Unia Wolności

Unia Wolności

Państwo	Polska
Skrót	UW
Lider	Tadeusz Mazowiecki (1994–1995), Leszek Balcerowicz (1995–2000), Bronisław Geremek (2000–2001), Władysław Frasyniuk (2001–2005)
Data założenia	23 kwietnia 1994
Data rozwiązania	7 maja 2005
Ideologia polityczna	centryzm, liberalizm, chrześcijańska demokracja, socjalliberalizm, liberalny konserwatyzm
Poglądy gospodarcze	liberalizm gospodarczy, wolny rynek, neoliberalizm
Liczba członków	ok. 10 tys. (2004)[1]
Członkostwo międzynarodowe	Europejska Partia Ludowa (1996–2002), Partia Europejskich Liberałów, Demokratów i Reformatorów (2003–2005)
Grupa w Parlamencie Europejskim	Porozumienie Liberałów i Demokratów na rzecz Europy
Młodzieżówka	Stowarzyszenie „Młodzi Demokraci” (1994–2001), Młode Centrum (2001–2005)
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Unia Wolności (UW) – polska partia polityczna o charakterze centrowym^[2], powstała 23 kwietnia 1994 z połączenia dwóch działających od 1990 ugrupowań: Unii Demokratycznej (UD) i Kongresu Liberalno-Demokratycznego (KLD). W latach 1997–2000 Unia Wolności była koalicjantem Akcji Wyborczej Solidarność, z którą współtworzyła rząd Jerzego Buzka. Do 2001 była reprezentowana w Sejmie, przez cały okres istnienia w Senacie, a od 2004 w Parlamencie Europejskim. Należała do Europejskiej Partii Ludowej, a następnie do Partii Europejskich Liberałów, Demokratów i Reformatorów. 7 maja 2005 została przekształcona w Partię Demokratyczną – demokraci.pl^[3].

Po wyborach parlamentarnych w 1993 Unia Demokratyczna została największą partią opozycyjną w Sejmie, natomiast jej główny koalicjant w rządzie Hanny Suchockiej, Kongres Liberalno-Demokratyczny, nie przekroczył progu wyborczego^[4]. Po wyborach obie formacje rozpoczęły prowadzenie rozmów zjednoczeniowych, które skutkowały powołaniem 23 kwietnia 1994 nowego ugrupowania pod nazwą Unia Wolności^[5]. Nazwa ugrupowania została przyjęta z inicjatywy Leszka Balcerowicza i Aleksandra Smolara^[6].

Pierwszym przewodniczącym UW został dotychczasowy lider UD Tadeusz Mazowiecki^[7], jego zastępcą mianowano przewodniczącego KLD Donalda Tuska. Pierwszymi wyborami, w których UW wystartowała, były wybory samorządowe. W wielu miastach stała się główną siłą, co pozwoliło jej przedstawicielom objąć stanowiska prezydentów m.in. w Warszawie, Krakowie, Gdańsku, Łodzi, Szczecinie, Toruniu, Poznaniu, Zielonej Górze, Bielsku-Białej i Płocku^[8].

W dniach 1–2 kwietnia 1995 odbył się kongres, na którym nowym przewodniczącym został Leszek Balcerowicz^[9] (pokonując w głosowaniu Tadeusza Mazowieckiego), a jego zastępcą Tadeusz Syryjczyk^[10]. Według niektórych badań opinii publicznej popierało ją ponad 20% wyborców^[11]. W wyborach prezydenckich w 1995 UW wystawiła kandydaturę Jacka Kuronia, który zdobył 9,22% głosów i zajął trzecie miejsce^[12]. W drugiej turze unia poparła Lecha Wałęsę. W 1996 Unia Wolności przystąpiła do chadeckiej Europejskiej Partii Ludowej. W dniach 7–8 lutego 1996 podpisała porozumienia programowe o współpracy z Partią Konserwatywną, Stronnictwem Ludowo-Chrześcijańskim, Stronnictwem Demokratycznym i Partią Republikanie^[13]. W styczniu 1997 odeszła grupa działaczy z prawicowego skrzydła partii (m.in. kilku posłów z Janem Marią Rokitą i Bronisławem Komorowskim na czele)^[14], która współtworzyła Stronnictwo Konserwatywno-Ludowe^[15]. Pod koniec II kadencji Sejmu klub UW liczył 65 posłów^[16]. W Senacie unię reprezentował wówczas siedmioosobowy Senatorski Klub Demokratyczny^[17].

Na początku 1997 niektóre sondaże dawały jej poparcie poniżej 5%^[18]. Jednocześnie według badań OBOP z tego samego czasu zarówno partia, jak i jej niektórzy politycy mieli wysoką rozpoznawalność^[19]. Kampanię wyborczą do parlamentu rozpoczęła konwencja krajowa z 22 czerwca^[11]. W wyborach parlamentarnych w 1997 Unia Wolności wystartowała samodzielnie, przyjmując na swoje listy przedstawicieli Stronnictwa Demokratycznego. UW zajęła trzecie miejsce, uzyskując 13,4% głosów i otrzymując 60 mandatów poselskich oraz 8 mandatów senatorskich^[20] (senatorowie utworzyli Klub Demokratyczny Senatu)^[21]. W październiku tego samego roku utworzyła wraz z Akcją Wyborczą Solidarność koalicję rządową^[22]. W rządzie Jerzego Buzka objęła sześć resortów, reprezentowana była przez wicepremiera Leszka Balcerowicza (kierującego również Ministerstwem Finansów), a także Bronisława Geremka (MSZ), Janusza Onyszkiewicza (MON), Hannę Suchocką (sprawiedliwość), Joannę Wnuk-Nazarową (kultura i sztuka) oraz Eugeniusza Morawskiego (transport i gospodarka morska).

W wyborach samorządowych w 1998 UW uzyskała 11,6% głosów^[23], wprowadzając po kilku przedstawicieli do większości sejmików. Utraciła także władzę w wielu miastach (na rzecz AWS lub SLD), jej reprezentanci zostali prezydentami m.in. Warszawy, Gliwic, Olsztyna, Poznania i Tychów. W tym samym roku UW zasiliła grupa postsolidarnościowych polityków skupionych wokół Zbigniewa Bujaka, którzy odeszli z Unii Pracy^[24].

6 czerwca 2000, na skutek m.in. konfliktu w warszawskiej gminie Centrum, unia zerwała koalicję rządową z AWS, a jej ministrowie złożyli rezygnacje^[20]. Podczas wyborów prezydenckich w 2000 UW zdecydowała się nie wystawiać swojego kandydata i nie udzielać oficjalnego poparcia, nawołując wyborców do dokonania indywidualnego wyboru kandydata^[25]. Znaczna część jej działaczy i zwolenników poparła wówczas Andrzeja Olechowskiego. 16 grudnia 2000 nowym przewodniczącym partii został Bronisław Geremek, pokonując Donalda Tuska stosunkiem głosów 336 do 261^[26]. W styczniu 2001 z partii odeszła część członków, w tym 2 senatorów (m.in. wicemarszałek Donald Tusk, wokół którego skupiona była ta grupa) i około 10 posłów, wywodzących się głównie z dawnego KLD, którzy współtworzyli następnie Platformę Obywatelską^[27]. Pod koniec kadencji klub UW liczył 47 posłów^[28].

W wyborach parlamentarnych w 2001 UW uzyskała 3,1% głosów (zajmując ósme miejsce) i nie weszła do Sejmu^[29], przekraczając jednak próg uprawniający do otrzymywania dotacji z budżetu. Pięciu jej kandydatów (1/4 startujących) zostało natomiast senatorami w ramach Bloku Senat 2001.

Wyborcza porażka spowodowała zmiany w kierownictwie partii, nowym przewodniczącym został były poseł Władysław Frasyniuk^[30]. Przed wyborami samorządowymi w 2002 UW początkowo podpisała porozumienie z Ruchem Społecznym i SKL-RNP, tworząc Front Demokratyczny Wspólnota 2002^[31]. Ostatecznie do sejmików wystartowała jako Unia Samorządowa, wprowadzając trzech radnych w województwach śląskim i dolnośląskim^[29]. Jej przedstawiciele dostali się też do sejmików warmińsko-mazurskiego (z listy SLD-UP) i małopolskiego (z listy WM). Wkrótce po tych wyborach z partii odszedł jej założyciel Tadeusz Mazowiecki^[31]. Unia Wolności opuściła Europejską Partię Ludową i w styczniu 2003 przystąpiła do Partii Europejskich Liberałów, Demokratów i Reformatorów^[32]. 17 września tego samego roku senatorowie związani z UW (z wyjątkiem wicemarszałka Kazimierza Kutza) opuścili klub Blok Senat 2001, tworząc koło senackie Unii Wolności^[33].

W wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2004 UW uzyskała dobry wynik na poziomie 7,33% głosów, co dało jej 4 mandaty w Europarlamencie^[34]. Najwyższy indywidualny sukces uzyskał Bronisław Geremek, otrzymując 114 319 głosów, uzyskując tym samym znaczną przewagę nad kolejnymi kandydatami w warszawskim okręgu wyborczym oraz drugi wynik w kraju. 20 lipca 2004 Janusz Onyszkiewicz został wybrany na wiceprzewodniczącego Parlamentu Europejskiego^[35].

Na kongresie z 7 i 8 maja 2005 partia została przekształcona w Partię Demokratyczną – demokraci.pl, która pozostała zarejestrowana pod tym samym numerem w ewidencji partii politycznych^[32]. PD w założeniach miała stać się poszerzeniem UW m.in. o polityków wywodzących się z lewicy, wśród jej założycieli był też Tadeusz Mazowiecki. Część polityków (w tym Bogdan Borusewicz) nie przystąpiła do nowej formacji.

Członkowie Unii Wolności tradycyjnie reprezentowali różne formacje ideowe od zbliżonych do socjaldemokracji, poprzez chrześcijańskie i liberalne centrum, aż do konserwatywnej prawicy. Z tego względu najwyższe władze partii wielokrotnie dystansowały się od jej politycznego zaszeregowywania na polskiej scenie politycznej, choć formalnie UW była od 1996 członkiem międzynarodówki chadeckiej. W 2003 zmieniła jednak przynależność, klasyfikując się jako europejscy liberałowie^[36].

W sferze gospodarki UW deklarowała poglądy liberalne. W kwestiach obyczajowych nie zajmowała wyraźnego stanowiska. W partii działali politycy różniący się podejściem np. do kwestii aborcji czy ratyfikacji konkordatu^[37].

Partia sprzeciwiała się radykalnie przeprowadzanej lustracji, choć w 1997 wraz z PSL i UP doprowadziła do przyjęcia pierwszej obowiązującej ustawy lustracyjnej. Popierała także (wraz z AWS i PSL) powstanie Instytutu Pamięci Narodowej. Występowała przeciwko przeprowadzaniu dekomunizacji rozumianej jako zbiorowe wykluczanie ludzi dawnej PZPR z życia publicznego^[38].

UW opowiadała się za kontynuacją demokratycznej przebudowy kraju zapoczątkowanej w 1989, decentralizacją państwa i ograniczeniem interwencjonizmu państwa w gospodarce. Popierała ideę podatku liniowego, reformę kodeksu pracy. Krytykowała plan Jerzego Hausnera jako zbyt mało radykalny. Domagała się reform w służbie zdrowia idących w kierunku częściowej jej prywatyzacji. Nacisk kładła na rozwój edukacji oraz integrację Polski z Unią Europejską^[15].

Unia Wolności postrzegana była jako partia inteligencka. Wśród osób ją popierających byli m.in. Wisława Szymborska, Andrzej Wajda, Zbigniew Zapasiewicz, Marek Kondrat, Piotr Machalica czy Renata Mauer^[39]. W 1997 partię według sondaży popierało 31% osób mających wykształcenie wyższe lub niepełne wyższe, gdy w skali całego kraju poziom poparcia dla partii wynosił około 14%^[40]. W najwyższym stopniu poparcie dla UW deklarowali według badań przedsiębiorcy (37%), kierownicy i specjaliści (21%), pracownicy umysłowi (19%) oraz studenci (12%)^[41]. W ciągu 4 lat ogólnopolskie poparcie dla partii spadło do około 4%, przy czym odpływ nastąpił we wszystkich grupach wyborców. W 2001 elektorat w znacznej mierze odszedł do utworzonej wtedy Platformy Obywatelskiej^[41].

Statut partii składał się z siedmiu rozdziałów. Pierwszy był poświęcony sprawom ogólnym, drugi regulował sprawy członkostwa, trzeci strukturę organizacyjną, czwarty zagadnienia związane z majątkiem, piąty organizacje stowarzyszeniowe, szósty i siódmy przepisy przejściowe i końcowe^[42]. Statut dopuszczał tworzenie klubów, forów tematycznych, platform programowych^[42].

• od 23 kwietnia 1994 do 1 kwietnia 1995: Tadeusz Mazowiecki
• od 1 kwietnia 1995 do 18 grudnia 2000: Leszek Balcerowicz
• od 18 grudnia 2000 do 14 października 2001: Bronisław Geremek
• od 14 października 2001 do 7 maja 2005: Władysław Frasyniuk

Organizacją młodzieżową UW od powstania partii w 1994 do 2001 było Stowarzyszenie „Młodzi Demokraci”. Na początku 2001 SMD zerwało umowę partnerską z UW i podpisało takową z Platformą Obywatelską^[43]. Od 2001 organizacją młodzieżową UW było Młode Centrum^[43], założone w wyniku rozłamu w SMD.

• Antoni Dudek: Historia polityczna Polski 1989–2012. Kraków: Znak, 2013. ISBN 978-83-240-2130-7.
• Partie i koalicje polityczne III Rzeczypospolitej. Krystyna Paszkiewicz (red.). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004. ISBN 83-229-2493-3.
• Marta Stremecka: Trzeba się bić. Warszawa: Czerwone i Czarne, 2014. ISBN 978-83-7700-160-8.
• Maria Wincławska: Unia Wolności partia polityczna w okresie transformacji. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2010. ISBN 978-83-7383-437-8.