Sępnik czarny

Sępnik czarny
	Coragyps atratus
	(Bechstein, 1793)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	kondorowe
Rodzina	kondorowate
Rodzaj	Coragyps; Le Maout, 1853
Gatunek	sępnik czarny
Synonimy
	Vultur atratus Bechstein, 1793;
	Vultur atratus Bechstein, 1793;
Podgatunki
	zobacz opis w tekście
	zobacz opis w tekście
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Sępnik czarny^[6], urubu czarny (Coragyps atratus) – gatunek dużego ptaka padlinożernego z rodziny kondorowatych (Cathartidae), jedyny przedstawiciel rodzaju Coragyps. Zamieszkuje teren obu Ameryk: południowe i wschodnie stany USA, Meksyk, Amerykę Centralną i prawie całą Amerykę Południową, poza jej południową częścią. Z reguły osiadły. Nie jest zagrożony.

Taksonomia

Takson po raz pierwszy formalnie opisał niemiecki przyrodnik Johann Matthäus Bechstein w 1793 roku, nadając mu nazwę Vultur atratus^[7]. Autor zaczerpnął tę nazwę z tekstu Williama Bartrama z 1791 roku, który wymienił ten gatunek (jako „Vultur atratus, black vulture or carrion crow”) wśród ptaków zamieszkujących Florydę i Karolinę, nie zamieszczając jednak żadnego opisu^[8]. Bechstein jako miejsce typowe wskazał rzekę St. Johns na Florydzie^[7]. Gatunek ten jest jedynym przedstawicielem rodzaju Coragyps utworzonego przez Emmanuela Le Maouta w 1853 roku^[3].

Etymologia

Nazwa rodzajowa: gr. κοραξ korax, κορακος korakos „kruk” (tj. czarny), od κρωζω krōzō „krakać”; γυψ gups, γυπος gupos „sęp”^[9].
Epitet gatunkowy: łac. atratus „ubrany w żałobę”, od ater „czarny”^[10].

Podgatunki

Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) uznaje C. atratus za gatunek monotypowy^[11], z kolei autorzy Handbook of the Birds of the World wyróżniają trzy podgatunki^[4]:

C. a. atratus (Bechstein, 1793) – południowe i wschodnie USA oraz północny Meksyk.
C. a. brasiliensis (Bonaparte, 1850) – tropikalny Meksyk, Ameryka Centralna, północna i wschodnia Ameryka Południowa na południe po środkową Argentynę (prowincja Río Negro).
C. a. foetens (M. H. C. Lichtenstein, 1817) – zachodnia Ameryka Południowa na południe po środkowe Chile (północny region Aysén) i południową Argentynę (południowo-zachodnia prowincja Santa Cruz).

Morfologia

Wymiary: Długość ciała 56–74 cm; masa ciała 1100–1940 g; rozpiętość skrzydeł 133–160 cm^[4].
Wygląd: Najmniejszy z kondorów. Upierzenie całego ciała czarne. Skrzydła szerokie, ogon krótki. Nieopierzona, łupkowoszara głowa.

Ekologia i zachowanie

Biotop: Zamieszkuje w dużych stadach różne środowiska – od leśnego i otwartego po tereny zurbanizowane.
Gniazdo: Gnieździ się we wnękach skalnych, spróchniałych pniach starych drzew, załomach murów lub na ziemi pod osłoną krzewów.
Jaja: Samica składa 2–3 jaja.
Wysiadywanie: Jaja wysiadywane są przez okres 38–45 dni przez obydwoje rodziców. Młode pozostają pod bezpośrednią opieką rodziców przez 90 dni, a następnie towarzyszą im wiele lat w poszukiwaniu pokarmu.
Pożywienie: Najczęściej odżywia się padliną, ale nie gardzi również drobnymi kręgowcami i owadami. Często żeruje w dużych grupach na wysypiskach śmieci.

Pomimo tego, że większość sępów ma słabe powonienie i poszukuje pożywienia wzrokiem, to sępnik ma tak dobry węch, że w Ameryce wykorzystuje się go do wykrywania nieszczelności rurociągów. Stoddart w 1980 roku opisał przypadki, gdzie stada urubu czarnego koncentrowały się wokół miejsca wydobywania się gazu z zawartością silnie pachnącego zgnilizną merkaptanu^[12].

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje sępnika czarnego za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku^[5]. Liczebność światowej populacji lęgowej, według szacunków organizacji Partners in Flight z 2017 roku, wynosi około 20 milionów osobników^[13]. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za wzrostowy^[5].

Mimo braku naturalnych wrogów, w wielu regionach stał się rzadki głównie ze względu na brak odpowiednich miejsc gniazdowania. W Kanadzie, Meksyku i Stanach Zjednoczonych jest objęty ochroną gatunkową.

Przypisy

↑ Coragyps atratus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Coragyps, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2010-12-29] (ang.).
↑ ^a ^b E. Le Maout: Histoire naturelle des oiseaux, suivant a classification de Isidore Geoffroy-Saint-Hilaire; avec l’indication de leurs moeurs et de leurs rapports avec les arts, le commerce et l'agriculture. Paris: L. Curmer, 1854, s. 66. (fr.).
↑ ^a ^b ^c D. Houston, G.M. Kirwan, P. Boesman: American Black Vulture (Coragyps atratus). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie, E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2016. [dostęp 2016-05-11]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c BirdLife International, Coragyps atratus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2015-4 [dostęp 2016-05-11] (ang.).
↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Cathartidae Lafresnaye, 1839 - kondorowate - New World Vultures (Wersja: 2016-10-02). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-06-03].
↑ ^a ^b J.M. Bechstein: Twente Gattung. Falfen. W: J. Latham: Allgemeine Übersicht der Vögel. T. 1. Cz. 2. Nürnberg: T. Weigel und Schneider, 1793, s. 655. (niem.).
↑ W. Bartram: Travels through North and South Carolina, Georgia, East and West Florida, the Cherokee country, the extensive territories of the Muscogulges or Creek confederacy, and the country of the Chactaws, containing an account of the soil and natural productions of those regions, together with observations on the manners of the Indians, embellished with copper-plates. Philadelphia: Printed by James and Johnson, 1791, s. 289. (ang.).
↑ Coragyps, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-08-02] (ang.).
↑ atratus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-08-02] (ang.).
↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Hoatzin, New World vultures, Secretarybird, raptors. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-06-03]. (ang.).
↑ Henryk Szarski: Historia zwierząt kręgowych. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998.
↑ Black Vulture Life History. [w:] All About Birds [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. [dostęp 2021-12-03]. (ang.).

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Black Vulture. [w:] All About Birds [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Coragyps atratus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[itis2-2] Coragyps, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2010-12-29] (ang.).

[Maout-3] E. Le Maout: Histoire naturelle des oiseaux, suivant a classification de Isidore Geoffroy-Saint-Hilaire; avec l’indication de leurs moeurs et de leurs rapports avec les arts, le commerce et l'agriculture. Paris: L. Curmer, 1854, s. 66. (fr.).

[hbwalive-4] D. Houston, G.M. Kirwan, P. Boesman: American Black Vulture (Coragyps atratus). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie, E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2016. [dostęp 2016-05-11]. (ang.).

[iucn-5] BirdLife International, Coragyps atratus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2015-4 [dostęp 2016-05-11] (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-6] Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Cathartidae Lafresnaye, 1839 - kondorowate - New World Vultures (Wersja: 2016-10-02). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-06-03].

[Bechstein-7] J.M. Bechstein: Twente Gattung. Falfen. W: J. Latham: Allgemeine Übersicht der Vögel. T. 1. Cz. 2. Nürnberg: T. Weigel und Schneider, 1793, s. 655. (niem.).

[Bartram-8] W. Bartram: Travels through North and South Carolina, Georgia, East and West Florida, the Cherokee country, the extensive territories of the Muscogulges or Creek confederacy, and the country of the Chactaws, containing an account of the soil and natural productions of those regions, together with observations on the manners of the Indians, embellished with copper-plates. Philadelphia: Printed by James and Johnson, 1791, s. 289. (ang.).

[9] Coragyps, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-08-02] (ang.).

[10] atratus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-08-02] (ang.).

[ioc-11] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Hoatzin, New World vultures, Secretarybird, raptors. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-06-03]. (ang.).

[12] Henryk Szarski: Historia zwierząt kręgowych. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998.

[aablh-13] Black Vulture Life History. [w:] All About Birds [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. [dostęp 2021-12-03]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]