Vincent Price

Ten artykuł dotyczy aktora. Zobacz też: utwór Vincent Price zespołu Deep Purple.

Vincent Price

Vincent Price w filmie Laura (1944)
Imię i nazwisko	Vincent Leonard Price Jr
Data i miejsce urodzenia	27 maja 1911 Saint Louis
Data i miejsce śmierci	25 października 1993 Los Angeles
Zawód	aktor
Współmałżonek	Edith Barrett (1938–48) Mary Grant Price (1949–73) Coral Browne (1974–91)
Lata aktywności	1935–1993
Multimedia w Wikimedia Commons

Vincent Price, właśc. Vincent Leonard Price Jr. (ur. 27 maja 1911 w Saint Louis, zm. 25 października 1993 w Los Angeles) − amerykański aktor filmowy i teatralny, znany głównie z występów w filmach grozy. Użyczył głosu w słynnej piosence Michaela Jacksona „Thriller”.

Price urodził się jako najmłodszy z czwórki dzieci Vincenta Leonarda Price’a Seniora (prezesa National Candy Company) i jego żony Marguerite Cobb Wilcox^[1][2]. Dziadek aktora, Vincent Clarence Price, wymyślił „Dr. Price’s Baking Powder”, pierwszy proszek do pieczenia na bazie kremu z tartarusu^[3], czym zabezpieczył finansowo rodzinę^[4].

Price uczęszczał do szkoły Mary Institute and St. Louis Country Day School. W 1933 ukończył z dyplomem historię sztuki na Uniwersytecie Yale, gdzie pracował w czasopiśmie satyrycznym kampusu The Yale Record^[5]. Po rocznym nauczaniu, rozpoczął studia na Uniwersytecie Londyńskim, w celu uzyskania stopnia magistra sztuk pięknych. Vincenta ciągnęło jednak do teatru, gdzie po raz pierwszy na zawodowej scenie pojawił się w 1934. Jego aktorska kariera rozpoczęła się w Londynie w 1935. W drugiej połowie lat 30. Price występował z teatrem repertuarowym Orsona Wellesa, Mercury Theatre^[6][7].

W 1936 Price zagrał księcia Alberta Wiktora w amerykańskiej sztuce Laurence’a Housmana Victoria Regina, gdzie w rolę tytułową Wiktorii Hanowerskiej wcieliła się Helen Hayes^[8].

Rozpoczął grę jako aktor charakterystyczny, choć później nieodłącznie kojarzony jest ze światem filmów grozy. Debiut filmowy miał miejsce w 1938 za sprawą Service de Luxe, co pozwoliło mu zagrać później w filmie Laura (1944), wyreżyserowanym przez Otto Premingera, gdzie partnerował Genie Tierney^[9]. Vincent wcielił się także w postać proroka Józefa Smitha w filmie Brigham Young (1940). W obrazie Wilson (1944) zagrał adwokata Williama Gibbsa McAdoo. Natomiast w produkcji Klucze królestwa (1944), był odtwórcą roli pretensjonalnego księdza^[10].

Po raz pierwszy aktor zetknął się z gatunkiem filmów grozy w 1939. W filmie Tower of London wystąpił wspólnie z Anglikiem Borisem Karloffem. Rok później Price wystąpił w roli tytułowej w Powrocie niewidzialnego człowieka. W 1948 w parodii horroru Abbott i Costello spotykają Frankensteina odniósł się do wspomnianej kreacji, użyczając swego głosu^[11].

W latach 1945–1946 Amerykanin ponownie towarzyszył aktorce Tierney w dwóch godnych uwagi tytułach, Dragonwyck^[12] i Zostaw ją niebiosom^[13]. Price zagrał także role nikczemnych ludzi w dreszczowcach kina czarnego, jak Pajęczyna^[14] (1947), Długa noc^[15] (1947), Rogues' Regiment^[16] (1948) oraz Łapówka (1949), gdzie towarzyszył Robertowi Taylorowi, Avie Gardner i Charlesowi Laughtonowi. Pierwszą główną rolą Vincenta była postać oszusta Jamesa Reavisa w biopicu The Baron of Arizona^[17] z 1950. Natomiast w komedii Champagne for Caesar^[18] (1950), gdzie zagrał potentata Burnbridge’a Watersa, występując wspólnie z Ronaldem Colmanem. Była to jedna z jego ulubionych kreacji^[6]. Aktor nie stronił od radia, portretując w słuchowisku Święty Simona Templara (postać inspirowaną Robin Hoodem), który emitowany był w latach 1947–1951^[19].

W latach 50. Price stał się rozpoznawalny jako aktor horrorów, głównie dzięki słynnemu Gabinetowi figur woskowych z 1953^[20], gdzie wcielił się w rolę profesora Henry’ego Jarroda – rzeźbiarza figur woskowych. Był to pierwszy film 3D, który znalazł się w pierwszej dziesiątce podsumowującej rok północnoamerykańskiego box office'u^[21][22]. Obecnie obraz nadal jest jednym z najlepiej zarabiających w historii kina, biorąc pod uwagę telewizję. Uwzględniając inflację, premiera przyniosła ponad 400 mln dolarów, co zaowocowało znalezieniem się na liście 100 najbardziej dochodowych produkcji wszech czasów^[23].

W 1954 Price wziął udział w realizacji nagrania dzieł Edgara Allana Poego. Wspólnie z brytyjskim aktorem Basilem Rathbonem czytał krótkie historie oraz poematy autorstwa amerykańskiego pisarza^[24]. Później aktor wziął udział w realizacji The Mad Magician (1954), Muchy^[25] (1958), a także sequelu Powrót muchy^[26] (1959). Aktor zagrał także w oryginale Domu na Przeklętym Wzgórzu^[27] (1959), jako ekscentryczny milioner Fredrick Loren. W tym samym roku wcielił się w rolę doktora Warrena Chapina w filmie The Tingler^[28], horrorze amerykańskiego producenta i reżysera Williama Castle’a. Price ponownie wziął udział w słuchowisku radiowym „Three Skeleton Key”, gdzie akcja toczy się w latarni morskiej obleganej przez armię szczurów^[29]. Po raz pierwszy zajął się narracją produkcji w 1950 w audycji radiowej Escape, powracając dwukrotnie kilka lat później dla Suspense^[30].

Poza niszą filmów grozy, Price zagrał Bakę (głównego budowniczego) w obrazie biblijnym Dziesięcioro przykazań^[31]. W zbliżonym okresie pojawił się także w widowisku telewizyjnym stacji NBC, The Martha Raye Show^[32].

W sezonach telewizyjnych 1955–1956, trzykrotnie wziął udział w serialu religijnym Crossroads, w którym uczestniczyli duchowni różnych wyznań^[33]. W odcinku „Cleanup” z 1955, Price sportretował kapłana Roberta Russella^[34]. W 1956 został obsadzony jako rabin Gershom Mendes Seixas w „The Rebel”^[35], a także jako ksiądz Alfred W. Price w „God’s Healing”^[36].

Aktor grał wtedy głównie w filmach niskobudżetowych. Na tym polu odnosił wielokrotne sukcesy, dzięki współpracy z reżyserem Rogerem Cormanem i wytwórnią filmową American International Pictures^[37]. Pierwsze powodzenie przyszło wraz z Zagłada domu Usherów (1960), który zarobił 2 mln USD w amerykańskim box offisie^[38], co pozwoliło na kolejne realizacje adaptacji poezji Edgara Allana Poego. Były to Studnia i wahadło (1961)^[39], Opowieści niesamowite (1962)^[40], Poskromienie złoczyńcy (1963)^[41], Kruk (1963)^[42], Maska Czerwonego Moru (1964)^[43], oraz Grobowiec Ligei (1965)^[44]. Price wystąpił w Ostatni człowiek na Ziemi (1964), będącym pierwszą ekranizacją powieści Richarda Mathesona, Jestem legendą. W 1968 sportretował polującego na czarownice Matthew Hopkinsa w Pogromcy czarownic^[45]. Aktor wystąpił także filmach komediowych, gdzie można wyróżnić tytuł Dr. Goldfoot and the Bikini Machine (1965)^[46], a także jego sequel Dr. Goldfoot and the Girl Bombs (1966)^[47]. W 1968 zagrał ekscentrycznego artystę w Broadwayowskim musicalu Darling of the Day, który stał się komercyjną wpadką, choć otrzymał pozytywne recenzje^[48][49]. Był to jego jedyny występ w tego typu produkcji^[50].

Price chętnie wcielał się gościnnie w rolę Jajogłowego w amerykańskim serialu przygodowym Batman^[51]. Yvonne Craig, partnerująca w produkcji, odtwarzająca postać Batgirl przyznała, że Vincent Price był jej ulubionym złoczyńcą w serii^[52]. Po zakończeniu zdjęć do odcinka „The Yegg Foes In Gotham”, Price zaczął rzucać jajkami w odtwórcę Robina – Burta Warda. W momencie kiedy ekipa miała dosyć Warda, nakazali Vincentowi obrzucić aktora dwoma tuzinami jaj^[53]. Ten incydent został odtworzony w zakulisowym filmie TV Powrót do jaskini Batmana: przypadki Adama i Burta^[54]. W latach 60., Price występował jako gość w teleturnieju Hollywood Squares, będąc później regularnym bywalcem programu w latach 70., uczestnicząc nawet w finale w 1980^[55].

Oprócz udziału w Batmanie w tym dziesięcioleciu, Price gościnnie zagrał także w wielu produkcjach telewizyjnych, np. Get Smart^[56], The Man from U.N.C.L.E.^[57], i Voyage to the Bottom of the Sea^[58].

W latach 1962–1971, właściciele amerykańskiej sieci centrów handlowych Sears-Roebuck oferowali w sprzedaży kolekcje reprodukowanych dzieł sztuki, promowanych nazwiskiem aktora. Obrazy rekomendowane przez „Vincent Price Collection of Fine Art” sprzedały się w liczbie blisko 50 tysięcy sztuk, które nabywali mieszkańcy klasy średniej. Zjawisko to było bezprecedensowe, ponieważ ludzie mniej zamożni wcześniej nie nabywali malarskich dzieł na podobną skalę^[59]. Price dobierał i zlecał wykonanie prac do kolekcji, wśród których znalazły się dzieła mistrzów pędzla, takich jak Rembrandt, Pablo Picasso czy Salvador Dalí^[60].

Na początku lat 70., aktor prowadził i występował w kryminalnym słuchowisku grozy – The Price of Fear – produkcji brytyjskiej rozgłośni radiowej BBC Radio^[61]. W 1971 Price przyjął rolę narratora w kanadyjskim dziecięcym programie telewizyjnym The Hilarious House of Frightenstein, który emitowany był na lokalnym kanale CHCH^[62]. W tym samym roku zagrał samego siebie w filmie telewizyjnym Mooch Goes to Hollywood, opartym na scenariuszu Jima Backusa^[63]. W tym czasie zagrał jeszcze w filmie Odrażający dr Phibes (1971)^[64], następnie w jego sequelu Dr Phibes powraca (1972)^[65], a rok później w kultowym Krwawym teatrze (1973), w którym sportretował jednego z seryjnych morderców^[66].

W połowie lat 70., kiedy filmy grozy przeżywały kryzys, kariera aktorska Price’a wyraźnie przyhamowała. Wtedy też zaczął systematycznie pracować jako narrator, użyczał głosu, a także wziął udział w promocji produktu firmy Milton Bradley, którym był zestaw do tworzenia tzw. „pomarszczonych jabłkowych głów” (Vincent Price Shrunken Head Apple Sculpture Set)^[67][68][69] – popularnej zabawy w Stanach^[70]. Na debiutanckim albumie solowym amerykańskiego muzyka rockowego Alice'a Coopera – Welcome to My Nightmare (1975) – można usłyszeć głos aktora^[71]. Pojawił się także w telewizyjnym programie Alice Cooper: The Nightmare, promującym płytę^[72]. Na początku dekady Price przez rok brał udział w nagrywaniu codziennego przedstawienia radiowego, Tales of the Unexplained (Niewyjaśnione opowieści)^[73][74]. W 1970 pojawił się gościnnie w jednym z odcinków sitcomu Here’s Lucy, gdzie zaprezentował swoją wiedzę o sztuce^[75]. W 1972 roku zagrał w epizodzie serialu The Brady Bunch stacji ABC, gdzie wcielił się w postać obłąkanego archeologa^[76].

Wiosną 1976 Price nagrał singiel „The Monster Mash”, będący coverem amerykańskiego wokalisty Bobbyego „Borisa” Picketta. Aktor przekazał zarejestrowany głos jako podkład, który nagrany został w Londynie przez dwóch producentów muzycznych – Bobiego Newby'a i Kena Burgessa^[77][78][79]. W październiku tego samego roku Price gościnnie pojawił się w odcinku The Muppet Show, gdzie w ramach uznania dla przybysza plan przedstawienia wypełnił się upiorami, duchami i wampirami^[80].

W 1978 wcielił się w rolę Oscara Wilde’a w jednoosobowym przedstawieniu Diversions and Delights napisanym przez Johna Gaya, wyreżyserowanym przez Josepha Hardy’ego^[81]. Akcja sztuki rozgrywa się nocą w paryskim teatrze, blisko rok przed śmiercią Wilde’a. Produkcja okazała się sukcesem wszędzie, gdzie była wystawiana, z wyjątkiem Nowego Jorku. W połowie 1979 Price zagrał postać Wilde’a w Tabor Opera House w Leadville w stanie Kolorado. W tym samym miejscu blisko 100 lat wcześniej poeta przemawiał do górników na temat sztuki^[82]. Ostatecznie Price występował w Diversions… na całym świecie. W biografii aktora autorstwa jego córki Victorii napisano, że członkowie rodziny i przyjaciele Price’a uważali, że była to jego najlepsza rola^[4]. Wiosną 1979 Price wystąpił ze swoją żoną, Coral Browne, w niedługo emitowanym serialu telewizji CBS Time Express^[83]. W tym samym roku aktor był gospodarzem godzinnego programu rozrywkowego „America Screams”, sprzedanym na całym świecie, gdzie jeździł kolejką górską i przedstawiał jej historię^[84].

W 1982 Price wziął udział w trwającej kilka minut produkcji Vincent. W filmie wyreżyserowanym przez Tima Burtona aktor wcielił się w rolę narratora, użyczając swojego charakterystycznego głosu^[85]. Animacja przedstawia młodego chłopca, który przenosi się ze świata realnego do świata fantazji, gdzie staje się Vincentem Price’em^[86]. W tym samym roku Price odegrał mroczny monolog na tytułowej ścieżce albumu Michaela Jacksona Thriller^[87]. Także w 1982 Price zagrał w telewizyjnym filmie Ruddigore (na podstawie opery komicznej Gilberta i Sullivana), gdzie wcielił się w postać sir Desparda Murgatroyda^[88]. W 1983 aktor zinterpretował rolę ponurego bohatera w brytyjskiej parodii horroru pt. Krwawa łaźnia w domu śmierci^[89]. W tym czasie Price pojawił się także w filmie Dom długich cieni, gdzie zagrał obok Christophera Lee, Petera Cushinga, oraz Johna Carradine’a^[90]. Chociaż Price współpracował z każdym z wymienionych aktorów przynajmniej raz w poprzednich latach, to Dom długich cieni był pierwszym obrazem, w którym cała czwórka pojawiła się wspólnie na ekranie. Jedną z jego ostatnich głównych ról – będącą jedną z ulubionych aktora – była ta w produkcji Walta Disneya Wielki mysi detektyw (1986), gdzie Price użyczył swego głosu postaci profesora Ratigana^[91].

W latach 1981–1989 Price był gospodarzem serialu telewizyjnego Mystery!, nadawanego przez amerykański kanał PBS^[92]. W 1985 aktor użyczył głosu w serialu animowanym Hanna-Barbery – 13 demonów Scooby Doo – gdzie wcielił się w postać czarodzieja Vincenta Van Ghoula (będącego karykaturą Price’a), który pomógł Scooby-Doo, Kudłatemu, jak i pozostałym członkom bandy w ujęciu tytułowych 13 demonów^[93]. Jako zagorzały wielbiciel rollercoasterów, w 1987 aktor zajął się narracją w 30-minutowym dokumencie, który przedstawiał historię kolejki górskiej oraz parków rozrywki^[94]. W tym czasie (1985–1989) Price pojawił się w reklamach telewizyjnych nawiązujących charakterem do filmów grozy^[95]. W 1984 wziął udział w produkcji dwóch odcinków telewizyjnego cyklu Faerie Tale Theatre, który opowiadał o popularnych baśniach^[96][97]. Trzy lata później Price wystąpił u boku Bette Davis w filmie Sierpniowe wieloryby, którego fabuła traktowała o dwóch owdowiałych siostrach żyjących w amerykańskim stanie Maine, gdzie spędzają ostatnie dni swojego życia^[98]. Występ aktora w tym filmie był jedynym w dorobku artysty, gdzie doceniono jego grę nominacją (Independent Spirit Awards, Najlepsza drugoplanowa rola męska)^[99][100]. W 1989 Price’a wprowadzono do alei sław ludzi zasłużonych dla miasta Saint Louis^[101]. Ostatnią rolą filmową aktora była postać wynalazcy w obrazie z gatunku dark fantasy Edward Nożycoręki z 1990, którego reżyserem był Tim Burton^[102].

Price jako dowcipny gawędziarz był częstym gościem programu talk-show The Tonight Show Starring Johnny Carson, gdzie aktor raz zademonstrował jak upolować rybę w zmywarce do naczyń. Price był także uznanym kucharzem i smakoszem, a także kolekcjonerem sztuki. Był on również autorem kilku książek kucharskich, zwłaszcza A Treasury of Great Recipes (1965)^[103]. Prowadził także kulinarne show telewizyjne Cooking Price-Wise (1971)^[104].

Vincent Price żonaty był trzykrotnie. Ze swoją pierwszą żoną – amerykańską aktorką Edith Barrett – aktor miał syna, Vincenta Barretta „V.B.” Price’a^[105]. Rok po rozstaniu się z Edith, Price ożenił się z Mary Grant Price. Z tego związku pochodzi Mary Victoria Price, która przyszła na świat 27 kwietnia 1962^[106]. Drugie imię córka „odziedziczyła” po pierwszym głównym sukcesie ojca, którym był występ w sztuce Victoria Regina^[107]. Na początku lat 60. Price wspólnie z żoną Mary Grant ofiarowali setki dzieł sztuki, a także sporą sumę pieniędzy na rzecz uczelni East Los Angeles College, gdzie ufundowali oni „Vincent Price Art Museum”^[108]. Trzecim i ostatnim formalnym związkiem aktora było małżeństwo z australijską aktorką Coral Browne, która zagrała z nim (jako jedna z jego ofiar) w brytyjskim filmie Krwawy teatr z 1973. Dla przyszłej żony Price przeszedł na katolicyzm, ona natomiast zmieniła dla niego obywatelstwo na amerykańskie^[109].

Price, po ukończeniu studiów z historii sztuki na Uniwersytecie Yale, był uznanym jej miłośnikiem, a także kolekcjonerem obrazów^[110]. Oprócz utworzenia Muzeum Sztuki imienia Vincenta Price’a na kalifornijskiej uczelni East Los Angeles College, na początku lat 60. Price udzielał się jako konsultant sztuki dla amerykańskiej sieci domów handlowych Sears^[111]. Dostęp powszechny do sztuk pięknych był dla aktora niebagatelny, co było powodem jego współpracy z firmą Sears. Według córki Price’a „była to sposobność ojca na przekucie jego przekonań w praktykę, gdzie Amerykanie mieli sztukę na wyciągnięcie ręki”^[112].

W lipcu 1950, podczas podsumowania jednego z odcinków słuchowiska radiowego The Saint, Price bez ogródek przedstawił swoje poglądy polityczne^[113]. Aktor otwarcie potępił uprzedzenia na tle rasowym i religijnym, które uznał za formę trucizny, żądając jednocześnie od swoich rodaków by aktywnie przeciwstawiali się przejawom nietolerancji. Według niego tego typu dyskryminacja na terenie Stanów Zjednoczonych napędza wrogość do narodu amerykańskiego^[114]. W 1957 Price – pod jurysdykcją prezydenta Dwighta Eisenhowera – został członkiem Rady Indiańskich Sztuk i Rzemiosł (Indian Arts and Crafts Board)^[115]. Aktor uznał mianowanie za „pewną niespodziankę, od momentu kiedy został demokratą”^[116].

Price cierpiał na rozedmę płuc, co było rezultatem jego uzależnienia od palenia papierosów. Aktor niedomagał także z powodu postępującej choroby Parkinsona. Symptomy tego schorzenia były szczególnie widoczne podczas realizacji obrazu Edward Nożycoręki^[117]. Konieczne wówczas było skrócenie czasu pracy aktora na planie filmu, przez co rola Price’a w produkcji Tima Burtona została zmniejszona względem pierwotnych planów reżysera^[118].

Poważny stan zdrowia Price’a przyczynił się także do jego rezygnacji z roli gospodarza serialu Mystery!^[119]. Aktor zmarł na raka płuca, w wieku 82 lat^[120]. Ciało Price’a zostało skremowane, a jego prochy zostały rozsypane nad Pacyfikiem, ze wzniesienia Point Dume w kalifornijskim Malibu^[121].

• Vincent Price. T. 24: Kolekcja Alfred Hitchcock Przedstawia. Poznań: Oxford Educational, marzec 2010, s. 18. ISBN 978-83-252-0764-9.
• Peter B.P.B. Flint Peter B.P.B., Vincent Price, a Suave but Menacing Film Presence, Is Dead at 82 [online], nytimes.com, 26 października 1993 [dostęp 2013-07-28]  (ang.).
• MyrnaM. Oliver MyrnaM., Veteran Actor Vincent Price Dies at 82 : Hollywood: The 20th-Century Renaissance man enjoyed art, gourmet cooking and the lecture circuit. He never tired of being best known for portraying ghoulish villains. [online], articles.latimes.com, 26 października 1993 [dostęp 2013-07-28]  (ang.).

• Vincent Price w bazie IMDb (ang.)
• Vincent Price w bazie Filmweb
• Vincent Price w bazie Notable Names Database (ang.)