Płetwal karłowaty
Płetwal karłowaty[27][28] (Balaenoptera acutorostrata) – gatunek ssaka morskiego z rodziny płetwalowatych (Balaenopteridae).
| Balaenoptera acutorostrata[1] | |||||
| Lacépède, 1804 | |||||
| |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Infrarząd | |||||
| Parvordo | |||||
| Rodzina | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
płetwal karłowaty | ||||
| |||||
| Podgatunki | |||||
|
| |||||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[26] | |||||
 | |||||
Taksonomia
edytujGatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1780 roku duński zoolog Otto Fabricius nadając mu nazwę Balæna rostrata[2], lecz nazwa ta była zajęta przez Balæna rostrata P.L.S. Müller, 1776 (obecnie Hyperoodon ampullatus)[29]. Następną dostępną nazwą była Balænoptera acuto-rostrata, którą ukuł w 1804 roku francuski przyrodnik Bernard Germain de Lacépède[3]. Holotyp pochodził z obszaru wokół portu Cherbourg-Octeville, w departamencie Manche, we Francji[30][31]. Opis okazu typowego oparty na ogólnych relacjach różnych autorów i opisie młodego osobnika, który w 1791 roku został wyrzucony na brzeg niedaleko Cherbourga-Octeville’a[31]. Podgatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1872 roku amerykański wielorybnik i przyrodnik Charles Melville Scammon nadając mu nazwę Balaenoptera Davidsoni[15], lecz nazwa ta była zajęta przez Eschrichitus davidsonii Cope, 1872 (obecnie Balaenoptera davidsonii). Nową nazwę Balaenoptera acutorostrata scammoni utworzył w 1984 roku amerykański paleontolog Thomas A. Deméré[25]. Okaz typowy pochodził z cieśniny Admiralty Inlet, z Puget Sound, w stanie Waszyngton, w Stanach Zjednoczonych[32]. Okazem typowym była czaszka i kawałek fiszbinu dorosłej samicy (numer katalogowy USNM 12177) zebrana w październiku 1870 roku przez Scammona[32].
Chociaż wiadomo, że różne populacje płetwali karłowatych występują w różnych basenach oceanicznych, do lat 90. XX wieku oficjalnie uznawano tylko jeden, kosmopolityczny gatunek[33]. W przeglądzie taksonomicznym z 1998 roku wykazano, że populacja większych osobników B. acutorostrata żyjąca w regionach położonych na dużych szerokościach geograficznych Oceanu Południowego powinna zostać oddzielona na podstawie danych genetycznych i morfologicznych, i przypisana do B. bonaerensis, których osobniki są wyraźnie większe niż B. acutorostrata i ogólnie sympatryczne z nienazwaną formą na półkuli południowej[33]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają dwa podgatunki[33].
Etymologia
edytuj- Balaenoptera: rodzaj Balaena Linnaeus, 1758 (wal); gr. πτερον pteron „płetwa”[34].
- acutorostrata: łac. acutus „ostro zakończony”, od acuere „wyostrzyć do punktu”[35]; rostratus „dziobaty, wielkodzioby”, od rostrum „dziób”[36].
- scammoni: Charles Melville Scammon (1825–1911), amerykański wielorybnik, przyrodnik i pisarz[25].
Zasięg występowania
edytujPłetwal karłowaty występuje we wszystkich oceanach świata zamieszkując w zależności od podgatunku[33]:
- B. acutorostrata acutorostrata – północny Ocean Atlantycki.
- B. acutorostrata scammoni – północny Ocean Spokojny.
Nienazwana forma występuje na półkuli południowej[33].
Morfologia
edytujDługość ciała 650–880 cm; masa ciała 2000–2700 kg[37]. Występuje dymorfizm płciowy – dorosłe samice są nieco większe od dorosłych samców[37]. Całkowita długość ciała po osiągnięciu dojrzałości fizycznej waha się w zależności od regionu oceanu: 850 cm (samice) i 790 cm (samce) w północnym Oceanie Spokojnym; 850–880 cm (samice) i 780–820 cm (samce) na północnym Oceanie Atlantyckim; i 700 cm (samice) i 650 cm (samce) w Oceanie Południowym[37]. Noworodki osiągają długość ciała około 220 cm przy ciężarze około 350 kg[37]. Płetwal karłowaty ma potężne ciało. Jest mniejsze, ale masywniejsze niż u innych płetwalowatych. Ciemnoszary grzbiet na bokach przechodzi w jaśniejszy brzuch. U samców widać za głową zygzakowate, jasne pręgi ciągnące się wzdłuż grzbietu. Płetwa ogonowa jest szeroka i kończy się dwoma spiczastymi rogami, grzbietowa wyrasta z tylnej połowy grzbietu i ma lekko sierpowaty kształt. Spiczaste płetwy przednie osiągają długość ok. metra. Przez biaława spodnią stronę ciała przebiega od brody po brzuch około 60 podłużnych rys. Umożliwiają one rozciąganie skóry, kiedy płetwal nabiera kilka metrów sześciennych wody podczas łapania pożywienia. Rozciągają się również mięśnie podskórne. Ze szczęk płetwala karłowatego wystaje od 240 do 360 fiszbinów[38].
Ekologia
edytujPożywienie
edytujZdobywa pokarm tak, jak pozostałe płetwalowate – otwiera szeroko pysk i nabiera wielką ilość wody pełnej planktonu, drobnych skorupiaków lub małych ryb. Potem cała woda zostaje wypchnięta na zewnątrz, a na fiszbinach pozostaje pożywienie. Mają one skraje lamowane wyrostkami i znajdują się tylko w górnej szczęce.
W odróżnieniu od innych wielorybów, płetwale karłowate poszukując pożywienia nie nurkują zbyt głęboko i pozostają pod powierzchnią tylko kilka minut.
Rozmnażanie
edytujPłetwal karłowaty dojrzewa, gdy osiągnie określoną wielkość. W północnych populacjach jest to długość 7,5 m dla samca i 7 m dla samicy. Populacje żyjące na półkuli południowej muszą osiągnąć większe wymiary[potrzebny przypis].
Dziś potrzebną długość osiągają coraz młodsze zwierzęta niż kiedyś, ponieważ obniżenie liczebności tych płetwali doprowadziło do tego, że dla pozostałych jest w oceanach o wiele więcej pożywienia niż kilkadziesiąt lat temu.
Płetwal karłowaty parzy się w zimie. Samice po prawie jedenastomiesięcznej ciąży rodzą jedno młode, które waży ok. 450 kg. Młode pozostaje z matką przez pięć miesięcy i dzięki bardzo pożywnemu mleku wielorybiemu szybko przybywa na wadze.
Płetwal karłowaty i ludzie
edytujNiegdyś wielorybnicy nie stanowili dla tego płetwala żadnego zagrożenia, ponieważ był zbyt mały. W połowie XX w., kiedy inne gatunki wielorybów zostały prawie wytępione, stał się głównym przedmiotem zainteresowań wszystkich flotylli wielorybniczych. W związku ze swą ciekawością i małymi wymiarami płetwal karłowaty stał się łatwym łupem. W latach 70. w następstwie polowań jego liczebność dramatycznie spadła.
Status zagrożenia
edytujW Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern „najmniejszej troski”)[26].
Uwagi
edytuj- ↑ Nie Balaena rostrata P.L.S. Müller, 1776.
- ↑ Nie Balaena Boops Linneaus, 1758.
- ↑ a b c d e f g Kombinacja nazw.
- ↑ Nowa nazwa dla Pterobalaena minor Eschricht, 1849.
- ↑ Nie Balaena gibbosa Erxleben, 1777.
- ↑ Nie Eschrichitus davidsonii Cope, 1872.
- ↑ Nie Physalus antarcticus J.E. Gray, 1850.
- ↑ Nie Balaena marginata J.E. Gray, 1846.
Przypisy
edytuj- ↑ Balaenoptera acutorostrata, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b O. Fabricius: Fauna Groenlandica: systematice sistens animalia Groenlandiae occidentalis hactenus indagata, quoad nomen specificum, triuiale, vernaculumque: synonyma auctorum plurium, descriptionem, locum, victum, generationem, mores, vsum, capturamque singuli, prout detegendi occasio fuit. Hafniae: Impensis Ioannis Gottlob Rothe, 1780, s. 40. (łac.).
- ↑ a b B.G. de Lacépède: Histoire naturelle des cétacées. Paris: Plassan, 1804, s. xxxvii, 134. (fr.).
- ↑ F. Cuvier: De l’histoire naturelle des cétacés. Paris: Roret, 1836, s. 321; ryc. 20, fig. 1, seria: Roret’s Suite à Buffon. (fr.).
- ↑ W.L. von Rapp: Die Cetaceen: zoologisch-anatomisch dargestellt. Stuttgart und Tübingen: Cottaschen Buchhanglung, 1837, s. 52. (niem.).
- ↑ R. Hamilton: Whale of the southern seas. W: W. Jardine: The naturalist’s library. Cz. 26: Mammalia. Whales. Edinburgh: W.H. Lizars, 1842, s. 142, ryc. 7. (ang.).
- ↑ F.J. Knox: Catalogue of anatomical preparations illustrative of the whale, particularly the Great northern rorqual (Balaena maximus borealis), now exhibiting in the pavilion, North College Street. Edinburgh: Neill, 1838, s. 14. (ang.).
- ↑ H. Rasch. Beskrivelse over en i Christianîafjorden fångset nye Delphinart. „Nyt magazin for naturvidenskaberne”. 4, s. 123, 1845. (norw.).
- ↑ D.F. Eschricht: Zoologisch-anatomisch-physiologische untersuchungen über die nordischen Wallthiere. Leipzig: L. Voss, 1849, s. 109, 169, ryc. v, vi, vii. (niem.).
- ↑ a b D.F. Eschricht. Undersögelser over Hvaldyrene. B. Om de langhaandede Rörhvaler eller Pukkelhvalerne. „Det Kongelige Danske videnskabernes selskabs skrifter Naturvidenskabelig og mathematisk afdeling”. Femte række. 1, s. 109, 1849. (duń.).
- ↑ J.E. Gray: Catalogue of the Specimens of Mammalia in the Collection of the British Museum. Cz. 1: Cetacea. 1850, s. 32. (ang.).
- ↑ a b H.C.L. Barkow: Das Leben der Walle in seiner Beziehung zum Athmen und zum Blutlauf. Nebst Bemerkungen uber die Benennung der Finnwalle. Breslau: Hirt, 1862, s. 17. (niem.).
- ↑ W.H. Flower. Notes on the skeletons of whales in the principal museums of Holland and Belgium, with descriptions of two species apparently new to science. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1864, s. 394 (przypis), 1864. (ang.).
- ↑ a b E.D. Cope. Extinct Cetacea from the Miocene bed of Maryland. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 20, s. 159, 1868. (ang.).
- ↑ a b Ch.M. Scammon. On a new species of Balænoptera. „Proceedings of the California Academy of Sciences”. 4, s. 269, 1872. (ang.).
- ↑ J.E. Gray. On a New-Zealand whale (Physalus antarcticus, Hutton), with notes. „The Annals and Magazine of Natural History”. Fourth series. 13 (75), s. 316, 1874. (ang.).
- ↑ G. Capellini. Sulla Balenottera di Mondini, Rorqual de la Mer Adriatique di G. Cuvier. „Memorie della Reale Accademie delle Scienze dell’Istituto di Bologna”. Serie Terza. 7, s. 423, 1877. (wł.).
- ↑ P.J. Van Beneden & P. Gervais: Ostéographie des cétacés vivants et fossiles, comprenant la description et l’iconographie du squelette et du système dentaire de ces animaux, ainsi que des documents relatifs à leur histoire naturelle. Paris: A. Bertrand, 1880, s. 146. (fr.).
- ↑ E.A. Wilson: Mammalia. W: British National Antarctic Expedition (1901–1904): Natural history. Cz. 2: Zoology (Vertebrata: Mollusca: Crustacea). London: Printed by order of the Trustees of the British Museum, 1907, s. 4. fig. 2. (ang.).
- ↑ W.R.B. Oliver. A Review of the Cetacea of the New Zealand Seas. – I. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1922 (3), s. 563, 1922. (ang.).
- ↑ Tomilin 1957 ↓, s. 239.
- ↑ Tomilin 1957 ↓, s. 274.
- ↑ K.S. Norris & J.H. Prescott. Observations on Pacific cetaceans of Californian and Mexican waters. „University of California publications in zoology”. 63, s. 361, 1961. (ang.).
- ↑ P.E.P. Deraniyagala. Mass mortality of the new subspecies of little piked whale Balaenoptera acutorostrata thalmaha and a new beaked whale Mesoplodon hotaula from Ceylon. „Spolia Zeylanica”. 30 (1), s. 79, 1963. (ang.).
- ↑ a b c T.A. Deméré. The fossil whale, Balaenoptera davidsonii (Cope 1872), with a review of other Neogene species of Balaenoptera (Cetacea: Mysticeti). „Marine Mammal Science”. 2 (4), s. 288, 1986. DOI: 10.1111/j.1748-7692.1986.tb00136.x. (ang.).
- ↑ a b J.G. Cooke, Balaenoptera acutorostrata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2018, wersja 2022-1 [dostęp 2022-08-29] (ang.).
- ↑ Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 187. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 267, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ Hershkovitz 1966 ↓, s. 153.
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Balaenoptera acutorostrata. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-08-29].
- ↑ a b Hershkovitz 1966 ↓, s. 158.
- ↑ a b Hershkovitz 1966 ↓, s. 156.
- ↑ a b c d e C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 282. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 103, 1904. (ang.).
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 6.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 199.
- ↑ a b c d T. Deméré: Family Balaenopteridae (Rorquals). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 285–286. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).
- ↑ Skaug, Øien, Schweder, Bøthun. Abundance of minke whales (Balaenoptera acutorostrata) in the Northeast Atlantic: variability in time and space. „Can. J. Fish. Aquat. Sci.”. 61, s. 870–886, 2004. (ang.).
Bibliografia
edytuj- Edmund C. Jaeger, Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1–256, OCLC 637083062 (ang.).
- А.Г. Томилин: Китообразные. W: В.Г. Гептнер: Звери СССР и прилежащих стран (звери восточной Европы и северной Азии). Cz. 9. Москва: Издательство академии наук СССР, 1957, s. 1–392. (ros.).
- P. Hershkovitz. Catalog of Living Whales. „Bulletin of the United States National Museum”. 246, s. 1–246, 1966. (ang.).
- Encyklopedia Zwierząt od A do Z. ISBN 83-908277-3-5.