Jarmułka

Jarmułka (mycka, kipa) – mała, płytka czapeczka ściśle przylegająca do czubka głowy, wykonywana najczęściej z sukna lub adamaszku^[1]. W XVI-XVII wieku popularnie noszona przez uczonych, duchowieństwo i ludzi starszych^[2]. W kontekście rytualnym wykorzystywana głównie przez Żydów^[3].

Prawdopodobnie nazwa jarmułka etymologicznie wywodzi się z tur. yağmurluk oznaczającego dosłownie „płaszcz przeciwdeszczowy” lub „daszek chroniący przed deszczem”, chociaż genezą słowa może być również termin łaciński almunicum albo almunica („czapka kanonika”)^[4]. W jidysz zapożyczone z polskiego jako jarmlke (‏יאַרמלקע‎)^[5][6]. Wedle żydowskich interpretacji pochodzi od aramejskiego zwrotu jira malka „szacunek wobec króla”^[7]. W języku hebrajskim nosi nazwę kipa (‏כיפה‎), dosłownie: „kopuła”^[8].

W tradycji judaistycznej używana jest jako nakrycie głowy mężczyzn i chłopców. Zgodnie z prawem żydowskim jarmułka (kipa) ma być noszona podczas modlitwy, wygłaszania błogosławieństw, czytania Tory oraz podczas przebywania w synagodze lub jesziwie^[8][9]. Tradycyjnie jarmułka noszona jest cały czas, co jest wyrazem szacunku dla Boga^[8], według innych źródeł ma ona stale przypominać o obecności Boga^[10]. Nie jest to przepis talmudyczny, ale praktyka chodzenia z zakrytą głową jest odnotowana w Talmudzie^[9], gdzie wskazane jest nakrywanie głowy chłopcom, co ma dać im pobożność w życiu dorosłym^[10]. Chodzenie z głową nakrytą jarmułką stało się zwyczajem powszechnie akceptowanym przez Żydów^[8][9], a z czasem większość autorytetów halachicznych uznało je za obowiązkowe^[9].

Zwyczaj noszenia jarmułki ma swą genezę w czasach biblijnych, kiedy to kapłani nakrywali głowy podczas obrzędów^[8]. Jarmułka jest używana zwyczajowo od starożytności^[1]. Początkowo nie była noszona powszechnie przez Żydów, upowszechniła się w czasach średniowiecza, kiedy to wprowadzono prawo nakazujące odróżniać żydów od chrześcijan (w 1215 roku Czwarty Sobór Laterański nakazał żydom i muzułmanom w krajach chrześcijańskich ubieranie się w sposób odróżniający ich od chrześcijan)^[10][11].

Jarmułka dla żydów nie jest przedmiotem posiadającym świętość, w przypadku zużycia może być wyrzucona i zastąpiona nową^[9].

Chasydzi tradycyjnie noszą jarmułki w kolorze czarnym. W czasie świąt żydowskich często zakładane są białe jarmułki. Żydzi jemeńscy i gruzińscy noszą jarmułki bogato zdobione^[8].

 Osobny artykuł: piuska.

Jarmułki na głowach chrześcijańskich duchownych widoczne są już na XIII-wiecznych freskach^[12]. Jarmułka, zwana też piuską, jest odznaką godności kościelnej^[13]. Papież nosi białą jarmułkę, kardynałowie czerwoną, biskupi amarantową, a mniejsi rangą duchowni czarną^[12].

Informacje w projektach siostrzanych

Multimedia w Wikimedia Commons

Definicje słownikowe w Wikisłowniku

• sztrajmł
• kolekcja Philippi