Wikipedysta:Małgosia Ilkiewicz/brudnopis8

Pirin (Пирин)

Widok na Wichren
Kontynent	Europa
Państwo	Bułgaria
Najwyższy szczyt	Wichren (2914 m n.p.m.)
Powierzchnia	2585 km²
mapa Pirinu
Multimedia w Wikimedia Commons

Pirin (bułg.: Пирин) – pasmo górskie w południowo-zachodniej Bułgarii. Najwyższym szczytem jest Wichren (2914 m n.p.m.) o współrzędnych geograficznych 41°45′50″N 23°25′30″E. Pasmo rozciąga się na przestrzeni ok. 40 km (od północnego-zachodu do południowego-wschodu). Jego szerokość wynosi ok. 25 km. Większość obszaru objęta jest ochroną Parku Narodowego Pirinu. Nazwa gór pochodzi od Peruna (Перун), najwyższego bóstwa panteonu słowiańskiego, boga grzmotów i piorunów^[1].

Na północnym krańcu Pirinu znajduje się przełęcz Predel, która oddziela te góry od Riły, najwyższego pasma w Bułgarii. Z kolei na południu Pirin styka się z pasmem Slavyanka. Zachodnią granicę Pirinu wyznacza dolina Strumy, a wschodnią – dolina Białej i Czarnej Mesty.

Pirin słynie z bogactwa flory i fauny. Większość obszaru jest zalesiona; znajdują się tu najdorodniejsze lasy iglaste w Bułgarii, w których występują znaczące populacje bałkańskich endemitów: sosny rumelijskiej, sosny bośniackiej i jodły bułgarskiej. Do spotykanych w tym paśmie zwierząt należą wilk i niedźwiedź brunatny.

Na północno-wschodnich zboczach Pirinu leży Bańsko, ważny ośrodek turystyki i sportów zimowych. Między Pirinem na południu a Riłą na północy w dolinie Razlog znajduje się miasto o tej samej nazwie, Razlog.

Pirin jest drugim co do wysokości pasmem w Bułgarii po Rile (2925 m n.p.m.) i ósmym w Europie po Kaukazie, Alpach, Sierra Nevadzie, Pirenejach, masywie Etny, wspomnianej wyżej Rile i masywie Olimpu (przy założeniu, że każde z nich reprezentowane jest tylko przez najwyższy szczyt). Powierzchnia Pirinu wynosi 2585 km², a średnia wysokość – 1033 m n.p.m. Pasmo położone jest w południowo-zachodniej części kraju między rzekami Struma i Mesta. Na północy przełęcz Predel (1142 m n.p.m.) oddziela Pirin od Riły, a na południu – przełęcz Parilska (1170 m n.p.m.) od Slavyanki. Odległość między tymi dwoma punktami sięga 60 km. Maksymalna szerokość pasma mierzona od miasta Sandanski do wsi Obidim wynosi 40 km. Od zachodu Pirin otaczają pasma: Vlahina, Maleshevo, Osogovo i Ograzhden, a od wschodu pasmo Rodopów.

Ze względu na geologię i położenie geograficzne Pirin dzieli się na trzy części: północną, środkową i południową. Różnią się one wielkością i poziomem atrakcyjności turystycznej.

• Pirin Północny stanowi największą i najbardziej reprezentatywną część, zajmującą 74 % całej powierzchni pasma. Jej długość mierzona od przełęczy Predel na północy do przełęczy Todorova Polyana (1883 m n.p.m.) na południu wynosi 42 km. Północny Pirin jest najczęściej odwiedzaną częścią pasma, jedyną o charakterze alpejskim, z licznymi jeziorami i schroniskami. Znajduje się tu także najwyższy szczyt całego pasma, Wichren. Ze względu na swoją wielkość Pirin Północny dzieli się dalej na: obszar Mramor, obszar Północno-środkowy, obszar Południowo-środkowy, obszar Polezhan, obszar Kamenitsa, obszar Sinanitsa i obszar Debeli Rid.
• Pirin Środkowy rozciąga się od przełęczy Todorova Polyana do przełęczy Popovi Livadi. Stanowi najmniejszą (7%) i najkrótszą część, o długości zaledwie 7 km. Najwyższy szczyt Orelyak ma 2099 m n.p.m., a wysokość pozostałych szczytów nie przekracza 2000 m n.p.m. Pokrywają je gęste lasy, przede wszystkim iglaste. W Pirinie Środkowym znajdują się tylko dwa schroniska: Popovi Livadi i Malina.
• Pirin Południowy jest najniższą i najłagodniejszą częścią. Wysokość najwyższego szczytu, Svesthnika, wynosi 1975 m n.p.m. Pirin Południowy zajmuje 17 % powierzchni całego pasma, ma ok. 11 km długości i szerokości. W większości pokrywają go lasy iglaste i liściaste. Jest najrzadziej odwiedzaną częścią, stąd nie ma tu żadnych schronisk.

Pod względem budowy geologicznej Pirin stanowi potężny masyw zbudowany z trzonu granitowego (skały granitowe zajmują 62% powierzchni) pokrytego głównie skałami metamorficznymi. Pasmo zostało wypiętrzone w trzeciorzędzie. Ruchy górotwórcze przeplatały się z długimi okresami spokoju. Na początku czwartorzędu miało miejsce zlodowacenie. Według niektórych naukowców wystąpiły aż dwa zlodowacenia, podczas których granica wiecznego śniegu znajdowała się na wysokości 2200-2300 m n.p.m. Ich erozyjna działalność doprowadziła do częściowego pokruszenia skał granitowych budujących szczyty, a także do stopniowego powstania pięknych, stromych zboczy o charakterze alpejskim, moren, pionowych urwisk i wielu cyrków, większość z których wypełniona jest teraz połyskującymi jeziorami polodowcowymi. W tym samym okresie szczyty granitowe uległy obniżeniu, a dominującą pozycję pod względem wysokości zajęły szczyty zbudowane obecnie ze skał marmurowych.

Główny grzbiet Pirinu jest wyraźnie zarysowany. Wije się on zakosami z północnego-zachodu na południowy-wschód, od granicy z Riłą na przełęczy Predel do przełęczy Parilska. Łączy w jeden układ oddzielne, mniejsze grzbiety i to w nim znajduje się najwyższy szczyt. Stanowi również dział wodny rozdzielający dorzecza Strumy i Mesty. Odchodzi od niego wiele bocznych grzbietów; cztery z nich są na tyle duże, że sprawiają wrażenie osobnych pasm. Ich nazwy to: Sinanishko, Todorino, Polejansko i Kamenishko.

Dwa szczyty, Wichren i Kutelo, mają powyżej 2900 m n.p.m., siedem – powyżej 2800 m n.p.m., 17 – powyżej 2700 m n.p.m., a 40 – powyżej 2500 m n.p.m. Najwyższym szczytem zbudowanym z granitu jest Banderiszki Czukar (2732 m n.p.m.).

20 najwyższych szczytów:

• Wichren (2914 m n.p.m.),
• Kuteło (2908 m n.p.m.),
• Banski Suchodoł (2884 m n.p.m.),
• Poleżan (2851 m n.p.m.),
• Kamenica (2822 m n.p.m.),
• Małak Poleżan (2822 m n.p.m.),
• Bajuwi Dupki (2820 m n.p.m.),
• Jałowarnika (2763 m n.p.m.),
• Kajmakczał (2763 m n.p.m.),
• Gazej (2761 m n.p.m.),
• Todorin wrch (2746 m),
• Banderiszki Czukar (2732 m n.p.m.),
• Dżengał (2730 m n.p.m.),
• Momin Dwor (2723 m n.p.m.),
• Baszlijski Czukar (2720 m n.p.m.),
• Bezimenen Wrach (2712 m n.p.m.),
• Małka Todorka (2712 m n.p.m.),
• Czengełczał (2709 m n.p.m.),
• Disilica (2700 m n.p.m.),
• Kameniszka Kukła (2690 m n.p.m.).

Pirin słynie z obfitości w wodę. Bierze tu swój początek wiele rzek. Należą one do dorzeczy Strumy i Mesty. Rzeki te są krótkie, spienione, o wysokim przepływie. Duże nachylenie terenu sprawia, że płyną szybko, pokonując liczne uskoki, mimo to w Pirinie znajduje się tylko jeden znany wodospad, wodospad Popinolaszki, którego wysokość wynosi 12 m. Głównym grzbietem biegnie dział wód rozdzielający wspomniane wyżej dorzecza.

Do najbardziej znanych dopływów Mesty należą:

• Iztok, który płynie przez dolinę Razlog i ma liczne mniejsze dopływy,
• Pleszka płynąca przez wieś Dobriniszte,
• Bezboszka,
• Retije wypływająca z jeziora Popovo,
• Kamenitsa, Breznitsa i Korpitsa.

Do najbardziej znanych dopływów Strumy należą:

• Vlachina wypływająca z jezior o tej samej nazwie,
• Sandanska Bistrisa, która tworzy rozległą dolinę, ma wiele dopływów i przepływa przez miasto Sandanski,
• Melniszka,
• Pirinska Bistrisa, która stanowi granicę między Bułgarią i Grecją na południu.

Do najbardziej malowniczych elementów pirińskiego krajobrazu należy 176 krystalicznie czystych górskich jezior, nazywanych w bułgarskim folklorze oczami gór. Wszystkie są pochodzenia lodowcowego i wypełniają na ogół dna spektakularnych cyrków otoczonych przez urwiste marmurowe zbocza i ośnieżone szczyty. Największym i najgłębszym jeziorem jest Popovo. Do innych pięknych jezior należą następujące grupy: Banderiszki, Valyaviszki, Vasilaszki, Vlachini, Kremenski, Samodivski, a także jezioro Sinaniszko. Jeziora cieszą się ogromną popularnością wśród turystów. Największe z nich jest czwartym co do wielkości i drugim pod względem głębokości w całej Bułgarii. Jezioro położone najwyżej jest najwyższym jeziorem nie tylko w Bułgarii, ale i na całych Bałkanach.

Największe i najważniejsze grupy jezior:

• jeziora Popovo-11
• jeziora Kremenski -5
• jeziora Banderishki -16
• jeziora Vasilashki -12
• jeziora Valyavishki -10
• jeziora Chairski-10
• jeziora Vlahini -5
• jeziora Malokamenishki -20
• jeziora Prevalski -4
• jeziora Bashliiski-4
• jeziora Tipitski -2

Wiele jezior nie jest częścią grup. Są to m.in.: Sinaniszko, Bezboszko i Dautovo.

W Golemiya Kazan (dosł. w Wielkim Kotle) pod Wichrenem znajduje się malutki lodowiec (lód, który nie topnieje przez cały rok) o wymiarach 90x40 m. Drugi taki lodowczyk można zobaczyć pod Kamenicą.

Pirin charakteryzuje się bogatym i różnorodnym światem roślin i zwierząt. Jak dotąd stwierdzono tu występowanie ponad 1300 gatunków roślin, co stanowi około 1/3 wszystkich gatunków roślin krajowych. Pirin jest środowiskiem życia 320 gatunków porostów i kilkuset gatunków glonów. 18 gatunków roślin uznaje się za endemity. Należą do nich m.in. mak piriński, pirińska wiązówka błotna i tymianek piriński. Występuje tu wiele roślin rzadkich i chronionych, jak budząca powszechny zachwyt szarotka alpejska. Zmiana klimatu wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza spowodowała wykształcenie się trzech pięter roślinności: reglowego, subalpejskiego i alpejskiego. W piętru reglowym, sięgającym do 2000 m n.p.m., przeważają drzewa iglaste, takie jak sosna czarna, sosna zwyczajna, sosna rumelijska, sosna bośniacka, świerk i jodła bułgarska. Do wysokości 2500 m n.p.m. rozciąga się piętro subalpejskie zdominowane przez kosodrzewinę i jałowie, których wielkość maleje wraz ze wzrostem wysokości. Powyżej 2500 m n.p.m. występuje piętro alpejskie porośnięte przez trawy, mchy i porosty, a także liczne krzewy borówek. Bardziej charakterystyczna jest roślinność wokół strumieni i jezior, w której żyje spora ilości owsików. Najsłynniejszym drzewem w Pirinie jest Jodła Baikuszeva, nazwana tak na cześć leśnika, który ją odkrył. Drzewo ma ponad 1300 lat, co czyni je niemal tak wiekowym jak sama Bułgaria.

W Pirinie występuje ponad 2000 gatunków bezkręgowców (pajęczaków, pareczników, owadów i ślimaków) oraz 250 gatunków kręgowców, w tym 177 gatunków ptaków, 45 gatunków ssaków i tylko 6 gatunków ryb. Wiele zwierząt jest zagrożonych wyginięciem i wymaga specjalnej ochrony. Zalicza się do nich orła cesarskiego i dzięcioła trójpalczastego. Do najliczniejszych kręgowców należą: kozica, niedźwiedź brunatny, wilk, sarna, lis, głuszec, orzeł i sokół.

W celu ochrony bogatego świata roślin i zwierząt w 1962 roku utworzono Park Nardowy Wichrenu. W 1975 roku zmieniono jego nazwę na Park Narodowy Pirinu. Obejmuje on powierzchnię 403,325 km², chroniąc największe w Bułgarii połacie lasu, w których rosną sosny rumelijska i bośniacka, a także wiele innych rzadkich i endemicznych gatunków. 15% powierzchni parku zajmuje kilka rezerwatów przyrody. W 1983 roku Park Narodowy Pirinu został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

• Jaworow - 1740 m n.p.m.,
• Banderica - 1811 m n.p.m. (najstarsze schronisko),
• Wichren - 1950 m n.p.m.,
• Demjanica - 1895 m n.p.m.,
• Bezbog - 2240 m n.p.m.,
• Gocze Dełtczew - 1480 m n.p.m.,
• Sinanica - 2200 m n.p.m.,
• Jane Sandanski - 1230 m n.p.m.,
• Kamenica - 1750 m n.p.m.,
• Pirin - 1640 m n.p.m.,
• Popowi Liwadi - 1412 m n.p.m.

• Konczeto
• Melnik

Nikola Rashev, Martin Glovnya: What do we know about... the continents. Izdatelstvo Otechestvo, 1987. ISBN 953-7823-43-7.{{Cytuj książkę}} Nieznane pola: 1. Brak numerów stron w książce