestalas europeicas discurra d’ina tendenza d’eliminaziun dal fau ch’ha perdurà sur blers tschientaners.

Ina muntada pli gronda ha il fau verd cuntanschì entaifer la selvicultura cur ch’ins ha constatà che traversas da viafier da lain da fau èn protegidas 40 onns cunter infecziun da bulieus, sch’ins las impregnescha cun ieli da catram. Uschia èn quellas daventadas tuttina conservablas sco las traversas da viafier fatgas da lain da ruver. Ils manaschis forestals han cun quai cuntanschì buns pretschs per il lain da fau, uschia ch’igl ha puspè rendì d’endrizzar plantaziuns. Vers il 1930 vegniva be anc la mesadad dal lain da fau che vegniva pinà duvrà sco laina da brisch; l’autra mesadad serviva a fabritgar traversas da viafier ed objects da diever sco bogneras, mursets, barschuns u paluttas. Quai è sa midà a moda signifitganta en quel mument ch’ils combustibels fossils han chatschà enavos la laina dad arder e ch’ins ha a medem temp cumenzà a gudagnar da l’ieli materias sinteticas per la producziun d’objects da diever.

Oz furnescha il fau verd in impurtant lain da diever per la construcziun da giugarets, da mobiglias, da parchet e da stgalas. En l’Europa Centrala munta la cumpart dal fau verd a la laina da diever ca. ⅙. En Svizra èn per exempel vegnids pinads vers la mesadad dals onns 1980 in fin dus milliuns meters cubic lain da fau ad onn; ma be 6 % era lain d’ina qualitad suffizienta per al elavurar a moda industriala.

Sco gia descrit, po lain da fau vegnir elavurà a products multifars; restrenschì è sulettamain il diever sco lain da construcziun en furma massiva, damai che lain da fau na sa lascha betg tegnair fitg ditg. Percunter vegn lain da fau apprezià en la producziun da plattas cumprimidas, en l’industria da palpiri e surtut sco cellulosa chemica per la producziun da textilias sinteticas e fils tecnics a basa da viscosa e liocell.

Il fau verd furnescha in lain dad arder excellent ch’arda plaun e ruassaivel e ch’è segnà d’in’auta valur termica (19,7 mj/kg).^[7] Perquai ch’il lain da fau furma bler burnida è el er adattà fitg bain per grillar. Il fatg ch’il fau verd vegniva apprezià sco laina dad arder, ha manà a furmas da cultivaziun specificas che na vegnan oz strusch pli pratitgadas: las plantas vegnivan adina puspè tagliadas, quai che manava ad ina fisionomia tut speziala da quellas. Faus puschlads sa sviluppan sch’ins taglia enavos ina planta giuvna fin pauc sur la terra e la planta chatscha danovamain. Da faus-pe discurr’ins en il cas da plantas che vegnan tagliadas a l’autezza dal pèz e ch’ins lascha puspè crescher per gudagnar laina. Quai maina ad ina creschientscha struptgada che dat a las plantas ina parita bizarra. Omaduas furmas ves’ins be pli darar en furma d’exemplars vegls (che stattan savens sut protecziun da la natira).

Faus verds sviluppan magari furmas pendusas. Quellas èn caracterisadas d’ina axa principala curta che cuntinuescha en quatter roms laterals, segnads d’ina creschientscha en lunghezza rinforzada, ma d’ina creschientscha en ladezza fitg modesta. Ils lungs roms laterals pendan sco cuas. Talas furmas pendusas sa sviluppan per ordinari en il guaud supprimì. La roma ordinada en furma da parasol pussibilitescha a la feglia da trair a niz meglier la glisch che penetrescha tras las stresas superiuras dal guaud. S’augmenta l’incidenza da la glisch – per exempel suenter in stemprà – sviluppan tals faus pendus da brumbels inactivs in chatsch che crescha dretg si; ma suenter ina tscherta creschientscha prenda er quel per ordinari en ina posiziun pendenta. Talas furmas natiralas èn vegnidas cultivadas vinavant ed ins las vesa magari sco plantas solitarias en parcs e zonas verdas.^[8]

En il temp medieval e temp modern tempriv serviva la tschendra da lain a la producziun da laschiva e da vaider. Surtut per la producziun da vaider èn vegnids pinads vasts effectivs da faus. Duas parts tschendra da fau ed ina part sablun devan ensemen il vaider da guaud da colur verda. La dumonda suenter laina per la producziun da vaider era enorma. Per 100 kilos potassa duvravan ils vaidrers radund 200 meters cubic laina. Ulteriurs 100 meters cubic eran necessaris per luentar la potassa cun sablun da quarz a vaider. Er per quest pass d’elavuraziun vegniva preferì il lain da fau.

Plantadis da faus ch’eran vegnids tagliads, vegnivan per ordinari remplazzads tras pigns. Quai ha manà ad in tip da guaud ch’ins numnava ‹guaud da vaider›.

Pli baud han las nuschs-fau giugà ina tscherta rolla en il nutriment da l’uman. Malgrà ch’ellas èn levamain toxicas, è vegnì pressà en il 19avel tschientaner ed en il temp da crisa suenter la Segunda Guerra mundiala da las nuschs ieli; quel è vegnì duvrà per cuschinar e sco ieli da lampas. In pugn plain nuschs-fau po gia chaschunar malesser. La feglia dal fau verd è mangiabla e duai gidar a retegnair inflammaziuns. Uschia l’han ins mastegià en cas d’inflammaziuns da las schunschivas u mess directamain sin la plaja en cas d’ulceraziuns.

En regiuns muntagnardas n’eri pli baud strusch pussaivel da cultivar quantitads da granezza ch’avessan furnì suffizientamain sternim per la tegnida en stalla. E plantas da feglia devi sper il fau verd be paucas en questa zona. Sur tschientaners èsi perquai stà usit en bleras regiuns che las dunnas ed ils uffants rimnavan la feglia dal fau che vegniva silsuenter utilisada sco sternim. Or dals guauds vegniva quasi scuà mintga fegl e per part han ins schizunt fatg commerzi cun feglia da fau. A l’entschatta dal 19avel tschientaner han ins per exempel manà tschients da chargias sur il Lai da Brienz per offrir la feglia da fau en vendita. Cun allontanar la feglia han ins però impedì ch’il guaud possia sa regiuvinar; pertge ch’uschia mancava d’enviern als scherms la protecziun natirala cunter la schelira. Per ils purs muntava la feglia percunter ina necessitad per pudair administrar lur bains a moda economica. Gia a l’entschatta dal 19avel tschientaner ha la scienza forestala crititgà che tant la rimnada da feglia da fau sco er – en il cas dal ruver – l’engrasch cun glondas donnegeschian a lunga vista ils guauds. Ils rempars da lavinas ch’èn daventads necessaris en la regiun dal Lai da Brienz èn d’attribuir per part a l’explotaziun da rapina dals guauds da protecziun da pli baud.

Giuvens roms da faus che purtavan anc feglia vegnivan liads a faschs e setgentads per als duvrar d’enviern sco pavel per il muvel. Surtut chauras appreziavan questa roma. Ma er la primavaira cur ch’ils faus cumenzavan a chatschar vegniva la roma tagliada e pavlada, perquai che quai gidava ad augmentar la producziun da latg.

En cumparegliaziun cun autras plantas enconuscha il fau verd relativamain paucs spezialists da habitat ed endemits. In motiv pussaivel è il fatg che questa spezia da planta è sa derasada relativamain tard nà da las zonas da refugi dal temp glazial; uschia n’è betg stà a disposiziun bler temp per adattaziuns coevoluziunaras. Willner, Moser e Grabherr (2004)^[9] discurran d’in culiez da buttiglia genetic per la flora ch’era sa spezialisada sin il fau verd, damai che bleras cundiziuns ecologicas n’eran betg dadas en las zonas da refugi da quel. Plinavant pon ins constatar en general che la paletscha glischa ch’è caracteristica per il fau verd porscha a las spezias damain diversitad da nischa che scorsas groppas.^[10]

Per ca. 170 fin 180 insects e chariels furma il fau verd la planta ospitanta principala.^[11] Bundant 100 ulteriuras spezias sa nutreschan da temp en temp da faus verds, ma sa trategnan pli savens sin autras plantas. La cumpart da spezialists monofags, vul dir che cumparan exclusivamain vi dal fau verd, munta a ca. 27, pia a ca. 15 %. Cun quai è il fau verd situà statisticamain entamez las spezias da plantas, ma cleramain davos las spezias da ruvers. La suletta spezia da bau che viva a moda monofaga vi da faus è Rhynchaenus fagi. En tut han ins dumbrà vi da faus 63 spezias da tgirallas (grondas), però nagina tgiralla dal di e nagina spezia che cumparess a moda monofaga. Er spezias che portan il fau en il num sco Stauropus fagi èn sa mussadas sco polifagas. Ina spezia da plugl da feglia che viva sulettamain sin faus verds è Phyllaphis fagi.

Da las spezias da baus che vivan en il lain mussan 323 ina tscherta colliaziun cun il lain dal fau.^[12] Spezias che vivessan vi dal fau a moda monofaga na datti però betg en l’Europa Centrala (percunter en las Carpatas). Da las 115 spezias da baus che sa laschan attribuir a las spezias da relict dal guaud selvadi cumparan vi dal fau 63. Ils baus che vivan da laina morta disponan savens d’in vast spectrum da plantas ospitantas; lur preschientscha dependa plitost da la vegliadetgna e da la dimensiun da las plantas singulas, da la cuntinuitad dal habitat e dal microclima. La muntada dal fau verd per ils abitants dal lain è pia bundant pli pitschna che quella dal ruver, senza esser però frappantamain bassa. En la survista cumplessiva da Köhler han ins chattà tranter ils abitants dal lain be 147 spezias che mussan ina colliaziun exclusiva cun ina planta da feglia da l’Europa Centrala.^[13] Trais da quellas èn liadas al fau verd (per cumparegliar: 31 al ruver).

Differentas spezias da pitgalains fan lur foras da gnivar en faus verds. En l’Europa Centrala èn quai surtut il pitgalain grond, il pitgalain grisch ed il pitgalain nair.

En cumparegliaziun cun guauds d’autras spezias da plantas ch’èn situads en lieus sumegliants, vivan sin il terren da guauds da faus plitost paucas spezias dad ervas. Quai è probablamain collià cun la spessezza da las curunas, las qualas bittan grondas e stgiras sumbrivas. En guauds da faus acidics pon ins far quint cun stgars 20 spezias dad ervas, en guauds mesauns cun bun 25 ed en guauds da chaltschina cun radund 30 spezias. Tut en tut valan en l’Europa radund 110 spezias dad ervas dal terren da guaud sco accumpagnaders da faus caracteristics. In fitg grond dumber da spezias ch’accumpognan ils faus è da chattar en la muntogna da la part settentriunala dal Balcan; quella è situada en vischinanza dal territori da refugi glazial supponì da la planta.

Da las indicaziuns fatgas survart na pon ins betg concluder ch’i sa tractia tar guauds da faus en general d’abitadis cun paucas spezias. Surtut retschertgas ch’èn vegnidas fatgas en reservats da guaud natiral han manà a glistas da spezias impressiunantas. Quant aut ch’il dumber da spezias effectiv è, na sa lascha betg dir cun tutta segirezza. En dus reservats en il Vogelsberg (Hessen) han ins chattà 2328 resp. 1873 spezias d’animals e da plantas.^[14] Ins suppona però ch’il dumber da spezias na stettia betg en in connex direct cun il fau verd sco spezia da planta e che la colliaziun da las spezias en spezial cun il guaud da faus saja plitost pitschna. Er ina cumparegliaziun tranter guauds da rendita en Svizra e guauds selvadis situads en las Carpatas ucranaisas n’ha – cunter tuttas aspectativas – betg exnum manà a la glisch dapli spezias d’animals invertebrads en la natira intacta.^[15]

Dal fau verd existan numerusas furmas cultivadas che vegnan duvradas en parcs e curtins sco plantas decorativas. Quellas sa differenzieschan ina da l’autra areguard la coluraziun da la feglia, la furma da la feglia e la statura. In exempel furma il fau purpur (Fagus sylvatica forma purpurea).

1. ↑ Bundeswaldinventur 3, 2012, consultà ils 12 da mars 2015.
2. ↑ W. Russ (2011): Mehr Wald in Österreich. BFW-Praxisinformation 24, p. 3–5; funtauna: Österreichische Waldinventur 2007/09.
3. ↑ B. Felbermeier, R. Mosandl: Fagus sylvatica. En: Schütt, Weisgerber, Schuck, Lang, Stimm, Roloff: Enzyklopädie der Laubbäume. Nikol, Hamburg 2006, p. 241–260, ISBN 978-3-937872-39-1.
4. ↑ Igor M. Patlaj, Svitlana A. Los, Roman M. Jatzyk, Ihor M. Shvadchak: Conservation of genetic resources of Social Broadleaves in Ukraine. En: J. Turok, A. Kremer, S. de Vries (ed.): First Euforgen Meeting on social broadleaves, Bordeaux 1997.
5. ↑ Dušan Gömöry, Ladislav Paule (2010): Reticulate evolution patterns in western-Eurasian beeches, en: Botanica Helvetica, tom 120, nr. 1, p. 63–74.
6. ↑ F.W.M. Vera: Grazing Ecology and Forest History. CABI Publishing, 2000, p. 88. ISBN 0-85199-442-3.
7. ↑ Martin Kaltschmitt, Hans Hartmann und Hermann Hofbauer (ed.): Energie aus Biomasse. Grundlagen, Techniken und Verfahren. Springer Verlag 2009, 2. ed., p. 360, ISBN 978-3-540-85094-6.
8. ↑ Dietrich Böhlmann: Warum Bäume nicht in den Himmel wachsen – Eine Einführung in das Leben unserer Gehölze, Quelle & Meyer Verlag, Wiebelsheim 2009, ISBN 978-3-494-01420-3, p. 7.
9. ↑ D. Willner, G. Moser, G. Grabherr: Alpha and Beta Diversity in Central European Beech Forests. En: Fitosociologia, 41 (2004), p. 15–20 (PDF).
10. ↑ Peter Meyer, Marcus Schmidt: Aspekte der Biodiversität von Buchenwäldern – Konsequenzen für eine naturnahe Bewirtschaftung. En: Beiträge aus der Nordwestdeutschen forstlichen Versuchsanstalt 3 (2008), p. 159–191 (PDF).
11. ↑ Martin Brändle, Roland Brandl: Species richness of insects and mites on trees: expanding Southwood. En: Journal of Animal Ecology 70 (2001), p. 491–504. (PDF, 500 kB).
12. ↑ J. Müller: Waldstrukturen als Steuerungsgröße für Artengemeinschaften in kollinen bis submontanen Buchenwäldern. Dissertation TU München, Fakultät Wissenschaftszentrum Weihenstephan 2005, p. 1–235 [1].
13. ↑ Frank Köhler: Totholzkäfer in Naturwaldzellen des nördlichen Rheinlandes. (Schriftenreihe der Landesanstalt für Ökologie, Bodenordnung und Forsten / Landesamt für Agrarordnung), NRW 6 (200), 283 p.
14. ↑ Wolfgang Dorow, Günter Flechtner: Ergebnisse umfassender Faunenuntersuchungen in montanen Buchenwäldern auf Basalt und Buntsandstein in Hessen. En: Buchen-Naturwaldreservate, unsere Urwälder von morgen. Natur- und Umweltschutzakademie NRW NUA-Seminarbericht 4 (2000).
15. ↑ Peter Duelli, Vasyl Chumak, Martin K. Obrist, Peter Wirz: The biodiversity values of European virgin forests. En: Forest Snow and Landscape Research 79, 1, p. 91–99 (2005, PDF).

• Horst Bartels: Gehölzkunde. Ulmer, Stuttgart 1993, ISBN 3-8252-1720-5, ISBN 3-8001-2648-6.
• Gerhard Dönig: Die Park- und Gartenformen der Rotbuche – Fagus sylvatica L. Gartenbild, Rinteln 1994, ISBN 3-928521-05-5.
• Heinz Ellenberg: Vegetation Mitteleuropas mit den Alpen aus ökologischer, dynamischer und historischer Sicht. Ulmer, Stuttgart 1996, ISBN 3-8252-8104-3.
• Norbert Kessel: Das Wachstum von Buchenwildlingen und Baumschulpflanzen. Dissertaziun, Freiburg 1994.
• Gerhard Veldmann, Helmut Vogt: Die Krankheiten und Schädlinge der Rotbuche (Fagus silvatica L.). Universitätsbibliothek, Jena 1985.

• Derasaziun dal fau verd en l’emisfera nord tenor Eric Hultén
• Dossier davart il fau verd: ecologia e selvicultura
• Infurmaziuns generalas davart il fau verd, wald.de