Irizar

Irizar S.Coop.

Logo Irizar
Państwo	Hiszpania
Wspólnota autonomiczna	Kraj Basków
Adres	Zumarraga bidea, 8 20216 Ormaiztegi
Data założenia	1889
Forma prawna	spółdzielnia
Zatrudnienie	3000 (2017)
Położenie na mapie Hiszpanii Irizar S.Coop.
Położenie na mapie Kraju Basków Irizar S.Coop.
43°02′54,9″N 2°15′41,4″W/43,048583 -2,261500
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Irizar S.Coop. – hiszpańskie przedsiębiorstwo branży motoryzacyjnej zajmujące się produkcją nadwozi autobusowych, w szczególności do autokarów. Siedziba przedsiębiorstwa mieści się w Ormaiztegi, w Kraju Basków.

Przedsiębiorstwo Irizar zostało założone w 1889 przez José Antonio Irizara. Początkowo była to manufaktura produkująca jedynie elementy do produkcji dyliżansów, jednak jeszcze w XIX w. rozpoczęto wytwarzanie całych dyliżansów. Po zakończeniu I wojny światowej zaczęto myśleć o zastępowaniu zwierząt pociągowych siłą maszyn. W 1928 przedsiębiorstwo Irizar wyprodukowało pierwszy pojazd napędzany silnikiem spalinowym. Był to 22-miejscowy autobus, którego konstrukcję oparto na podwoziu sprowadzanym z Francji. W 1948 powstała pierwsza konstrukcja autobusu wykonana z metalu. W 1950 powstał model „Rubia”, który był jednocześnie połączeniem autobusu oraz samochodu ciężarowego. Rok później w zakładach Irizar powstał pierwszy model autobusu piętrowego. W 1952 skonstruowano natomiast na bazie podwozia Büssing model piętrowego autobusu miejskiego, w którym zastosowano innowacyjne rozwiązanie pokrywania blachą drewnianego szkieletu pojazdu^[1][2].

Od tego czasu rozpoczęła się sprzedaż autobusów poza Kraj Basków do innych części Hiszpanii. W latach 1956–1957 Irizar zaprezentował dwa ważne dla historii przedsiębiorstwa modele – piętrowy autobus oparty na nowym podwoziu oraz silniku produkcji Pegaso, a także autokar będący jednym z najbardziej luksusowych tego typu pojazdów na rynku. Oba autobusy wyróżniały się designem oraz nowoczesnymi rozwiązaniami technicznymi. W latach 50. XX w. Irizar produkował także autobusy przeznaczone dla komunikacji miejskiej, które trafiły m.in. do San Sebastian. Pod koniec tej dekady w przedsiębiorstwie nastąpiła zmiana struktury własnościowej, w wyniku której od 1960 Irizar stał się przedsiębiorstwem państwowym^[3].

W latach 60. XX w. nastąpiła kolejna zmiana struktury własnościowej Irizar. W 1963 przedsiębiorstwo stało się spółdzielnią z 60 pracownikami-współwłaścicielami. W 1967 zaprezentowano model Dinam, który stał się sztandarowym autokarem producenta. Był wyposażony w świetlik w dachu i przesuwne okna, a w wersji luksusowej także w klimatyzację. Został wdrożony do produkcji dwa lata po premierze. W 1970 Irizar wyprodukował pierwszy autokar z klimatyzacją na rynek hiszpański, co umocniło go na pozycji lidera na hiszpańskim rynku autobusów turystycznych. W 1972 nowy model Korosti został wyróżniony nagrodą dla najlepszego hiszpańskiego autokaru. W kolejnych latach zaprezentowano kolejne modele autokarów Urko i Urepel. Oprócz sprzedaży na rodzimym rynku, dla producenta coraz ważniejszy stawał się eksport swoich pojazdów, głównie do Francji i Izraela^[4][5].

Przełomowym wydarzeniem w historii spółki było zaprezentowanie w 1989 – w stulecie założenie przedsiębiorstwa – nowego modelu Irizar Century. Równolegle zaprzestano produkcji autobusów lokalnych i miejskich na rzecz wyłącznie produkcji autokarów. Nowy model spotkał się z dużym zainteresowaniem ze strony przewoźników. Nadwozie wyróżniało się nowoczesną i niespotykaną jak na tamte czasy stylistyką, a także szeregiem rozwiązań niedostępnych w modelach innych producentów. Atutem było także duże zróżnicowanie wielkości pojazdów – w ramach modelu Century oferowano autokary klasy midi, maxi oraz mega. W ciągu ponad 20 lat produkowania modelu Century z wieloma zmianami technicznymi, sprzedano go w liczbie ponad 20 tys. sztuk na podwoziach kilku producentów^[5][6].

Na początku lat 90. w zakładach w Ormaiztegi zatrudnionych było 350 osób, a produkcja wzrosła do dwóch pojazdów na dzień. W 1995 Irizar postawił pierwszy krok ku zwiększeniu sprzedaży swoich produktów poza Europą, otwarto wówczas fabrykę autobusów w Chinach. W 1997 powstał oddział w Maroku, natomiast w 1998 w Brazylii. W tym samym roku utworzono także oddział Irizar Mexico. W 2001 powstała fabryka w Indiach, a w 2004 w Południowej Afryce. W tym czasie do grupy Irizar włączone zostały przedsiębiorstwa Hispacold (systemy klimatyzacji w autobusach) i Masats (wyposażenie autobusów)^[7][8].

W 2001 do produkcji wprowadzono nowy sztandarowy model Irizar PB. Wyróżniał się on designem, wieloma nowoczesnymi rozwiązaniami technicznymi, niewielkim oporem aerodynamicznym, a także wysokim komfortem i niezawodnością przy stosunkowo niewysokiej cenie. Szybko stał się jednym z najpopularniejszych modeli autokarów turystycznych w Europie. Irizar PB został wyróżniony międzynarodowym tytułem Autokar Roku 2004. W 2007 Irizar powrócił do produkcji autobusów międzymiastowych, prezentując model i4. Model ten był pierwszym autokarem w historii przedsiębiorstwa produkowanym nie tylko jako zabudowa podwozia, ale także jako konstrukcja integralna. Do produkcji autokarów Irizar wykorzystywane były głównie podwozia Mercedes-Benz, Volvo, Iveco, MAN i Scania. Jednocześnie wycofano się z produkcji autobusów na terenie Chin i Indii^[6][7][8].

W 2010 zapowiedziano wejście do produkcji nowej serii autokarów turystycznych. Zapoczątkowała je premiera modelu Irizar i6, który zastąpił model Century. W latach 2015–2016 zaprezentowano natomiast kolejne dwa autokary – i6S stanowiący rozwiniętą wersję i6 oraz i8 będący najbardziej luksusowym autokarem w ofercie. Te dwa modele zastąpiły model PB. Irizar i8 został wyróżniony tytułem Autokar Roku 2018^[6][8][9].

Jednocześnie Irizar ponownie do produkcji wdrożył autobusy miejskie. W 2012 zaprezentowano niskowejściowy model Irizar i3 przeznaczony do obsługi tras podmiejskich. Dwa lata później w ramach europejskiego programu na rzecz bezemisyjnego transportu miejskiego ZeEUS do produkcji wszedł elektryczny model i2e, a w 2016 Irizar wprowadził także hybrydowe wersje modeli i3 i i4^[8][10]. W 2017 zaprezentowano 18-metrowy autobus przegubowy na bazie modelu i2e, który nazwano „ie tram”^[11].

W 2017 Irizar miał 8% udział w europejskim rynku autobusów elektrycznych^[12]. W maju 2018 otwarto nową fabrykę autobusów w Adunie, która specjalizuje się jedynie w produkcji autobusów elektrycznych^[13].

5 marca 2021 Irizar stał się pierwszym producentem autobusów w Europie, którego zmodyfikowany do jazdy w pełni autonomicznej, 12-metrowy elektryczny autobus wyjechał na zwykłą drogę publiczną. Rozpoczął on regularne kursowanie w ok. półmilionowej Maladze, na trasie z centrum do portu^[14].

Model	Typ	Integralny/zabudowa na podwoziu	Rozpoczęcie produkcji	Zdjęcie
Irizar i8	Wysokopokładowy autokar turystyczny	Integralny lub zabudowa na podwoziu	2016		[8]
Irizar i6S	Wysokopokładowy autokar turystyczny	Integralny lub zabudowa na podwoziu	2016		[9]
Irizar i6	Wysokopokładowy autokar turystyczny	Integralny lub zabudowa na podwoziu	2011		[6]
Irizar i4	Średniopodłogowy lub niskowejściowy autobus międzymiastowy	Integralny lub zabudowa na podwoziu	2007		[15]
Irizar i3	Niskowejściowy autobus regionalny	Integralny lub zabudowa na podwoziu	2012		[16]
Irizar i2e	Elektryczny autobus miejski	Integralny	2014		[10]

We wszystkich zakładach Irizar produkowanych jest około 3 tysięcy autobusów rocznie, z czego niecała połowa powstaje w fabryce w Ormaiztegi, natomiast pozostałe w zakładach produkcyjnych w innych regionach świata. 1/3 z tych pojazdów to konstrukcje integralne, natomiast pozostałe to zabudowy podwozi producentów. W 2010 wykorzystywane były podwozia następujących producentów: Scania (24,5% produkcji), Mercedes-Benz (12,5%), Volvo (7,5%), MAN (6,4%) i Iveco (2,4%), a na rynek indyjski także Ashok Leyland. W Polsce najpopularniejsze są autokary na podwoziu Scania. Polityka producenta zakłada stopniowe zwiększanie udziału konstrukcji integralnych w produkcji^[6][8][17].

Łącznie zatrudnienie wynosi około 3 tysięcy pracowników, z czego ponad 700 osób na terenie Hiszpanii^[6][8].

Przedsiębiorstwo posiada specyficzną formę organizacji polegającą na horyzontalizmie. Działy ściśle ze sobą współpracują, m.in. poprzez regularne spotkania pracowników, na których wspólnie podejmowane są decyzje o strategii działań. Nie funkcjonują w firmie typowi menadżerowie oraz "starsi pracownicy", których zadaniem miałoby być zarządzanie podległymi mu osobami. Każdy dział jest wewnętrznie zarządzany przez pracowników. Co 6 miesięcy wybierani są team leaderzy, którzy koordynują prace działów^[18][19].

• Irizar S.Coop. – główna siedziba i zakład produkcyjny w Ormaiztegi na terenie Hiszpanii;
• Irizar Brazil – oddział i zakład produkcyjny w São Paulo w Brazylii;
• Irizar Morocco – oddział i zakład produkcyjny w stolicy Maroka, w Rabacie;
• Irizar Mexico – oddział i zakład produkcyjny w Querétaro w Meksyku;
• Irizar Southern Africa – oddział i zakład produkcyjny w Centurion w Południowej Afryce^[20].

Irizar posiada swoje przedstawicielstwa na terenie 90 państw, a do 71 z nich sprzedano autobusy hiszpańskiego producenta^[6][8].

• Oficjalny serwis producenta. irizar.com. [dostęp 2018-12-10]. (ang. • hiszp. • bask. • fr. • niem.).
• Portal Grupy Wanicki – oficjalnego importera autokarów Irizar w Polsce. irizar-polska.pl. [dostęp 2018-12-10]. (pol.).