Tłustosz

Tłustosz

Morfologia (tłustosz pospolity)
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	pływaczowate
Rodzaj	tłustosz
Nazwa systematyczna
Pinguicula L. Sp. Pl. 17. 1753[3]
Typ nomenklatoryczny
P. vulgaris Linnaeus[3]
Zasięg
Multimedia w Wikimedia Commons

Tłustosz (Pinguicula L.) – rodzaj roślin należący do rodziny pływaczowatych. Obejmuje ok. 55^[4][5]–77^[6] gatunków. Najbardziej zróżnicowany jest w Ameryce Środkowej^[5][7], liczne gatunki występują poza tym w strefie klimatu umiarkowanego na półkuli północnej, nieliczne w Ameryce Południowej sięgając na południu po Patagonię^[5], kilka gatunków rośnie też w strefie klimatu okołobiegunowego^[4]. W Europie występuje 13 gatunków^[4], z czego w Polsce dwa lub trzy w zależności od ujęcia: tłustosz alpejski P. alpina, tłustosz pospolity P. vulgaris i tłustosz dwubarwny P. bicolor (uznawany też za podgatunek wcześniej wymienionego)^[8].

Są to rośliny owadożerne rosnące zwykle na siedliskach bagiennych, także na wilgotnych skałach, na urwiskach^[7]. Niektóre gatunki są epifitami rosnącymi na kępach torfowców (P. villosa) lub na drzewach (P. lignicola)^[9]. Rośliny z tego rodzaju wyróżniają się wśród dwuliściennych tym, że kiełkując rozwijają tylko jeden liścień^[9].

Pokrój

Byliny (rzadko rośliny jednoroczne), z kłączem, ale bez rozłogów^[5]. Korzeń główny obumiera po wykiełkowaniu, z nasady pędu wyrastają korzenie przybyszowe^[9], włókniste^[5], czasem nieco bulwiaste^[10]. Rośliny nie wykształcają pułapek w przeciwieństwie do innych przedstawicieli rodziny^[5].

Liście

Skrętoległe, skupione w formie rozety przyziemnej, pojedyncze^[10]. Blaszki od szerokoeliptycznych do długich i wąskich, jasnozielone, zwykle mięsiste^[9]. Górna powierzchnia liści pokryta jest gęsto gruczołami wydzielającymi lepki śluz^[9].

Kwiaty

Pojedyncze (rzadko dwa-trzy tworzące niewielkie grono)^[5], na wzniesionej szypułce, obupłciowe i grzbieciste. Kielich jest dwuwargowy, krótki, z górną wargą dwułatkową i dolną trójłatkową. Pięć zrośniętych płatków tworzy koronę także dwuwargową. Dolna warga jest większa, trójłatkowa (ze środkową łatką większą od bocznych) i z ostrogą. Górna warga jest mniejsza i dwułatkowa. Gardziel kwiatu jest otwarta i zwykle owłosiona^[5][7]. Płatki mają barwę fioletową, czerwonoróżową, jasnoliliową, żółtą lub białą^[7], dolna warga często jest biało kropkowana^[9]. Pręciki są dwa, przy czym na każdym rozwija się tylko jeden pylnik^[9]. Zalążnia górna, powstaje z dwóch owocolistków tworzących pojedynczą komorę. Pojedyncza, krótka szyjka słupka zakończona jest rozwidlonym znamieniem^[10][7].

Owoce

Torebki otwierające się dwiema klapami^[5], zawierające liczne i drobne nasiona^[7].

Na liściach tłustoszy występują dwa rodzaje gruczołów: wydzielające lepki śluz gruczoły na trzoneczkach oraz gruczoły siedzące wydzielające śluz zawierający enzymy rozkładające białka, które następnie wchłaniane są do wnętrza liścia. Drobne owady siadają na powierzchni liścia zwabione skrzącymi się kropelkami śluzu i są więzione z powodu jego dużej lepkości. Poruszając się powodują bodźcami dotykowymi zwiększenie wydzielania śluzu, tak że w końcu zostają nim całkowicie zakryte i uduszone^[9]. Dodatkowo poruszanie się owada powoduje zwijanie się liścia, co utrudnia wydostanie się z pułapki i ułatwia trawienie ofiary. Wydzielany z gruczołów siedzących śluz poza enzymami zawiera także kwas benzoesowy, który zapobiega rozkładowi bakteryjnemu ofiary. W zależności od wieku liścia wydzielanie śluzów zawierających enzymy trawienne trwa jeden do trzech dni. Po tym czasie liść się prostuje, wiatr zwiewa niestrawione szczątki owada, a po kolejnych kilku dniach ponownie wydzielane są kropelki śluzu w celu zwabienia kolejnej ofiary^[11].

Owady nie są jedynym źródłem pożywienia tych roślin – tłustosze przeprowadzają fotosyntezę – są autotrofami. Owadożerność umożliwia im uzupełnianie związków azotu i mikro- oraz makroelementów, których jest niedostatek na ubogich siedliskach, na których rosną^[11].

Jeden z trzech rodzajów w obrębie rodziny pływaczowatych (Lentibulariaceae)^[2].

Lista gatunków^[6]