Krymczacy

Krymczacy

кърымчахлар

Flaga Krymczaków
Populacja	ok. 2500
Miejsce zamieszkania	Gruzja, Izrael, Rosja, Stany Zjednoczone, Ukraina, Uzbekistan
Język	krymczacki
Religia	judaizm rabiniczny
Grupa	Ludy tureckie
Pokrewne	Tatarzy krymscy, Turcy, Żydzi aszkenazyjscy
Rozmieszczenie Krymczaków na Krymie w 1926
Multimedia w Wikimedia Commons

Krymczacy (jud.–tat. кърымчахлар), Jahudiler (jud.–tat. еудилер) – autochtoniczny lud turecki zamieszkujący Półwysep Krymski. Populacja liczy ok. 1 200–1 500 osób (2008)^[1]. Wyznawcy judaizmu rabinicznego, używający języka krymczackiego (judeo-tatarskiego).

Powstanie narodu Krymczaków nastąpiło na przełomie VII i VIII wieku. Wywodzą się oni ze środowisk żydowskiej diaspory zamieszkującej Krym oraz z ludów żyjących nad Morzem Czarnym, które przyjęły judaizm (np. Chazarowie). Od XIII wieku ulegali silnej tataryzacji, zachowali jednak własną religię i nazywani byli dla odróżnienia od Karaimów Żydami z pejsami.

W okresie Chanatu krymskiego należeli do najuboższej warstwy społecznej, trudnili się głównie rzemiosłem i rolnictwem. Ich największe skupisko znajdowało się w Biełogorsku (Karasu Bazar). Po upadku chanatu na Krymie w 1783 roku w Cesarstwie Rosyjskim ze względu na wyznawany judaizm rabiniczny, traktowani byli jako Żydzi, przez co spotykały ich prześladowania i zakazy prawne. Po złagodzeniu restrykcji i napływie na Krym w XIX wieku osadników żydowskich z innych części Rosji znaleźli się w mniejszości. Byli wypierani z synagog, opuszczali swoje dotychczasowe siedziby. Zaczęli się izolować od nowo przybyłych współwyznawców. Wzrosło wśród nich poczucie odrębności kulturowej, czego skutkiem było potwierdzenie administracyjnie ich narodowości w 1859 roku.

Po I wojnie światowej zaczęli zatracać swą narodową tożsamość, a wielu z nich opuściło Krym dobrowolnie lub pod przymusem władz Związku Radzieckiego. W latach 30. XX wieku powtórnie potraktowani jako Żydzi, stali się ofiarami stalinowskiego eksperymentu mającego na celu utworzenie na Syberii Żydowskiego Obwodu Autonomicznego. Masowo zaczęto ich przesiedlać i zmuszono do używania cyrylicy w miejsce alfabetu hebrajskiego.

Podczas okupacji niemieckiej Krymu w czasie II wojny światowej mieszkający tam Krymczacy jako wyznawcy judaizmu padli ofiarą eksterminacji ludności żydowskiej. Zginęło ich wóczas około 5,5–6 tys.^[2], tj. ok. 70% populacji tego narodu. Po II wojnie światowej w Związku Radzieckim starano się ich wynarodowić. Nie pozwalano podawać narodowości Krymczak^{[potrzebny przypis]} w dokumentach, nie wydawano zezwolenia na otworzenie domów modlitwy, proponując uczęszczanie do świątyń razem z Żydami. W latach 70. XX wieku ich liczebność wzrosła z 1790 osób w 1970 r.^[3] do 3000 w roku 1979 r.^[4] Wielu Krymczaków zatraciło swoją tożsamość z powodu wyjazdów za granicę, głównie do USA i Izraela, a także z powodu rusyfikacji.

Po 1989 roku nastąpiło ożywienie kulturalne wśród Krymczaków i walka o tożsamość narodową. Nie jest to jednak łatwe, gdyż młode pokolenie w większości jest silnie zasymilowane z ludnością rosyjskojęzyczną. Problemem jest też zanik znajomości języka krymczackiego. Społeczności Krymczaków mieszkają głównie na Ukrainie w krymskich miastach: Sewastopolu, Kerczu, Teodozji, Krasnoperekopsku, Ałuszcie, Eupatorii. Pozostałe niewielkie wspólnoty natomiast w Federacji Rosyjskiej i w Uzbekistanie.

11 grudnia Krymczacy obchodzą święto T’kun. Jest to dzień żałoby i pamięci o tragedii ich narodu, jaka miała miejsce na Krymie podczas II wojny światowej.

Krymczakiem z pochodzenia jest amerykański reżyser i scenarzysta filmów animowanych Ralph Bakshi.

• Tatarzy
• Karaimi
• Felaszowie

• Krymczacy