Płaca

Płaca (z łac. pensio, inne nazwy wynagrodzenie, pensja, zapłata, gratyfikacja) – ogół wydatków pieniężnych i innych świadczeń wypłacanych pracownikom z tytułu zatrudnienia w podmiocie gospodarczym. Obejmuje wypłaty pieniężne, inne świadczenia oraz wartość tzw. świadczeń w naturze (towary, materiały, usługi itp.) lub ekwiwalenty wypłacane pracownikom lub innym osobom fizycznym przez pracodawcę za wykonaną na jego rzecz pracę.

Wynagrodzenia są kosztem pracy^[1]. Są mniej elastyczne niż ceny, w szczególności rzadko ulegają obniżeniu w sytuacji spadku popytu na pracę lub wzrostu podaży pracy^[2]. Ta tzw. sztywność wynagrodzeń może być przyczyną bezrobocia^[2].

Konwencja MOP Nr 95 o ochronie płacy z 1 lipca 1949 r.^[3] ustanawia, że zarobki powinny być wypłacane w regularnych odstępach czasu (art. 12), zabrania takich sposobów wypłaty, które pozbawiają pracownika istotnej możliwości porzucenia pracy^[4]. Zabrania też by pracodawca ograniczał w jakikolwiek sposób wolność pracownika w dysponowaniu swą płacą (art. 6). W razie upadku przedsiębiorstwa pracownicy w nim zatrudnieni mają być traktowani jako wierzyciele uprzywilejowani, ich roszczenia mają pierwszeństwo (art. 11). Zabronione jest wypłacanie w środkach odurzających (art. 4) lub dokonywanie wypłaty w sklepach sprzedaży takich środków (art. 13).

Postanowienia te uzupełnia Konwencja nr 173 dotycząca ochrony roszczeń pracowników w wypadku niewypłacalności pracodawcy z 3 czerwca 1992 r.^[5] Konwencja nr 100 z 29 czerwca 1951 gwarantuje jednakowe wynagrodzenie dla pracujących mężczyzn i kobiet za pracę jednakowej wartości^[6]. O prawie do godziwego wynagrodzenia mówi także Powszechna Deklaracja Praw Człowieka w art. 23 oraz Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych w art. 7.

Wysokość wynagrodzenia jest ustalana przy zawieraniu umowy, a więc przed wykonaniem pracy lub dzieła. Wynagrodzenie obciążone jest podatkiem dochodowym oraz składkami ubezpieczeń społecznych, dlatego rozróżnia się:

• płacę brutto – jest to łączna kwota wynagrodzenia uwzględniająca obciążenia podatkowe i składki na ubezpieczenia społeczne (w części płaconej przez pracownika);
• płacę netto – jest to kwota wynagrodzenia brutto pomniejszona o kwotę należnego podatku dochodowego oraz składek ubezpieczeniowych (w części płaconej przez pracownika).

Wysokość wynagrodzenia jest uzależniona od wielu czynników. Na wysokość wynagrodzenia wpływają czynniki z makrootoczenia, takie jak poziom rozwoju gospodarczego kraju i regionu, regulacje prawne, sytuacja na rynku pracy oraz pozycja związków zawodowych i organizacji pracodawców. Wysokość płacy wynika również z cech organizacji, w której pracownik jest zatrudniony: branży, jej sytuacji finansowej, technologii wytwarzania oraz kultury organizacyjnej. Istotny wpływ mają także charakterystyki pracownika: jego wykształcenie, umiejętności, pełnione role oraz osiągane wyniki.

Od 1 stycznia 2021 roku minimalna płaca pracownika zatrudnionego na umowę o pracę zwiększyła się o 200 zł i wynosi 2800 zł brutto. Minimalna stawka za godzinę pracy, która dotyczy osób zatrudnionych na zlecenie lub umowę o świadczenie usług, wynosi 18,30 zł brutto^[7].

Z punktu widzenia pracodawcy wynagrodzenia dzielą się na:

• wynagrodzenia osobowe – wynikające z tytułu umowy o pracę,
• wynagrodzenia bezosobowe – wynikające z tytułu umowy o dzieło, zlecenia lub agencyjnej.

Na wynagrodzenia osobowe składają się:

• wynagrodzenie zasadnicze,
• dopłaty (premie, wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, dodatek stażowy, dodatek funkcyjny, dodatek za pracę w warunkach szkodliwych itp.),
• płace uzupełniające (za czas nieprzepracowany np. wynagrodzenie za czas choroby),
• ekwiwalenty za niewykorzystany urlop.

Do wynagrodzeń nie zalicza się w rozumieniu przepisów:

• świadczeń wypłacanych ze środków ZUS,
• ekwiwalentów (np. za odzież roboczą, używanie własnych samochodów itp.),
• kosztów podróży służbowych,
• wypłat z tytułu projektów wynalazczych i racjonalizatorskich.

Z ustalonego w umowie wynagrodzenia brutto są obligatoryjnie potrącane różne elementy, w zależności od rodzaju zawartej umowy oraz kilku innych warunków:

Potrącenia dobrowolne dotyczą wynagrodzeń wypłacanych z tytułu umowy o pracę. Pracownik musi na nie złożyć pisemną zgodę. Do takich potrąceń należą np. składki na ubezpieczenie grupowe, składki na związki zawodowe, kluby sportowe, wpłaty do kasy zapomogowo-pożyczkowej itp.

Stopa procentowa składek na ubezpieczenia jest zróżnicowana dla poszczególnych płatników składek. Wysokość stopy procentowej składek obowiązujących w 2017 roku^[9][10]:

• Z tytułu prawidłowej wypłaty świadczeń chorobowych wypłacającemu przysługuje wynagrodzenie w wartości 0,1% wypłacanych kwot.

Przykładowe obliczenie wynagrodzenia z tytułu umowy o pracę dla pracownika, który nie dojeżdża do pracy do innej miejscowości i przysługuje mu odliczenie ulgi podatkowej, według parametrów obowiązujących w 2017 roku:

• przeciętne wynagrodzenie
• Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych

• A. Pocztowski, Zarządzanie zasobami ludzkimi, PWN, 2008, s. 327–331.

• Leksykon budżetowy Biura Analiz Sejmowych – Wynagrodzenie w sferze budżetowej