Psianka

Psianka
	; Solanum erianthum
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	psiankowce
Rodzina	psiankowate
Rodzaj	psianka
	Nazwa systematyczna
	Solanum L.; Sp. Pl. 184. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	S. nigrum Linnaeus
Synonimy
	Amatula Medik.; Androcera Nutt.; Antimion Raf.; Aquartia Jacq.; Artorhiza Raf.; Bassovia Aubl.; Battata Hill; Bosleria A. Nelson; Ceranthera Raf.; Cliocarpus Miers; Cyathostyles Schott ex Meisn.; Cyphomandra Mart. ex Sendtn.; Diamonon Raf.; Dulcamara Moench; Fontqueriella Rothm.; Lycomela Fabr.; Lycopersicon Mill.; Melongena Mill.; Normania Lowe; Nycterium Vent.; Ovaria Fabr.; Pallavicinia De Not.; Parmentiera Raf.; Petagnia Raf.; Pheliandra Werderm.; Pionandra Miers; Pseudocapsicum Medik.; Scubulon Raf.; Solanastrum Fabr.; Solanocharis Bitter; Solanopsis Bitter; Triguera Cav.;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Psianka (Solanum L.) – rodzaj z rodziny psiankowatych. Obejmuje ok. 1200^[5]–1400^[6]–1700^[7] gatunków roślin (jeden z kilkunastu najbardziej zróżnicowanych gatunkowo rodzajów wśród okrytonasiennych)^[8]. Są one szeroko rozprzestrzenione – rodzaj jest kosmopolityczny, przy czym najbardziej jest zróżnicowany w Ameryce Środkowej i Południowej. Liczne gatunki zostały szeroko rozprzestrzenione jako gatunki uprawne lub zawleczone.

Wiele gatunków psianek zawiera trujące alkaloidy (np. solaninę), ale też należy tu wiele gatunków o jadalnych owocach i bulwach. Najważniejszą rośliną użytkową z tego rodzaju jest ziemniak S. tuberosum^[7]. Duże znaczenie użytkowe mają poza tym psianka podłużna, bakłażan S. melongena, psianka lulo S. quitoense, psianka melonowa S. muricatum, psianka nibypaprykowa S. pseudocapiscum, psianka wrębolistna S. laciniatum oraz pomidor zwyczajny S. lycopersicum^[8].

Rozmieszczenie geograficzne

Zasięg rodzaju obejmuje wszystkie kontynenty z wyjątkiem Antarktydy i strefy okołobiegunowej (brak przedstawicieli w północnej Kanadzie, na Grenlandii, Islandii, w północnej Rosji)^[9]. Większość gatunków rośnie w strefie międzyzwrotnikowej, a obszarem największego zróżnicowania jest Ameryka Środkowa i Południowa, w szczególności pasmo Andów. W Europie rodzime są trzy gatunki^[7] (w Polsce rodzimy jest jeden – psianka słodkogórz S. dulcamara)^[10].

Gatunki flory Polski^[10]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej^[10], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)^[9]

psianka czarna Solanum nigrum L. – antropofit zadomowiony
psianka dzióbkowata Solanum cornutum Lam. ≡ Solanum angustifolium Mill. – efemerofit
psianka kosmata Solanum luteum Mill. ≡ Solanum villosum Mill. – antropofit zadomowiony
psianka piekąca Solanum sodomaeum L. ≡ Solanum anguivi Lam. – efemerofit
psianka skrzydlata Solanum alatum Moench – antropofit zadomowiony
psianka słodkogórz Solanum dulcamara L.
psianka stuliszolistna Solanum sisymbriifolium Lam. – efemerofit
psianka trzykwiatowa Solanum triflorum Nutt. – efemerofit
psianka wielkokielichowa Solanum sarrachoides Sendtn. – efemerofit
psianka wiśniowa Solanum melanocerasum All. ≡ Solanum scabrum Mill. – efemerofit
ziemniak, psianka ziemniak Solanum tuberosum L. – gatunek uprawiany

Morfologia

Pokrój: Rodzaj obejmuje rośliny najróżniejszych form życiowych – od roślin jednorocznych, poprzez byliny, pnącza osiągające do 5 m długości, po krzewy i drzewa^[7]. Łodygi nierzadko kolczaste^[6]. Pędy pokryte włoskami pojedynczymi, gwiazdkowatymi, czasem gruczołowatymi^[5].
Liście: Skrętoległe, pojedyncze i pierzasto złożone^[7]. Czasem osadzone są na pędzie parami^[5]. Całobrzegie lub w różny sposób wcinane. Bez przylistków^[7]^[5]. Zwykle ogonkowe^[5].
Kwiaty: Przeważają kwiaty obupłciowe, rzadkie są jednopłciowe (męskie). Zwykle o symetrii promienistej i 5-krotne. Skupione w różnie wykształconych kwiatostanach (grona, wiechy, baldachy, pęczki) na szczycie pędów lub w kątach liści, naprzeciw liści, czasem pojedyncze. Działki kielicha zrośnięte u nasady, z zatokowatym wcięciem między sobą^[5], czasem powiększające się w czasie owocowania^[7]. Płatki zrośnięte w koronę o kształcie niemal kolistym lub gwiazdkowatym^[5], barwy białej, niebieskiej, fioletowej lub żółtej^[7]. Pręciki osadzone są wysoko na rurce korony^[5], z bardzo krótkimi nitkami i wydłużonymi pylnikami otaczającymi szyjkę słupka^[8], pylniki otwierają się porami na szczycie, później często z rozszerzającymi się pęknięciami podłużnymi^[5]. Zalążnia górna^[7], dwukrotna, czasem do 5-krotnej, z licznymi zalążkami^[5] i pojedynczą szyjką słupka^[7] zakończoną drobnym, główkowatym znamieniem^[5].
Owoce: Najczęściej soczyste^[5] jagody, zwykle barwy czerwonej, żółtej, zielonej lub czarnej, z licznymi nasionami^[7]. Nasiona kształtu soczewkowatego lub dyskowate^[5].

Systematyka

Rodzaj z plemienia Solaneae, podrodziny Solanoideae z rodziny psiankowatych Solanaceae^[4]. W obrębie rodzaju wyróżnia się liczne podrodzaje (Archaesolanum, Brevantherum, Cyphomandra, Leptostemonum, Lyciosolanum, Minon, Normania, Potatoe, Solanum, Thelypodium, Wendlandii/Allophyllum), a w ich obrębie szereg sekcji. Do sekcji w obrębie podrodzaju Potatoe należy m.in. pomidor Lycopersicon^[4].

Wykaz gatunków

Osobny artykuł: Lista gatunków z rodzaju psianka.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-13] (ang.).
↑ ^a ^b Solanum. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2018-12-21].
↑ ^a ^b ^c Genus: Solanum L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2018-12-21].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Solanum Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras. [dostęp 2018-12-21].
↑ ^a ^b David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 865-866, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 223. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b ^c Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 724. ISBN 83-214-1305-6.
↑ ^a ^b Solanum L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-02-25] .
↑ ^a ^b ^c ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 168-169, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-13] (ang.).

[ing-3] Solanum. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2018-12-21].

[grin-4] Genus: Solanum L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2018-12-21].

[china-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Solanum Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras. [dostęp 2018-12-21].

[mabb-6] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 865-866, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[philips-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 223. ISBN 0-333-74890-5.

[slownik-8] Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 724. ISBN 83-214-1305-6.

[powo-9] Solanum L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-02-25] .

[checklist-10] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 168-169, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]