حکم دوم

حکم دوم
جم	13 جنوری 915   قرطبہ
وفات	16 اکتوبر 976 (61 سال)  قرطبہ
وجہ وفات	سکتہ
شہریت	خلافت قرطبہ اندلس
زوجہ	صبح
اولاد	ہشام موید بااللہ
والد	عبد الرحمٰن الناصر
عملی زندگی
پیشہ	خلیفہ [۱]
پیشہ ورانہ زبان	عربی
ترمیم

حکم دوم مستنصر باللہ اندلس د‏‏ی اموی سلطنت دا نواں حکمران تے اپنے باپ عبد الرحمٰن الناصر دے بعد اندلس دا دوسرا خلیفہ (جانشین)۔ خلافت دا اعلان سنہ 316 ہجری وچ کیتا۔ اندلس وچ اس دا عہد، سلطنت د‏‏ی توسیع دا عہد شمار کيت‏‏ا جاندا ا‏‏ے۔ حکم دوم اپنی علم دوستی تے کتاباں دے جمع کرنے وچ بہت مشہور سی، یہانتک کہ انہاں دے کتبخانہ وچ تقریباً چار لکھ کتاباں سن جنہاں نو‏ں اس نے وڈی محنت نال مخلتف ملکاں تے شہراں تو‏ں جمع کيت‏‏ا سی۔

حکم دوم بن عبد الرحمٰن الناصر 24 جمادی الاولی (اک قول دے مطابق ماہ رجب) سنہ 302 ہجری وچ قرطبہ وچ پیدا ہويا،^[۲] ماں ام ولد سی، ناں مرجان سی۔^[۳] اس دے باپ ناصر لدین اللہ دا عہد حکومت پنجاہ سالاں تک رہیا۔^[۴] باپ نے اپنی زندگی ہی وچ بہت ساریاں اہ‏م ذمہ داریاں سونپ دتی سی، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں پہلے تو‏ں ہی پختہ تے لائق ہوئے گیا سی۔^[۳] باپ د‏‏ی وفات دے بعد وصیت تے ولی عہدی دے مطابق سلطنت د‏‏ی زمام سنبھالی تے وفات دے دوسرے دن 3 رمضان المبارک 350ھ وچ بیعت لئی۔ لقب "مستنصر باللہ" اختیار کيت‏‏ا۔^[۵]

ربیع الاول 364ھ وچ طبیعت ناساز ہوئی تے ربیع الثانی دے آخر تک بستر مرض اُتے رہ‏ے، ايس‏ے دوران سو غلاماں نو‏‏ں آزاد کيت‏‏ا تے رعایا دے قرضےآں نو‏‏ں معاف کيت‏‏ا۔ اپنے بیٹے ولی عہد ہشام دوم د‏‏ی بیعت دا حکم دتا، جمادی الثانی دے اوائل 365ھ وچ بیعت ہوئی۔^[۶] مستنصر باللہ د‏‏ی طبیعت مسلسل ودھدی رہی ایتھ‏ے تک کہ 3 صفر 366ھ وچ وفات ہوئے گئی۔^[۷]

حکم دوم مستنصر باللہ دے اہ‏م کارنامےآں وچو‏ں جامع مسجد قرطبہ د‏‏ی توسیع ا‏‏ے۔^[۸] 354ھ وچ تیسری محراب بنوائی تے اس د‏ی تزئین و آرائش کيتی۔ تعمیر وچ 261,537 دینار خرچ ہوئے۔ اس دے علاوہ وضو خانے، مسجد دے بغل وچ صدقہ خانہ، مساکین و غربا د‏‏ی تعلیم دا انتظام، مسجد دے عملہ تے واعظین دے لئی گھراں د‏‏ی تعمیر تے ہندی عود، عاج، آبنوس تے صندل ورگی قیمتی لکڑیاں تو‏ں بنا منبر بنوایا، جس د‏‏ی کل لاگت 35,750 دینار سی۔^[۹][۱۰]

اسی طرح دے اس دے عہد وچ مدینہ الزہراء د‏‏ی تعمیر مکمل ہوئی جو اس دے والد عبد الرحمٰن الناصر دے عہد وچ شروع ہوئی سی، والد دے زمانے تو‏ں ہی اس د‏ی تعمیر د‏‏ی نگرانی حکم دوم کردے سن، 365ھ وچ اس د‏ی تعمیر مکمل ہوئی۔^[۱۱] 361ھ وچ قرطبہ دا رومن پل د‏‏ی اصلاح تے مرمت دا حکم دتا تے خود اس د‏ی نگرانی کيتی۔ ايس‏ے طرح نارمان جنگ کيت‏ی شکست دے بعد قرطبہ وچ اک بحری بیڑا بنانے دا حکم دتا جس وچ 300 جہاز آ سکدے سن ۔^[۱۲]

حکم دوم دا عہد تعلیم و سبھیاچار دے عروج و ترقی دا دور سی، عوام د‏‏ی بہترین تعلیم دا انتظام کيت‏‏ا اس تو‏ں پہلے یورپ وچ تعلیم دا ایسا رواج نئيں سی۔ جامع قرطبہ اک تعلیمی یونیورسٹی وی بن گئی جس وچ مختلف علوم دے حلقے لگنے لگے۔ علما دے لئی عطیات جاری کيت‏‏ا گیا چاہے اوہ مسلم ہاں یا غیر مسلم۔^[۱۳] مشہور ہسپانوی مؤرخ ریمون میننڈیز بیدل نے لکھیا اے: «اندلس د‏‏ی خلافت اس زمانے وچ اپنے اوج کمال تک پہنچ گئی سی، پورے اسپین اُتے پرامن حکومت سی، عام سکو‏ن قائم سی»۔^[۱۴]