Jaszczurnik (ptak)

Jaszczurnik

Gampsonyx swainsonii[1]
Vigors, 1825[2]
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	szponiaste
Rodzina	jastrzębiowate
Podrodzina	kaniuki
Rodzaj	Gampsonyx[3] Vigors, 1825[2]
Gatunek	jaszczurnik
Synonimy
Rodzaju: Gampsonix Lesson, 1826[4] Campsonyx F.P. Penard & A.P. Penard, 1908[5] Gatunku: Gampsonix Swainsonii – Lesson, 1826[4] Campsonyx swainsonii – F.P. Penard & A.P. Penard, 1908[5]
Podgatunki
G. s. leonae Chubb, 1918[6] G. s. magnus Chubb, 1918[7] G. s. swainsonii Vigors, 1825[2]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[8]
najmniejszej troski
Zasięg występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Jaszczurnik^[9] (Gampsonyx swainsonii) – gatunek najmniejszego^[10] ptaka drapieżnego z podrodziny kaniuków (Elaninae) w rodzinie jastrzębiowatych (Accipitridae). Jedyny przedstawiciel rodzaju Gampsonyx^[9][11]. Zamieszkuje Amerykę Centralną i Południową. Nie jest zagrożony.

Jaszczurnik występuje w zależności od podgatunku^[11][12]:

• G. swainsonii leonae – od Nikaragui do północnej Ameryki Południowej.
• G. swainsonii magnus – zachodnia Kolumbia do zachodniego Peru.
• G. swainsonii swainsonii – środkowa Brazylia do wschodniego Peru, Boliwii i północnej Argentyny.

Etymologia

• Gampsonyx (Gampsonix, Campsonyx): gr. γαμψονυξ gampsonux, γαμψονυχος gampsonukhos „haczykowaty pazur”, epitet odnoszący się do sępa, od γαμψος gampsos „zakrzywiony”; ονυξ onux, ονυχος onukhos „pazur”^[13].
• swainsonii: William Swainson (1789–1855), angielski przyrodnik, artysta, kolekcjoner^[14].
• leonae: León, zachodnia Nikaragua^[15].
• magnus: łac. magnus „wielki, duży, potężny”^[16].

Długość ciała 20–28 cm, rozpiętość skrzydeł 45–55 cm; masa ciała samca 94–97 g^[12]. Samice są średnio 10–20% większe od samców^[12]. Obie płci ubarwione są podobnie. Ma łupkowoczarny wierzch ciała, a biały spód. Czoło jest rdzawożółte, policzki pomarańczowe, a sam czubek głowy jest czarny. Na bokach piersi widnieją 2 czarne plamy. Nogawice są natomiast brunatne. Zarówno pod względem wielkości, jak i wyglądu podobny jest do sokoła.

To ptak zamieszkujący przerzedzone lasy tropikalne, stepy, sawanny, które rzadko porastają drzewa.

Poluje na duże owady, płazy, a nawet małe ptaki. Sama nazwa wskazuje na preferowaną zdobycz. Czatowanie na ofiary odbywa się z zasadzki – przyczaja się na gałęzi.

Toki

Rytuały i czynności związane z wydawaniem na świat potomstwa powiązane są z porą deszczową, tzn. lęgi wyprowadzane są nim nastanie. Przed rozpoczęciem lęgów samiec w ramach toków popisuje się przed samicą powietrznymi akrobacjami.

Gniazdo

Położone jest bardzo wysoko, w koronach drzew na wysokości 20–25 metrów. Miejsce lęgowe lokuje w rozwidleniach gałęzi 5 metrów od pnia. Ma kształt miski, a budują je splecione gałązki. Jego rozmiary dochodzą do 10 cm głębokości i 20 cm średnicy.

Wysiadywanie

Samica składa zazwyczaj 2–3 jaja, a potem sama je wysiaduje. Czas inkubacji w czterech zbadanych gniazdach na Trynidadzie wynosił 34–35 dni, w Argentynie 28–30 dni^[17].

Pisklęta

Młode opuszczają gniazdo po około 35 dniach od wyklucia.

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje jaszczurnika za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. W 2019 roku organizacja Partners in Flight szacowała, że liczebność światowej populacji mieści się w przedziale 0,5–5,0 miliona dorosłych osobników, a jej trend jest silnie wzrostowy. Przyczyną wzrostu liczebności jest wylesianie, które powoduje powstanie nowych, dogodnych dla tego gatunku siedlisk^[8].

• Ch. Chubb. Descriptions of new forms of South and Central American birds. „Bulletin of the British Ornithologists’ Club”. 39, s. 21–22, 1918. (ang.). 
• Przemysław Busse: Mały słownik zoologiczny. Ptaki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990, s. 267. ISBN 83-214-0043-4.
• James A. Jobling: The Key to Scientific Names. [w:] Birds of the World [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2021. (ang.).

• Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
• Species account: Pearl Kite Gampsonyx swainsonii. [w:] Global Raptor Information Network [on-line]. The Peregrine Fund. (ang.).