Meritum (komputer)

W roku 1977 firma Tandy Corporation wypuściła na rynek jeden z pierwszych komputerów osobistych przeznaczonych dla masowego odbiorcy TRS-80; później również nazywany TRS-80 Model I dla odróżnienia od innych produktów. Komputer zyskał sporą popularność w USA, gdzie dostępny był w sieci sprzedaży RadioShack należącej do Tandy. Dostępna była spora biblioteka programów. Z końcem 1980 roku produkcja została wstrzymana, model został zastąpiony przez TRS Model III. W roku 1983 Model III został zastąpiony przez TRS-80 Model 4 produkowany aż do 1991 roku.

Z początkiem lat 80. XX wieku w związku z dość szybkim rozwojem branży komputerowej, konstrukcja TRS-80 stała się przestarzała tym bardziej że reprezentowała wraz z Apple II i Commodore PET pierwszą generację komputerów osobistych. Popularność komputera malała, a w związku z tym malała liczba dostępnego oprogramowania.

W Polsce, która znajdowała się w tym czasie w bloku państw socjalistycznych, komputer był zupełnie nieznany. Brak było dostępnego oprogramowania, jak i literatury^[9].

W Polsce na początku lat 80. XX wieku pogłębiał się kryzys gospodarczy spowodowany m.in. zadłużeniem zagranicznym PRL, stanem wojennym w latach 1981–1983 oraz sankcjami gospodarczymi nałożonymi przez Stany Zjednoczone w wyniku stanu wojennego^[13]. Dostęp do najnowszych technologii był utrudniony przez politykę zachodu wobec krajów bloku wschodniego, embargo USA i podziały polityczne wewnątrz PRL. Oprócz tego zakup w tzw. II obszarze płatniczym (kraje zachodnie) wymagał posiadania obcych walut, a te były przydzielane wg uznania władz centralnych.

Centralnie sterowany przemysł nastawiony był na produkcję dużych komputerów typu mainframe, np. Odra i osprzętu do nich. Nie istniał żaden mały komputer w niskiej cenie dostępny dla indywidualnych odbiorców^[2]. Na początku lat 80. XX w. dostępny był w oficjalnych kanałach sprzedaży Sinclair ZX-81, inne komputery były dostępne tylko przez prywatny import. Przywóz urządzeń z krajów zachodnich, gdzie komputery osobiste pojawiły się pod koniec lat 70. XX w., był utrudniony zarówno przez kwestie polityczne – brak swobody wyjazdów, jak i finansowe – złotówka nie była wymienialna, a jej siła nabywcza niska.

Na początku lat 80. XX wieku firma znajdowała się w grupie 500 największych polskich przedsiębiorstw przemysłowych i 100 największych eksporterów^[9]. Produkowała terminale, monitory i komputery jak np. ComPAN 8^[8], nie zajmowała się jednak produkcją urządzeń dla masowego odbiorcy^[9].

Prace konstrukcyjne nad Meritum rozpoczęły się w 1982 roku^[11]. W Mera-Elzab analizowano możliwość podjęcia produkcji małego systemu komputerowego wzorowanego na jednym z istniejących zachodnich rozwiązań. Brano pod uwagę następujące aspekty^[3]:

1. składowe systemu: procesor, układy peryferyjne i pamięci dostępne w krajach socjalistycznych,
2. możliwość podłączenia do telewizora lub taniego monitora,
3. oprogramowanie w pamięci stałej,
4. magnetofon jako pamięć masowa,
5. możliwość podłączenia istniejących urządzeń peryferyjnych (drukarka, czytnik i perforator taśmy dziurkowanej).

Przewidywano, że komputer ze względu na cenę będzie trudno dostępny dla użytkowników indywidualnych^[2]. Jego zastosowanie widziano raczej w instytucjach badawczych, na uczelniach lub przemyśle, gdzie mógł być użyty jako sterownik przemysłowy^[2].

Na podstawie powyższych założeń wybrano TRS Model I z BASIC Level II. Był to komputer używający procesora Zilog Z80, który mógł być zastąpiony przez produkowany w NRD U880. Do Z80 i U880 mogły być użyte układy peryferyjne produkowane w Polsce przez zakłady CEMI dla procesora MCY7880 – odpowiednika Intel 8080. Początkowo rozważano również użycie polskich pamięci RAM^[2], ale ich produkcja nie wyszła nigdy z fazy planowania. Ostatecznie użyto pamięci produkcji ZSRR^[4].

Ponieważ żaden z krajów RWPG nie produkował odpowiednika procesora MOS 6502^[b] Automatycznie eliminowało to oparte na nim inne popularne komputery takie jak Apple II i Commodore PET. Inny prosty komputer bazujący na Z80 – Sinclair ZX81 odrzucono, uważając, że nie nadaje się do zastosowań profesjonalnych.

Pomysłodawcami komputera był Zygmunt Korga, późniejszy dyrektor techniczny Mera-Elzab i Paweł Podsiadło, pracownik firmy polonijnej ITM^[9]. Prywatnie znali się z czasów studiów na Politechnice Śląskiej, gdzie studiowali na jednym roku^[9].

Zawartość ROM z BASIC została zakupiona od firmy ITM^[9]. Była to kopia ROM z TRS-80 Model I BASIC Level II z niewielkimi zmianami^[9].

Meritum zaprezentowano publicznie po raz pierwszy na Międzynarodowych Targach Poznańskich jesienią 1983 roku. Produkcję rozpoczęto latem 1984 roku. Wdrożenie do produkcji kosztowało 10 mln złotych^[11].

W ciągu pierwszego roku wyprodukowano tysiąc kilkaset egzemplarzy^[9]. Pomiędzy 1984 a 1986 rokiem, w którym nastąpił koniec produkcji, w Mera-Elzab wyprodukowano 2500 sztuk Meritum^[11]. Maksymalna zdolność produkcyjna zakładu wynosiła 4000 sztuk rocznie^[7].

Produkcja odbywała się w jednym pomieszczeniu, gdzie pracowało 5 osób: 2 montażystów i 3 osoby odpowiedzialne za uruchomienie urządzenia^[11]. Jeden egzemplarz pochłaniał 20 roboczogodzin^[11].

Komputer stanowił 1%^[7][11] wartości produkcji, a w najlepszym momencie nie więcej niż 3%^[9]. W 1985 roku, przy cenie 100 000 złotych, zysk firmy wynosił 6%^[7].

W roku 1986 licencja została sprzedana do zakładów Elwro^[11][14][15]. Główną przyczyną był brak mocy przerobowych w związku z dużym zamówieniem na terminale z ZSRR^[9]. W 1987 r. Zakład Elektroniki Użytkowej i Podzespołów w Płakowicach (oddział Elwro) ogłosił zaprzestanie produkcji Meritum^[14].

Ceny giełdowe z roku 1986^[c] (oprócz ceny Meritum). Średnia płaca w tym roku wynosiła 24 095 PLZ^[16].

Książka "Mikrokomputer Meritum"; oprócz sterowania poziomem wody w mieszalniku, czy wyliczania całki oznaczonej, proponowała użytkownikom przepisanie i uruchomienie dwóch gier zręcznościowych. Ich wartość rozrywkowa była jednak niska. Możliwe było też przeniesienie na Meritum gier z TRS-80, które oferowały wyższy poziom rozrywki, mimo korzystania jedynie z trybu tekstowego. Były to na przykład: wariacja na temat Snake'a, czy jazda samochodem^[18].

Wszystkie modele bazowały na tej samej architekturze, różniąc się jedynie dodatkowymi interfejsami i zmianami w ROM. Istniało kilka wariantów ROM. Dla użytkownika najbardziej widoczne były zmiany dodające polskie znaki i zmieniony komunikat BASIC MEMORY SIZE na ROZMIAR PAO (inne komunikaty bez zmian).

Producent nigdy nie opublikował szczegółowych informacji o procedurach w pamięci stałej^[9][19].

 

Komputer umieszczony był w jednej obudowie z klawiaturą i wszystkimi łączami o wymiarach 380×250×90 mm^[4]. Z zewnątrz przypominał inny produkt Mera-Elzab – klawiaturę MERA 7947^[20]. Do zestawu dołączony był zewnętrzny zasilacz wizualnie dopasowany do komputera. Zasilacz dostarczał napięć: +5V/3A, +12V/1A i –5V/0,2A^[4][5].

Wyposażony był w solidną kontaktronową klawiaturę QWERTY z 55 klawiszami bez bloku numerycznego i przyciskiem RESET^[5]. Brak było klawiszy z polskimi znakami. W stosunku do TRS-80 Model I posiadał klawisz Ctrl i klawisz NMI, który pozwalał na przerwanie programu z zachowaniem zawartości pamięci i rejestrów procesora^[21].

Posiadał 17 KiB^[4][2] pamięci RAM w tym 16 KiB pamięci dynamicznej^[4][2] i 1 KiB pamięci statycznej^[4][2]. Istniała też wersja 16 KiB^[6]. Na pamięć wideo przeznaczone było osobne 1 KiB statycznej pamięci RAM^[2].

Komputer posiadał 14 KiB ROM^[2][5]. Znajdował się w nim interpreter języka BASIC o rozmiarze 12 KiB^[5][21]. Była to nieznacznie zmodyfikowana kopia ROM z TRS-80 zawierająca BASIC Level II. Tandy użyło licencjonowanej wersji 16k Microsoft BASIC zmniejszonej do 12 KiB. W pozostałych 2 KiB znajdował się program monitora i procedury obsługi portów I/O i przerwań^[5]. Monitor był cechą unikatową dla Meritum I (w modelach produkowanych do sierpnia 1985^[22]), jako że TRS-80 posiadał tylko 12 KiB ROM w wersji z BASIC Level II, a w Meritum II zastąpiono go procedurami obsługi stacji dysków^[5][22].

Jako pamięć masową można było podłączyć tylko magnetofon do gniazda DIN. Szybkość transmisji wynosiła 500 baud; transmisja całej pamięci trwała około 4 minut^[21].

Możliwości graficzne były identyczne jak w TRS-80 Model I. Brak trybu graficznego^[21]. Dostępny tylko monochromatyczny tryb tekstowy 64×16 lub 32×16 znaków (przełączany z klawiatury)^[2][5]. Przy użyciu semigrafiki (64 symbole^[21]) możliwa symulacja grafiki rastrowej niskiej rozdzielczości 128×48 pikseli^[5]. Generator znaków znajdował się w osobnej pamięci stałej, która umieszczona była w układzie generowania sygnału wideo i nie była dostępna dla procesora^[5]. Jedyną możliwością zmiany tablicy znaków było użycie przeprogramowanego układu pamięci^[5]. Brak znaków charakterystycznych dla języka polskiego i małych liter^[1] (jak w TRS-80 Model I).

 

Zintegrowany sygnał wideo wyprowadzony był na kablu na standardowy wtyk DIN, dzięki któremu możliwe było podpięcie monitora (często Neptun 156). Później dodano również sygnał fonii. Z powodu braku wbudowanego modulatora TV nie jest możliwe bezpośrednie podłączenie do telewizora przez gniazdo antenowe^[4][5][21]. Dostępny był zewnętrzny adapter TV^[5][21], bazujący na układzie MC1374, pracujący w kanałach 1–6^[5].

 

Meritum umożliwiał generowanie jednokanałowego dźwięku^[5] (brak tej opcji w TRS-80). Początkowo przez wbudowany głośnik, później przez sygnał fonii monitora. Funkcjonalność ta nie znajdowała się w oficjalnej dokumentacji^[23].

Dodatkowo komputer posiadał wbudowany sprzętowy układ czasowy Intel 8253 dostarczający 3 sprzętowe liczniki^[2][5].

Do podłączania urządzeń peryferyjnych służyły dwa porty: port szeregowy RS-232 i port równoległy. Nie były one kompatybilne z odpowiednikami w module Expansion Interface dla TRS-80 Model I^[24].

Port szeregowy zbudowany był o typowy układ Intel 8251, a właściwie jego odpowiednik produkowany w Polsce MCY7851. Umożliwiał transmisję z szybkością od 75 do 9600 baud^[5].

Port równoległy używał układu MCY7855 – polskiego odpowiednika popularnego Intel 8255(inne języki)^[5]. Producent podawał, że komputer wyposażony jest w 3 interfejsy równoległe^[2]. W praktyce odnosiło się to do trzech portów^[1], każdy po 8 linii w układzie 8255, które dawały 24 konfigurowalne linie I/O.

Drukarka mogła być podłączona do portu szeregowego (standardowo 1200 bps)^[25]. Brak programowego wsparcia dla drukarki połączonej do portu równoległego.

Pod koniec pierwszego roku produkcji komputer nieco zmodyfikowano, dodając obsługę polskich znaków na ekranie, klawiaturę z polskimi znakami i rozszerzono pamięć^[9]. Polskie znaki umieszczone były w miejscu małych liter w generatorze znaków, ich wprowadzanie było możliwe z klawiszem ⇧ Shift. Taki sposób implementacji polskich znaków powodował, że wykluczało to możliwość równoczesnej obsługi małych liter.

 

Meritum II tworzy komputer Meritum I model 2 i zewnętrzna jednostka dysków elastycznych z dwoma napędami 5¼″^[5][27][28].

Pamięć została rozszerzona do 32 KiB lub 48 KiB^[5][28]. W tym drugim przypadku montowane było 64 KiB, ale adresy pokrywające się z pamięcią stałą są niedostępne^[5].

Dodano drugi uniwersalny układ wejścia/wyjścia 8255 (MCY7855) do podłączenia jednostki dysków^[5][28].

Na klawiaturze znajdują się symbole polskich znaków, które są również poprawnie wyświetlane^[21]. Nadal nie można wyświetlać małych liter, choć w teorii możliwe były alternatywna zestawy znaków jak cyrylica i dodatkowe małe litery^[28].

Planowane było rozszerzenie w postaci dodatkowego układu 8253, który miał służyć za trójkanałowy generator dźwięku (dawałoby to w sumie 4 kanały)^[5].

 

W pamięci ROM umieszczono procedury obsługi stacji dysków, spowodowało to usunięcie programu monitora. Ponadto znalazły się w niej procedury obsługi drukarki z interfejsem Centronics. Jej obsługa była aktywowana przez każdorazowe naciśnięcie klawisza P podczas startu systemu^[25].

Istniała też wersja z 8 KiB ROM. Znajdowały się w niej tylko procedury ładujące automatycznie program z dyskietki przy starcie. Komputer mógł pracować pod kontrolą systemu CP/M 2.2 lub MER-DOS (kompatybilny z TRSDOS(inne języki) 2.3). BASIC wczytywany był z dyskietki.

Umieszczona w sporych rozmiarów obudowie 360×192×315 mm i wadze 12,5 kg (wraz z zasilaczem dla obu urządzeń)^[27].

Jest to osobny specjalizowany komputer bazujący na procesorze Z80 taktowany zegarem 2MHz z 2 KiB EPROM (2716) i 1 KiB RAM (2114)^[27].

Jako kontroler dysków użyto układu 8272^[27], który potrafił obsługiwać dyski pojedynczej i podwójnej gęstości^[28].

Wyposażony był w dwa napędy 5¼″ typowo produkcji NRD K5600^[28] (użytkownicy skarżyli się na jakość tych napędów) o pojemności około 100 KiB^[21]. Mogły też być używane napędy innych producentów, np. bułgarskie IZOT 5255E^[27]. Obsługiwane pojemności dysków to 100 KiB (pojedyncza gęstość) lub 180 KiB podwójnej gęstości.

Z komputerem dostarczana była dyskietka z językiem Disk-BASIC^[28], który był rozszerzeniem standardowego BASICa^[27] (podobnie jak TRS-80 Model I).

Do komunikacji z komputerem Meritum wykorzystywany jest układ 8255. Transmisja danych odbywa się z szybkością 250 kbit/s dla dysków podwójnej gęstości lub 125 kbit/s dla pojedynczej gęstości^[27]. Komputer i jednostka dysków były połączone 25-żyłowym kablem^[27].

 

Dodano tryb graficzny monochromatyczny w rozdzielczości 512×192 lub kolorowy (4 kolory) 256×192^[29][25]. BASIC został zmodyfikowany – dodano funkcje obsługi nowej grafiki^[25].

Częstotliwość procesora podniesiono do 3,5 MHz.

Komputer wyposażono w dodatkowe interfejsy:

• drugi interfejs szeregowy,
• złącze dla dżojstika DB9,
• złącze RGB dla kolorowego monitora.

Podobnie jak Meritum I model 2 mógł współpracować z jednostką dyskową.

 

W 1985 Mera-Elzab złożyło Ministerstwu Edukacji propozycję dostarczenia zestawu 8 komputerów Meritum połączonych w sieć. Ofertę odrzucono ze względu na cenę^[11]. Ostatecznie jako komputer dla szkół wybrano Elwro 800 Junior.

Projekt sieci przeznaczonej do użycia w klasach szkolnych został opracowany przez pracowników Centrum Obliczeniowego Politechniki Śląskiej^[9][30]. W projecie brali udział: J. Burski, K. Wilczek, B. Kempny, E.Kosek, M. Piaskowski, M. Całka i G. Smolik^[30].

Przy projektowaniu sieci przeanalizowano istniejące rozwiązania dla komputerów: Prawec, Thompson, ZX Spectrum i Yamaha MSX (najbliższe sieci Meritum)^[30].

Standardowe komponenty^[30]:

• Meritum II z 64 KiB pamięci RAM i stacją dysków,
• Meritum I model 2 z 48 KiB RAM jako terminal,
• drukarka D-100,
• interfejs szeregowy V24 (RS232),
• adaptery do fizycznego podłączenia sieci z komputerem.

Maksymalnie można było podłączyć 20 komputerów. Transmisja odbywała się z szybkością 9600 bps na maksymalną odległość 700 m^[30].

Sieć oferowała następujące usługi^[30]:

• przesyłanie wiadomości lub zawartości ekranu,
• przesyłanie obszaru pamięci,
• przesyłanie danych do drukarki lub plotera,
• odczyt i zapis plików na dyskietkę,
• testowanie sieci.

Do pracy w sieci na maszynach klienckich przystosowano kilka języków programowania: Pascal, C, Logo, Prolog i Basic. Ponadto były dostępne dwie proste bazy danych^[30].

Możliwe było również użycie kompilatorów działających w systemie CP/M 2.2 (Pascal, Fortran, MBasic, CBasic, Forth, Asembler). W takim wypadku kod źródłowy był przesyłany do Meritum II z CP/M, gdzie był kompilowany, a następnie kod wynikowy przesyłany z powrotem do maszyny klienckiej. Każdy komputer klienta miał swój podkatalog w systemie plików CP/M^[30].

Ciekawostką było to, że z sieci klasowej przewidywano dostęp do „otwartej sieci zewnętrznej” lub komputera Odra przy pomocy modemu^[30].

Do sieci można było również podłączyć monitor graficzny o rozdzielczości 514×256 (sam komputer Meritum nie posiadał trybu graficznego). Dostępna była biblioteka graficzna Pascala do współpracy z tym monitorem^[30].

Wersje sieciowe Meritum I posiadały zmodyfikowany ROM. W szczególności dostępna była komenda BASIC NET udostępniająca funkcje sieciowe. Po włączeniu komputer wyświetlał komunikat OETO POL.SL.NET-BASIC-V2.0.

Układ generowania wideo był podobny do tego z TRS-80, z tym że został przystosowany do odświeżania 50 Hz, zamiast standardowego 60 Hz w USA. Jako że komputery nie oferowały kolorowego obrazu, nie było konieczne dostosowanie z amerykańskiego systemu NTSC do SECAM.

Meritum posiadał możliwość generowania dźwięku, którego brak w TRS-80 – najpierw przez wbudowany głośniczek, potem przez wzmacniacz w monitorze. Realizowane było to za pomocą dodatkowego układu 74175.

Interfejs magnetofonu pozostał niezmieniony i oferował te same możliwości co w TRS-80.

Klawiatura wyposażona była w dodatkowe klawisze: Ctrl, NMI, a także dwa nieopisane. W Meritum III pojawiły się ponadto klawisz Esc i dwa Alt.

ROM został rozszerzony o 2 KiB z 12 do 14 KiB. W związku z tym zawartość pamięci PROM, która służyła jako dekoder pamięci, musiała zostać zmieniona.

Pamięć RAM rozpoczynała się pod tym samym adresem 0x4000. Jej rozmiar różnił się podobnie jak w TRS-80 w zależności od wykonania. Od strony programowej nie było różnic.

TRS-80 oprócz interfejsu magnetofonu i wideo nie posiadał żadnych dodatkowych portów rozszerzeń poza szyną systemową^[31]. By dodać interfejs równoległy, szeregowy i obsługę stacji dysków, należało podłączyć zewnętrzne urządzenie External Interface.

W Meritum umieszczono dodatkowe układy, których brak było w TRS-80. Były to układy wejścia/wyjścia Intel 8255 (port równoległy) i Intel 8251 (port szeregowy)^[5]. External Interface używał innych podzespołów, również ich obsługa była inna. W TRS-80 oba interfejsy były dostępne w przestrzeni adresowej pamięci w obszarze pomiędzy końcem 12 KiB ROM a startem pamięci RAM^[31], czyli tam, gdzie w Meritum była dodatkowa pamięć ROM. W Meritum układy te obsługiwane były nie jako pamięć, ale porty wejścia/wyjścia przy użyciu instrukcji IN i OUT. Powodowało to konieczność modyfikacji ROM tak, aby procedury drukowania i wysyłania danych przez port szeregowy używały innych układów.

Ponadto Meritum dysponowało dodatkowym układem czasowym 8253, który służył do generowania przerwania NMI i INT, a także sygnału zegarowego dla układu 8251 (port szeregowy)^[5].

Meritum I model 2 posiadał drugi układ 8255 do komunikacji z zewnętrzną stacją dysków^[5]. Było to inne rozwiązanie niż to stosowane w TRS-80. Procedury dostępu do stacji dysków musiały być napisane od nowa. Z tego względu zarówno TRSDOS (jak i inne DOSy) oraz system CP/M nie mogły być użyte bez modyfikacji.

Język BASIC oferował te same możliwości w obu komputerach. Zmieniono komunikat TRS-80 z RADIO SHACK LEVEL II BASIC na MERA ELZAB-ITM BASIC PC. Niektóre wersje ROM miały również zmieniony komunikat MEMORY SIZE? na ROZMIAR PAO? (PAO to skrót od pamięć operacyjna^[1]). Pozostałe komunikaty i lista słów kluczowych była niezmieniona.

Komputer mógł uruchamiać większość programów napisanych dla TRS-80^[5]. W literaturze tematu brak jest jakiejkolwiek dokładnej analizy stopnia zgodności z TRS-80 i liczby działających programów.

Można domniemywać, że wszystkie programy nieodwołujące się bezpośrednio do sprzętu, w tym programy BASIC, powinny działać poprawnie. Układy obsługujące port równoległy i szeregowy, a także sposób obsługi stacji dysków był inny niż w TRS-80 i wymagał innych procedur obsługi. Z pewnością powodowało to problemy w oprogramowaniu korzystających bezpośrednio z peryferiów.

Brak informacji, czy zakłady Mera-Elzab lub PZ ITM licencjonowały zawartość ROM lub inne programy rozpowszechniane z komputerem (kompilatory, systemy operacyjne). Można przypuszczać z dużą dozą prawdopodobieństwa, że zarówno ROM, jak i oprogramowanie były dystrybuowane bez wiedzy oryginalnego producenta i odpowiednich umów licencyjnych. Było to typowe dla tamtego okresu i nie rodziło poważniejszych konsekwencji prawnych lub moralnych.

Darmowy program MAME obsługuje emulację 3 modeli Meritum:

• Meritum model I,
• Meritum model II,
• Meritum wersja sieciowa.

Do prawidłowego działania wymagane są obrazy ROM Meritum.

• dr inż. Henryk Małysiak, mgr inż. Sławomir Piekoszewski, dr inż. Bolesław Pochopień, mgr inż. Paweł Podsiadło, mgr inż. Antoni Starczynowski, dr inż. Eugeniusz Wróbel: Mikrokomputer Meritum. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1988. ISBN 83-02-03608-0. Brak numerów stron w książce
• Sacha Krzysztof, Misiurewicz Piotr, Kręglewski Tomasz: Przewodnik po technice mikrokomputerowej. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1988, s. 42. ISBN 83-204-0986-1.
• Link Wolfgang: Jak mierzyć sterować i regulować za pomocą Basicu. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1988. ISBN 83-204-0934-9. Brak numerów stron w książce
• Dokumentacja Techniczno-Rozruchowa Stacja Dysków Elastycznych Meritum nr 44290000. Zakłady Urządzeń Komputerowych Mera-Elzab. (pol.). Brak numerów stron w książce
• Basic – Meritum podręcznik programowania i użytkowania 44990001. Zakłady Urządzeń Komputerowych Mera-Elzab. (pol.). Brak numerów stron w książce

• MERA ELZAB Meritum – Historia na stronie Polskie Komputery
• Historia powstania mikrokomputera Meritum na stronie Polskie Komputery
• Materiał Muzeum Historii Komputerów i Informatyki o komputerze Meritum
• Program "Godzinka czyli dwie" z Muzeum Historii Komputerów i Informatyki z udziałem konstruktorów komputera Meritum