Zając płowy

Zając płowy

Lepus capensis[1]
Linnaeus, 1758
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	zajęczaki
Rodzina	zającowate
Rodzaj	zając
Gatunek	zając płowy
Synonimy Lepus arenarius Geoffrey, 1836 Lepus centralis Thomas, 1903 Lepus ochropoides Roberts, 1929 Lepus ochropus Wagner, 1844 Lepus aquilo Thomas & Wroughton, 1907 Lepus bedfordi Roberts, 1932 Lepus hartensis Roberts, 1932 Lepus ermeloensis Roberts, 1932 Lepus vernayi Roberts, 1932 Lepus carpi Lundholm, 1955 Lepus salai Jentink, 1880 Lepus granti Thomas & Schwann, 1904 Lepus kalaharicus Dollman, 1910 Lepus langi Roberts, 1932 Lepus major Grill, 1860 Lepus mandatus Thomas, 1926 Lepus narranus Thomas, 1926 Lepus aegyptius Desmarest, 1822 Lepus abbotti Hollister, 1918 Lepus chadensis Thomas & Wroughton, 1907 Lepus dinderus Stezer, 1956 Lepus hawkeri Thomas, 1901 Lepus isabellinus Cretzschmar, 1826 Lepus aethiopicus Hemprich & Ehrenberg, 1833 Lepus sinaiticus Ehrenberg, 1833 Lepus innensi de Winton, 1902 Lepus rothschildi de Winton, 1902 Lepus arabicus Ehrenberg, 1833 Lepus atallahi Herrison, 1972 Lepus cheesmani Thomas, 1921 Lepus jefferyi Harrison, 1980 Lepus omanensis Thomas, 1894 Lepus schlumbergeri Remy-St. Loup 1894 Lepus harteri Thomas, 1903 Lepus kabylicus de Winton, 1898 Lepus pallidior Barrett-Hamilton, 1898 Lepus pediaeus Cabrera, 1923 Lepus sefranus Thomas, 1913 Lepus tunetae de Winton, 1898 Lepus atlanticus de Winton, 1898 Lepus maroccanus Cabrera, 1906 Lepus sherif Cabrera, 1906 Lepus whitakeri Thomas, 1902 Lepus barcaeus Ghigi, 1920
Podgatunki Lepus c. aegyptius Desmarest, 1822 Lepus c. aquilo Thomas & Wroughton, 1907 Lepus c. arabicus Ehrenberg, 1833 Lepus c. atlanticus de Winton, 1898 Lepus c. capensis Linneusz, 1758 Lepus c. carpi Lundholm, 1955 Lepus c. granti Thomas & Schwann, 1904 Lepus c. hawkeri Thomas, 1901 Lepus c. isabellinus Cretzschmar, 1826 Lepus c. mediterraneus Wagner, 1841 Lepus c. schlumbergeri Remy-St.Loup, 1894 Lepus c. sinaiticus Ehrenberg, 1833 Lepus c. whitakeri Thomas, 1902
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
najmniejszej troski
Zasięg występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Zając płowy^[3], dawniej zając kapski^[4] (Lepus capensis) – gatunek ssaka z rodziny zającowatych (Leporidae), występujący na terenie Afryki i Bliskiego Wschodu na wschód po Pakistan.

Zając płowy był jednym z wielu gatunków ssaków pierwotnie opisanych przez szwedzkiego przyrodnika Karola Linneusza w 10. wydaniu jego pracy Systema Naturae z 1758 roku, gdzie autor nadał mu nazwę binominalną Lepus capensis^[5]. Zając płowy miał status osobnego gatunku do 1934 roku, kiedy rosyjski zoolog Władimir Heptner, dokonawszy poważnej rewizji, połączył zająca szaraka, zająca stepowego, zająca pustynnego i zająca płowego w jeden takson. Z tą koncepcją nie zgodził się w 1966 roku rosyjski zoolog Siergiej Ogniow, będąc zdania, iż wszystkie te taksony są zbyt od siebie różne^[6]. Radziecki teriolog Aleksiej Guriejew(inne języki) w 1964 roku umieścił gatunek w podrodzaju Tarimolagus, zaś rosyjski paleontolog Aleksandr Awierjanow(inne języki) w 1998 roku w podrodzaju Eulagos^[7].

Długość ciała (bez ogona) 450–550 mm, długość ogona 100–145 mm, długość ucha 110–140 mm, długość tylnej stopy 110–138 mm; masa ciała 1,7–2,5 kg^[8].

Zające płowy i sawannowy są do siebie podobne^[8]. Kolor sierści waha się od jasnobrązowego przez czerwonawy do piaskowoszarego. Zając afrykański jest średniej wielkości gatunkiem o gładkim i prostym futrze oraz kanciastym profilu głowy. Ma delikatną, miękką sierść, której kolor waha się od jasnobrązowego przez czerwonawy do piaskowoszarego. Grzbiet i głowa są srebrzysto-szare, z czarnymi plamami. Włosy są białe u nasady z szerokim czarnym pasem podkońcowym, białawym pasem końcowym i czarnym lub białym czubkiem. Podszerstek jest biały lub szarobiały. Sierść brzuszna jest czysto biała i długa. Zazwyczaj oko otacza biała obwódka. Uszy są stosunkowo długie, a wewnętrzna frędzla wyłożona jest długimi, białymi włosami. Końcówki uszu są zaokrąglone i wyłożone krótkimi, czarnymi włosami, szczególnie na powierzchni zewnętrznej. Kark jest brązoworóżowy. Przednie kończyny są bladorude u góry i białe u dołu, podczas gdy tylne kończyny są bladorude. Ogon jest stosunkowo długi, czarny u góry i biały po bokach i u dołu^[8].

Zarówno cechy morfologiczne, jak i kolor sierści różnią się znacznie w całym zasięgu geograficznym gatunku. Okazy z obszarów suchych i półsuchych są jaśniejsze niż te z obszarów bardziej umiarkowanych. Końcówki uszu u form pustynnych mogą być blade, podczas gdy inne mają cienki czarny brzeg. Długość ucha i tylnej nogi zwiększa się wraz z postępującą suchością siedliska. Najmniejsza forma zająca płowego zamieszkuje południową część Półwyspu Arabskiego. Kolor futra tych zwierząt jest wyraźnie dostosowany do środowiska. Okazy zamieszkujące centralne arabskie pustynie piaszczyste są rude, podczas gdy te żyjące w kamienistej sawannie Arabii są szare^[8].

Podgatunek arabicus w Abu Zabi w Zjednoczonych Emiratach Arabskich

Podgatunek sinaiticus w Ezuz w Izraelu

Zając płowy występuje w większości północnej, południowej i wschodniej Afryki, w basenie Morza Śródziemnego, w Izraelu, Arabii, Iranie i Pakistanie^[2][9]. Chociaż wcześniejsze oceny wskazywały, że zasięg występowania gatunku może obejmować północne Chiny, południową Rosję^[9] i Mongolię, w związku rozpoznaniem zająca stepowego i zająca pustynnego jako osobnych taksonów nie wymienia się już tych regionów w zasięgu występowania zająca płowego. W opinii niemieckich przyrodników Klausa Hackländera i ‪Stéphanie Schai-Brown zając płowy prawdopodobnie też nie występuje na terenie Iranu i Pakistanu, gdzie zamieszkują zające stepowy i pustynny^[10].

Zając płowy zamieszkuje roślinność typu makia, łąki, buszveld, pustynię Sahary i obszary półpustynne. Występuje także powszechnie w częściach wyżyn Etiopii, takich jak Degua Tembien^[11]. Występuje wszędzie tam, gdzie są odpowiednie siedliska trawiaste, stepowe lub pustynne^[9], od poziomu morza do 1800 m n.p.m.^[2] Podobnie jak zając wielkouchy, rozwija się na nadmiernie wypasanych pastwiskach i dlatego rozszerza swój zasięg kosztem mniej przystosowalnych gatunków zajęczaków^[9].

Zając płowy prowadzi nocny tryb życia, wobec czego orły bardzo rzadko mogą go złapać. Tam, gdzie w przeszłości nie strzelano do zajęcy, zatrzymują się one na dźwięk strzału i czasami można je podnieść ręką. Główną różnicą w zachowaniu zająca płowego i zająca sawannowego jest to, że pierwszy z nich ucieka na otwartą przestrzeń, gdy zostanie spłoszony, podczas gdy drugi szuka schronienia. Ta różnica w zachowaniu znajduje odzwierciedlenie również w masie serca. W porównaniu z zającem szarakiem, gatunek ten jest bardziej samotny i zaobserwowano tylko cztery grupy po trzy osobniki na około 800 zwierząt. Na pustyni Namib zając płowy może kopać krótkie nory, aby schronić się przed słońcem^[12].

Rozmnażanie zająca płowego różni się w zależności od lokalizacji. W pobliżu równika samce są płodne, a samice ciężarne przez cały rok. Współczynnik ciężarności wynosi od 80% do 100% przez większą część roku, z wyłączeniem kwietnia (najbardziej deszczowego miesiąca w roku) oraz czerwca i lipca (koniec pory deszczowej). Samice mają od 6 do 8 miotów rocznie przy średniej wielkości miotu wynoszącej 1,5; samice rodzą zatem średnio 11,6 młodych rocznie. Średnia wielkość miotu różni się sezonowo, prawdopodobnie w odpowiedzi na wahania opadów deszczu i pożywienia (1,0 we wrześniu do 1,9 w styczniu). Ponadto wielkość miotu różni się w zależności od wysokości; osobniki na większych wysokościach mają mniejsze mioty (średnio 1,24 na 1800 m) niż te na niższych wysokościach (średnio 1,75 na 600 m). Masa młodych przy urodzeniu wynosi od 80 do 130 g. Tempo wzrostu młodych wynosi około 10 g/dzień i młode osiągają rozmiar dorosłego osobnika w wieku 4–5 miesięcy^[13].

Staroegipska bogini Unut była przedstawiana z głową zająca płowego, który był jej świętym zwierzęciem^[14]. Przykładem starożytnego egipskiego zmumifikowanego Lepus capensis jest grób znaleziony w pobliżu Dendery^[15].

• 
  Przedstawienie bogini Unut
• 
  Hieroglif w świątyni w Edfu przedstawiający zająca płowego
• 
  Kartusz faraona Unisa z zającem płowym

• Raf Aerts: Forest and Woodland Vegetation in the Highlands of Dogu’a Tembien. W: Geo-trekking in Ethiopia's Tropical Mountains: The Dogu'a Tembien District. Cham: Springer International Publishing, 2019. ISBN 978-3-030-04954-6. (ang.).
• Paulo C. Alves, Andrew T. Smith, Klaus Hackländer, Charlotte H. Johnston: Lagomorphs: Pikas, Rabbits, and Hares of the World. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2018. ISBN 978-3-540-72446-9. (ang.).
• Gustaw Belke: Mastologia czyli historya naturalna źwierząt ssących, obejmująca opisy ich rodzajów, gatunków i odmian, etc. T. 2. Wilno: nakład autora, 1848. (pol.).
• Joseph A. Chapman, John E.C. Flux: Rabbits, Hares and Pikas: Status Survey and Conservation Action Plan. IUCN, 1990. ISBN 978-2-8317-0019-9. (ang.).
• Achilles Gautier. Animal Mummies and Remains from the Necropolis of Elkab (Upper Egypt). „Archaeofauna”. 14, 2005-10-01. Madryt: Universidad Autónoma de Madrid. ISSN 1132-6891. (ang.). 
• Robert S. Hoffman, Andrew T. Smith: Order Lagomorpha. W: Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference. Wyd. 3. T. 1. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2005. ISBN 0-8018-8221-4. (ang.).
• Erik Hornung: Conceptions of God in Ancient Egypt: The One and the Many. Ithaca (Nowy Jork): Cornell University Press, 1996. ISBN 0-8014-8384-0. (ang.).
• Sara Lado, Paulo C. Alves, M. Zafarul Islam, José C. Brito i inni. The evolutionary history of the Cape hare (Lepus capensis sensu lato): insights for systematics and biogeography. „Heredity”. 123 (5), listopad 2019. Londyn: Nature Portfolio. DOI: 10.1038/s41437-019-0229-8. PMID: 31073237. PMCID: PMC6972951. (ang.). 
• Karol Linneusz: Systema Naturae per Regna Tria Naturae, Secundum Classes, Ordines, Genera, Species, cum Characteribus, Differentiis, Synonymis, Locis. Wyd. 10 poprawione. T. 1. Holmiae: Laurentii Salvii, 1758. (łac.).