Onda

N'onda a l'é na përturbassion ch'a bogia a travers un mojen, ëd fasson che an tuti ij pont lë spostament (o d'àutre quantità ch'a vario) a l'é na fonsion dël temp, antant che a minca moment lë spostament a l'é fonsion ëd la posission dël pont. Ël mojen an sò ansem a avansa nen ant la diression dël moviment ëd l'onda.

Ël moviment ëd l'onda a travers ël mojen a l'é l'arzultà dl'assion dle part sucessive dël mojen l'un-a an sl'àutra. Donca n'onda parèj a peul mach viagé ant un mojen elàstich. Se la partissele a fusso d'autut indipendente l'un-a da l'àutra, gnun-a onda a podrìa passeje a travers.
A-i son ëdcò d'onde ch'a l'han nen damanca d'un mojen material: a son j'onde eletromagnétiche, anté che le propietà ch'a vario a son ij camp elétrich e magnétich.

A-i son vàire tipo d'onde. Ij tipo pì comun a son j'onde trasversaj e j'onde longitudinaj, ma ëdcò d'àutri tipo a son osservà ëd frequent, për sòlit tanme combinassion d'onde trasversaj e longitudinaj.

L'andi ëd n'onda a l'é la distansa ch'a përcon për unità ëd temp. Ël nùmer d'onde ch'a passo për un pont për unità ëd temp a l'é la frequensa dël moviment d'onda. Ël temp ch'a-i va për che na sìngola onda a passa a l'é ël perìod dël moviment d'onda. La longheur d'onda a l'é la distansa antra doe partissele adiacente ch'a son ant l'istessa fas. L'ampiëssa ëd n'onda a l'é lë spostament màssim dle partissele da soa posission d'echilibri. Un front d'onda a l'é na surfassa ch'a passa a travers tuti ij pont ëd l'onda che a son ant l'istessa fas.

Ant j'onde longitudinaj la vibrassion dle vàire partissele a l'é paralela a la diression ant la qual l'onda a viagia.

An tuta onda ch'a viagia, l'energìa a viagia a travers ël mojen ant la diression arlongh la qual a viagia l'onda. Minca partissela dël mojen a l'ha n'energìa ëd vibrassion e a passa dl'energìa a le partissele ch'a-j ven-o dapress.