Turzyca tęga

Turzyca tęga
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	wiechlinowce
Rodzina	ciborowate
Rodzaj	turzyca
Gatunek	turzyca tęga
	Nazwa systematyczna
	Carex bigelowii Torr. ex Schwein.; Ann. Lyceum Nat. Hist. New York 1:67. 1824
Synonimy
	C. bigelowii subsp. hyperborea Bocher; ; C. rigida var. bigelowii (Torr. ex Schwein.) Tuck. ; C.rigida subsp. inferalpina Gorodk. ; C. saxatilis var. bigelowii (Torr. ex Schwein.) Torr
	C. bigelowii subsp. hyperborea Bocher; ; C. rigida var. bigelowii (Torr. ex Schwein.) Tuck. ; C.rigida subsp. inferalpina Gorodk. ; C. saxatilis var. bigelowii (Torr. ex Schwein.) Torr
	Multimedia w Wikimedia Commons

Turzyca tęga^[4] (Carex bigelowii) – gatunek rośliny z rodziny ciborowatych.

Rozmieszczenie geograficzne

Gatunek arktyczno-borealny, występujący głównie w północnych regionach Ameryki Północnej, Azji i Europy. Rzadko tylko występuje bardziej na południe, na izolowanych stanowiskach w wysokich górach Europy Środkowej. W Polsce jest bardzo rzadki. Występuje tylko w Sudetach (w Karkonoszach i Masywie Śnieżnika) i w Tatrach, gdzie znany jest tylko z czterech stanowisk: Zadni Ornak i Liliowe Turnie w Tatrach Zachodnich, oraz Dolinka za Mnichem (przy Wyżnich Mnichowych Stawkach) i nad Zmarzłym Stawem Gąsienicowym w Tatrach Wysokich. Prawdopodobnie jednak w Tatrach występuje jeszcze na innych stanowiskach, które nie zostały jeszcze znalezione. W Europie i w Polsce występuje wyłącznie podgatunek Carex bigelowii subsp. rigida^[5].

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona, prosta lub zgięta, o wysokości 10–20 cm (jej wysokość jest taka sama jak długość liści, lub nieco większa). Roślina wytwarza grube pełzające rozłogi otulone pochwami o brunatnym kolorze^[6].

Liście: Liście u nasady pędów kwiatowych i płonnych o takiej samej długości. Mają szerokość 4–6 mm, są sinozielone, zgięte i maja podwinięte brzegi^[6].

Kwiaty: Rośliny jednopienne. Kwiaty zebrane w 3–4 kłosy. Na szczycie pędu kwiatowego występuje kłos męski, pozostałe boczne to kłosy żeńskie. Wszystkie kłosy są wzniesione, dolne na szypułce. Przysadki są jajowate, tępe, czarne z jaśniejszym grzbietem. Jajowate i zaokrąglone pęcherzyki są tej samej długości co przysadki. Mają bardzo krótki dzióbek, są brodawkowane, beznerwowe, górą czarniawe^[6].

Biologia i ekologia

Rozwój: Bylina, hemikryptofit. Kwitnie zwykle na przełomie czerwca i lipca, ale czasami również pod koniec lipca. Jest wiatropylna. Rozmnaża się przez nasiona, ale również wegetatywnie – przez rozłogi tworzy liczne kolonie klonów. W ustabilizowanych populacjach rzadko obserwuje się siewki, bowiem klony osobników powstałych przez rozmnażanie wegetatywne są bardzo trwałe. Szacuje się, że okres ich trwania wynosi kilka tysięcy lat. Również nasiona cechuje bardzo duża żywotność^[5].
Siedlisko: Gatunek wysokogórski, występujący wyłącznie na podłożu bezwapiennym o grubej warstwie próchnicy. Występuje zarówno na wyleżyskach, jak i na wysuszanych przez wiatr skalistych miejscach na grani^[5].
Fitosocjologia: Występujący w Europie podgatunek Carex bigelowii subsp. rigida (Raf.) to takson charakterystyczny dla Ass. Carici rigidae-Festucetum airoidis i Ass. Carici rigidae-Nardetum^[7].
Genetyka: Liczba chromosomów 2n = 68, 70^[8]. Prowadzone poza granicami Polski badania genetyczne podgat. rigida wykazały, że wśród izolowanych często populacji z różnych gór Europy brak wyraźnego zróżnicowania genetycznego. Prowadzone w Polsce badania genetyczne populacji na Ornaku i Liliowych Turniach wykazały niewielką zmienność klonalną (zaledwie cztery genotypy klonalne na Ornaku i dwa na Błyszczu). Populacje sudeckie są znacznie bardziej zróżnicowane genetycznie (każdy osobnik stanowił odrębny genotyp)^[5].

Zmienność

Wykazuje dużą zmienność morfologiczną. Wyróżniono 4 podgatunki^[9]:
- Carex bigelowii subsp. arctisibirica (Jurtzev) Á.Löve & D.Löve
- Carex bigelowii subsp. dacica (Heuff.) T.V.Egorova (turzyca dacka)
- Carex bigelowii subsp. ensifolia (Turcz. ex Gorodkov) Holub.
- Carex bigelowii subsp. lugens (Holm) T.V.Egorova
- Carex bigelowii subsp. rigida (Raf.) W.Schultze-Motel
Tworzy mieszańce z turzycą pospolita (Carex nigra)^[6].

Zagrożenia

Według klasyfikacji IUCN gatunek zagrożony wymarciem (kategoria EN). W polskich Tatrach znany tylko z czterech stanowisk, jednak są one dość liczebne. Najbardziej zagrożone wydaje się z powodu dużego ruchu turystycznego stanowisko nad Zmarzłym Stawem, jednakże z powodu dość trudnego terenu turyści rzadko zbaczają tutaj ze szlaku. Z powodu małej atrakcyjności gatunek ten nie jest też zrywany. Stanowiska w Tatrach są monitorowane i od czasu ich odkrycia nie obserwuje się zmniejszenia ich powierzchni. Wszystkie stanowiska w Tatrach znajdują się na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego i nie wymagają dodatkowej ochrony^[5].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-14] (ang.).
↑ ^a ^b The Plant List. [dostęp 2017-03-21].
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ ^a ^b ^c ^d Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ W Schultze-Motel. Carex bigelowii. „Flora von Mitteleuropa”. s. 155-156.
↑ The Plant List. [dostęp 2017-03-21].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-14] (ang.).

[tpl-3] The Plant List. [dostęp 2017-03-21].

[checklist2002-4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[K-5] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[Szafer-6] Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[7] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[8] W Schultze-Motel. Carex bigelowii. „Flora von Mitteleuropa”. s. 155-156.

[list-9] The Plant List. [dostęp 2017-03-21].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]