Niepylak apollo

Niepylak apollo
	Parnassius apollo
	(Linnaeus, 1758)
	; Niepylak apollo na oście
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	owady uskrzydlone
Rząd	motyle
Rodzina	paziowate
Rodzaj	Parnassius
Gatunek	niepylak apollo
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; narażony na wyginięcie
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Niepylak apollo^[2] (Parnassius apollo) – gatunek motyla z rodziny paziowatych (Papilionidae), jeden z największych w Polsce motyli dziennych.

Cechy charakterystyczne

rozpiętość skrzydeł do 80 mm
ubarwienie białe w plamki, na przednim skrzydle pięć czarnych, na tylnym dwie czerwone w czarnej obwódce. Jest to ubarwienie ochronne, doskonale zlewające się z barwą skał wapiennych i białych kwiatów.
brak łusek (dlatego nie zostawia na palcach pyłu i stąd nazwa niepylak)
wolny, trzepoczący lot
żerowanie na kwiatach ostów
mała płochliwość

Gąsienica zimuje w osłonce jajowej, wiosną żerują w ciągu dnia, nawet w pełnym blasku słońca. Motyle latają w lipcu i sierpniu.

♀
♀△
♂
♂ △

Występowanie i ochrona

Występuje w wielu rejonach Europy, głównie w Alpach i na Półwyspie Iberyjskim. Duże populacje żyją na Kaukazie i na armeńskim Zakaukaziu, między innymi w rejonie jeziora Sewan. Kojarzony powszechnie z terenami górskimi, niepylak apollo występował dawniej również na niżej położonych stanowiskach. Spotykany był w północnej i środkowej Polsce (m.in. w okolicach Warszawy), a nawet na wybrzeżach Bałtyku w Szwecji. Do lat 40. XX w. występował jeszcze na przedmieściach Kijowa^[3]. Zmniejszanie się populacji Parnassius apollo, a następnie wymieranie na kolejnych stanowiskach, w Polsce obserwowano od końca XIX wieku. Motyl ten wyginął zupełnie w Bieszczadach (między 1939 a 1945), w Beskidzie Niskim, Beskidzie Sądeckim i w Sudetach. Najdłużej utrzymywały się jego niewielkie populacje w Pieninach i w Tatrach.

Objęty ochroną ścisłą^[4], tak jak nieco mniejszy niepylak mnemozyna, niepylak apollo jest zagrożony kompletnym wyginięciem, gdyż jego larwy żerują głównie na dość rzadkich gatunkach roślin: rozchodniku wielkim (w Pieninach), na rozchodniku białym (w Tatrach Bielskich i w grupie Siwego Wierchu) oraz na rozchodniku karpackim (w pozostałej części Tatr)^[5]. Rozchodnik wymaga dobrze naświetlonych piarżysk wapiennych, a te zaczęły zanikać na skutek zalesiania i zaniechania wypasu. W Tatrach Polskich w połowie XX wieku istniało ponad 30 stanowisk niepylaka apollo. Na większości z nich motyle wyginęły przed końcem lat 50., na kilku innych przed 1965, głównie wskutek masowego zalesiania halizn i nieużytków, co prowadziło do skrajnego ograniczenia bazy troficznej tego gatunku^[3]. Zapewne w pierwszej połowie lat 90. zanikła populacja apolla w Dolinie Kościeliskiej, a kilka lat później w Dolinie Chochołowskiej. Szczegółowe poszukiwania w latach 2005 i 2006 nie wykazały już śladów występowania tego motyla na terenie polskich Tatr, choć jeszcze w 2003 r. osobniki tego gatunku były obserwowane tuż za granicą, po stronie słowackiej, w dolinach Cichej i Koprowej^[6]. Dopiero w lipcu 2010 udało się znów potwierdzić występowanie niewielkiej populacji tego gatunku na terenie jednej z dolin polskich Tatr Zachodnich^[7]. W Pieninach wymieranie lokalnych populacji niepylaka apollo łączyło się nie tylko z zanikiem występowania rozchodnika wielkiego na skutek zalesiania, ale i z przebudową gatunkową pienińskich łąk na skutek ich nawożenia^[3].

W Polsce występuje w:

Pieninach (lokalny podgatunek Parnassius apollo frankenbergeri)
Tatrach (lokalny podgatunek Parnassius apollo candidus^[5]).

Próby reintrodukcji niepylaka apollo dokonywane były w przeszłości w Sudetach oraz w okolicy Biecza w dolinie Ropy. Mimo początkowych sukcesów, po kilku lub kilkunastu latach wszystkie populacje jednak wymarły.^[3] Niepylaka spotkać obecnie można głównie na terenie Pienińskiego Parku Narodowego, dlatego że wdrożono tam program jego reintrodukcji i ochrony^[8]. Obecnie (2012) realizowany jest również kolejny projekt reintrodukcji niepylaka apollo w Sudetach^[9].

Zobacz też

Przypisy

↑ Parnassius apollo, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ZoltánZ. Mészáros ZoltánZ., AndrásA. Vojnits AndrásA., Motyle i ćmy, Warszawa: Polskie Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 288, ISBN 83-01-01078-9 .
↑ ^a ^b ^c ^d Jerzy S.J.S. Dąbrowski Jerzy S.J.S., Z dziejów występowania motyla niepylaka apollo w Polsce i w Tatrzańskim Parku Narodowym, „Wierchy” (75), 2009, s. 215–221 .
↑ Na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2014 r. poz. 1348).
↑ ^a ^b Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 1995, s. 34. ISBN 83-7104-008-3.
↑ Bogusław Pawłowski: Motyle Karpat [w:] "Parki Narodowe" nr 4/2005, ISSN 0867-6550, s. 2-4
↑ TomaszT. Zwijacz-Kozica TomaszT., FilipF. Zięba FilipF., Niepylak apollo: był czy powrócił?, „Tatry” (4 (34)), jesień 2010, s. 34–38 .
↑ Szczegółowe informacje na dydaktycznych tablicach w wąwozie Homole.
↑ Reintrodukcja i restytucja niepylaka apollo na Dolnym Śląsku [online], Fundacja EkoRozwoju, 16 marca 2011 [dostęp 2012-09-04] [zarchiwizowane z adresu 2012-12-03] .

Linki zewnętrzne

Niepylak apollo, lepidoptera.eu
Jakub Liberski: Niepylak apollo (Parnassius apollo) – jedyny polski motyl na liście CITES, 13 lutego 2018

[iucn-1] Parnassius apollo, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[2] ZoltánZ. Mészáros ZoltánZ., AndrásA. Vojnits AndrásA., Motyle i ćmy, Warszawa: Polskie Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 288, ISBN 83-01-01078-9 .

[Dąbr-3] Jerzy S.J.S. Dąbrowski Jerzy S.J.S., Z dziejów występowania motyla niepylaka apollo w Polsce i w Tatrzańskim Parku Narodowym, „Wierchy” (75), 2009, s. 215–221 .

[rms-4] Na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2014 r. poz. 1348).

[WET-5] Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 1995, s. 34. ISBN 83-7104-008-3.

[6] Bogusław Pawłowski: Motyle Karpat [w:] "Parki Narodowe" nr 4/2005, ISSN 0867-6550, s. 2-4

[zwij-7] TomaszT. Zwijacz-Kozica TomaszT., FilipF. Zięba FilipF., Niepylak apollo: był czy powrócił?, „Tatry” (4 (34)), jesień 2010, s. 34–38 .

[8] Szczegółowe informacje na dydaktycznych tablicach w wąwozie Homole.

[9] Reintrodukcja i restytucja niepylaka apollo na Dolnym Śląsku [online], Fundacja EkoRozwoju, 16 marca 2011 [dostęp 2012-09-04] [zarchiwizowane z adresu 2012-12-03] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]