Krogulczyk drobny
| Microspizias superciliosus | |||
| (Linnaeus, 1766) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
krogulczyk drobny | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[9] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Krogulczyk drobny[10], jastrząb drobny[11], krogulec drobny[12] (Microspizias superciliosus) – gatunek ptaka z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae). Mały ptak drapieżny, zamieszkujący wilgotne lasy nizinne w Ameryce Środkowej i Południowej. Poluje głównie na ptaki, w szczególności na kolibry. Nie jest zagrożony wyginięciem. Pomimo dużego zasięgu jest rzadko spotykany i słabo poznany, z bardzo małą ilością danych na temat jego zachowania oraz rozmnażania.
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Krogulczyk drobny występuje w zależności od podgatunku[13][14][15]:
- M. superciliosus fontainieri – południowa Nikaragua do zachodniej Kolumbii i zachodniego Ekwadoru.
- M. superciliosus superciliosus – na wschód od Andów: wschodnia Kolumbia i dalej przez Wenezuelę, po Gujanę, Surinam i Gujanę Francuską oraz na południe przez Ekwador, wschodnie Peru, Boliwię (Beni, Cochabamba, Santa Cruz) i Brazylię do Paragwaju i północno-wschodniej Argentyny (prowincja Misiones).
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Gatunek po raz pierwszy, zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego, opisał w 1766 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w 12. edycji swego dzieła Systema Naturae, nadając mu nazwę Falco superciliosus[16]. Jako miejsce typowe odłowienia holotypu Linneusz wskazał Surinam (łac. „habitat in Surinamo”)[16][15]. Podgatunek fontainieri został formalnie opisany w 1853 roku przez francuskiego przyrodnika Karola Lucjana Bonaparte pod nazwą Accipiter fontainieri[5]. Bonaparte nie podał lokalizacji miejsca typowego[5]; w 1949 roku Carl Eduard Hellmayr i Henry Boardman Conover wykazali, że holotyp pochodził z Santa Cruz, w Magdalenie w Kolumbii[17].
Większość źródeł systematycznych zalicza krogulczyka drobnego do rodzaju Accipiter[14][13], lecz badania szkieletu poparte danymi genetycznymi sugerują, że gatunek ten nie należy do rodzaju Accipiter i być może nie jest bliżej związany z żadną z grup w obrębie Accipitrini[18][19]. Storrs L. Olson zasugerował umieszczenie A. superciliosus w monotypowym rodzaju Hieraspiza, lecz gatunkiem typowym tego rodzaju był już Accipiter virgatus; mianowany nim przez autora opisu rodzaju (Hieraspiza) Johanna Jakoba Kaupa[20][21], stąd zachodziła potrzeba utworzenia nowej nazwy rodzajowej dla ww. gatunku[22][18]. W 2021 roku Sangster i współpracownicy, bazując na wielu analizach filogenetycznych, utworzyli dla M. superciliosus i M. collaris nowy rodzaj Microspizias[23].
Krogulczyk drobny ma dużą przerwę w kości kruczej, czym różni się od innych gatunków z rodzaju Accipiter. Różni się także od typowych krogulców różnymi szczegółami anatomii i sekwencją DNA. W związku z tym jego pierwotna klasyfikacja w obrębie rodzaju Hieraspiza może być bardziej odpowiednia[18].
Rozpoznano dwa podgatunki o różnym zasięgu występowania[14][13].
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Microspizias: gr. μικρος mikros mały; σπιζιας spizias „jastrząb”[24].
- superciliosus: łac. superciliosus „butny, wyniosły”, od supercilium „brew”[24].
- tinus: ang. tine „malutki”[24].
- fontainieri: oryginalna pisownia epitetu gatunkowego Accipiter fontanieri Bonaparte, 1853[24].
- exitiosus: łac. exitiosus „zabójczy, destrukcyjny”, od exitium „destrukcja”, od exire „przejść nad”, od ire „iść”[24].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała 24–27,5 cm, rozpiętość skrzydeł 38–48 cm. Wyraźny dymorfizm płciowy: samice są większe od samców o 5–26% i cięższe, być może nawet o 60%[13]. Pozostałe wymiary przedstawia tabelka[25]:
| Masa ciała | Skrzydło | Ogon | Skok | |
|---|---|---|---|---|
| M. s. superciliosus | Brak danych | ♂ 134–147 mm; ♀ 155–170 mm |
♂ 94–104 mm; ♀ 114–120 mm |
♂ 40–43 mm; ♀ 45–55 mm |
| M. s. fontainieri | ♂ 61,5–75 g; ♀ 115–134 g; |
♂ 127–134 mm; ♀ 148–154 mm |
♂ 84–89 mm; ♀ 98–105 mm |
♂♀ 38–43 mm |
Mały ptak drapieżny. Górne części ciała u dorosłych samców ciemnoszare, głowa szara z jaśniejszą brwią, korona i kark czarniawe. Gardło białe, spód ciała, w tym wewnętrzna strona skrzydeł, biały z ciemnymi paskami (najwięcej na udach). Ogon ciemny z trzema bladoszarymi paskami i wąską białą końcówką, która szybko blednie. Dziób szary, nogi i woskówka żółte, tęczówki jasnoczerwone[26]. Dorosłe samice podobne, ale górne części ciała są bardziej brązowe, spód ciała jest bardziej kremowy, a paski brązowoszare. Osobniki młodociane występują w dwóch odmianach barwnych, brązowej i rudej[13] (patrz: polimorfizm). U przedstawicieli odmiany brązowej górne części ciała brązowe, głowa szara, ogon z białą końcówką i trzema szarobrązowymi paskami; spód ciała kremowobiały z jasnobrązowymi paskami, gardło zwykle kremowe. U młodych odmiany rudej (znacznie rzadszej) górne części ciała rudawe z ciemnymi plamami na plecach i skrzydłach, spód koloru rudego[26]. Ptaki z podgatunku fontainieri są ciemniejsze i nieco mniejsze, z krótszym ogonem[13].
Głos
[edytuj | edytuj kod]Mało danych, zarejestrowano przenikliwe „keer-keer-keer...”[a], słabsze „cree-cree”[a] lub szybsze i wzburzone serie dźwięków „klee-e, klee-e”[a][26].
Ekologia i zachowanie
[edytuj | edytuj kod]Siedlisko i pokarm
[edytuj | edytuj kod]Krogulczyk drobny zamieszkuje głównie środkowe piętro skraju tropikalnego lasu oraz polany, przylegające do lasów plantacje i lasy wtórne; najwyraźniej unika gęstego lasu[27]. Wznosi się nad koronami drzew[13]. Żyje pojedynczo lub w parach[27]. Prawdopodobnie przebywa głównie poniżej 800 m n.p.m., ale lokalnie może występować na 1200 m, 1500 m, a nawet 1800 m n.p.m.[27] Nie zaobserwowano migracji[13].
W pogodne poranki (i czasami późne popołudnia) krogulczyk drobny wygrzewa się niekiedy na wysokiej, odsłoniętej gałęzi[28]. Sporadycznie pary wygrzewają się wspólnie[29]. Zwykle jednak jest to gatunek skryty i łatwo go przeoczyć. Na ogół wypatruje swoją ofiarę z gałęzi, umieszczonej gdziekolwiek od najniższego piętra po korony drzew, choć najczęściej wybiera te w środkowej części piętra lasu. Podczas polowania na niskich wysokościach często szybko przeskakuje z jednej gałęzi na kolejną; jest to szybki lotnik[30].
Istnieje bardzo niewiele dostępnych danych na temat diety krogulczyka drobnego. Bardzo długie palce sugerują wysoce wyspecjalizowanego drapieżnika w polowaniu na ptaki, co nie odróżnia go od innych przedstawicieli jastrzębiowatych; żołądek jednego osobnika zawierał upolowane gryzonie[13][29]. Poluje na kolibry i małe wróblowe, zazwyczaj atakując je błyskawicznie z ukrycia, gdy te pojawiają się w jego zasięgu lub też zasadza się na małe ptaki siedzące na gałęzi. Obserwowano osobniki, które potrafią zapamiętywać ulubione gałęzie kolibrów i tam na nie czatować[28]. Znane są również ataki na dzięcioła złotowąsego (Picus chrysochloris)[31], jak i upolowanie bentewi wielkiego (Pitangus sulphuratus)[32].hu
Lęgi
[edytuj | edytuj kod]Dane na temat lęgów są bardzo niekompletnie; w północnej części zasięgu prawdopodobnie sezon rozrodczy przypada od lutego do czerwca, w południowej Kolumbii od października do stycznia obserwowano ptaki przenoszące patyki, osobniki w kondycji rozrodczej obserwowano w październiku i w lutym; w Panamie znaleziono jedno gniazdo[13]. W Manaus w północno-środkowej Brazylii zaobserwowano dobrze odkarmione pisklęta w sierpniu (połowa pory suchej)[26]. Gniazdo z patyków znajdowało się na wysokim drzewie. W Wenezueli odnotowano, jak jedna para zajęła porzucone gniazdo tarczownika (Busarellus nigricollis)[13][30]. W Panamie samica zniosła jedno jajo, natomiast w południowo-zachodniej Brazylii trzy[13].
Status i zagrożenia
[edytuj | edytuj kod]W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) został zaliczony do kategorii LC („najmniejszej troski”, ang. Least Concern)[9]. Według szacunków organizacji Partners in Flight z 2019 roku liczebność populacji mieści się w przedziale 50–500 tysięcy dorosłych osobników, a jej trend jest spadkowy[9]. Ze względu na występowanie w trudno dostępnych miejscach i skryty tryb życia[30], jest to ptak rzadko spotykany. Status jest bardzo słabo poznany, ale z uwagi na duży zasięg i tendencję do wykorzystywania jako siedlisk lasów wtórnych, populacja tego ptaka nie powinna znajdować się w niebezpieczeństwie[13]. IUCN szacuje wielkość zasięgu tego gatunku na 13 800 000 km²[9]. Lokalnie uznawany za gatunek rzadki, np. w stanie Santa Catarina w południowo-wschodniej Brazylii[33]. Przed rokiem 1995 w Paragwaju tylko pięciokrotnie odnotowano pojawienie się tego ptaka, a do 1996 roku w drugim co do wielkości boliwijskim departamencie Beni odnotowano go tylko czterokrotnie[34].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ J. Latham: Index Ornithologicus, Sive Systema Ornithologiae: Complectens Avium Divisionem In Classes, Ordines, Genera, Species, Ipsarumque Varietates. Londini: Sumptibus authoris: Prostant venales apud Leigh et Sotheby, 1790, s. 50. (łac.).
- ↑ Vieillot 1817 ↓, s. 319.
- ↑ Vieillot 1817 ↓, s. 328.
- ↑ A. von Nordmann: Vögel. W: A. Erman: Reise um die Erde durch Nord-Asien und die beiden Oceane, in den Jahren 1828, 1829 und 1830: in einer historischen und einer physikalischen Abtheilung dargestellt und mit einem Atlas begleitet. Naturhistorischer Atlas. Berlin: G. Reimer, 1835, s. 16. (niem.).
- ↑ a b c Ch.-L. Bonaparte. Notes sur les collections rapportées en 1 853, par M.A. Delattre, de son voyage en Californie et clans le Nicaragua. „Comptes Rendus Hebdomadaires des Séances de l’Académie des Sciences”. 37, s. 810, 1853. (fr.).
- ↑ Accipiter superciliosus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2021-11-02] (ang.).
- ↑ C.H.C. Burmeister: Systematische Uebersicht der Thiere Brasiliens: welche während einer Reise durch die Provinzen von Rio de Janeiro und Minas geraës gesammlt oder beobachtet Wurden. T. 2: Vögel (Aves). Berlin: G. Reimer, 1855, s. 70. (niem.).
- ↑ O. Bangs & T.E. Penard. Two new American hawks. „Proceedings of the New England Zoological Club”. 7, s. 45, 1920. (ang.).
- ↑ a b c d BirdLife International, Accipiter superciliosus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-11-02] (ang.).
- ↑ P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Accipitrini Vigors, 1824 (wersja: 2021-10-02). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-11-02].
- ↑ P. Mielczarek & M. Kuziemko: Uaktualnienia strony. [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-11-02].
- ↑ P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 47, 1999. ISSN 0550-0842.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m R.O. Bierregaard, Jr & G.M. Kirwan: Tiny Hawk (Accipiter superciliosus), version 1.0. W: Birds of the World. J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana (red.). Ithaca, NY: Cornell Lab of Ornithology, 2020. DOI: 10.2173/bow.tinhaw1.01. [dostęp 2020-05-08]. (ang.).
- ↑ a b c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen: New World vultures, Secretarybird, kites, hawks & eagles. IOC World Bird List: Version 10.1. [dostęp 2020-04-06]. (ang.).
- ↑ a b E. Stresemann, D. Amadon: Order Falconiformes. W: E. Mayr & G.W. Cottrell: Check-list of birds of the world. Wyd. 2. Cz. 1. Cambridge, Massachusetts: Museum of Comparative Zoology, 1979, s. 335. (ang.).
- ↑ a b C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 12. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1766. (łac.).
- ↑ C.E. Hellmayr & H.B. Conover: Catalogue of birds of the Americas and the adjacent islands in Field Museum of Natural History and including all species and subspecies known to occur in North America, Mexico, Central America, South America, the West Indies, and islands of the Caribbean Sea, the Galapagos Archipelago, and other islands which may properly be included on account of their faunal affinities. T. 1. Cz. 4: Cathartidae-Accipitridae-Pandionidae-Falconidae. Chicago: Printed in the United States of America by Field Museum press, 1949, s. 66–67. (ang.).
- ↑ a b c S.L. Olson. Reflections on the systematics of Accipiter and the genus for Falco superciliosus Linnaeus. „Bulletin of the British Ornithologists’ Club”. 126 (1), s. 69–70, 2006. (ang.).
- ↑ A. Kocum. Phylogenie der Accipitriformes (Greifvögel) anhand verschiedener nuklearer und mitochondrialer DNA-Sequenzen. „Vogelwarte”. 46 (2), s. 141–413, 2008. (niem.).
- ↑ J.J. Kaup: Classification der säugethiere und vögel. Darmstadt: C.W. Leske, 1844, s. 116. (niem.).
- ↑ J.J. Kaup. Ueber Falken, mit besonderer Berücksichtigung der in Museum der Senckenbergischen naturforschenden Gesellschaft aufgestellten Arten. „Museum Senckenbergianum”. 3, s. 259, 1845. (niem.).
- ↑ E.C. Dickinson (red.) & J.V. Remsen Jr.: The Howard and Moore Complete Checklist of the Birds of the World. Cz. 1: Non-passerines. Eastbourne: Aves Press, 2013. ISBN 978-0-9568611-0-8. (ang.).
- ↑ G. Sangster, G.M. Kirwan, J. Fuchs, E.C. Dickinson, A. Elliott & S.M.S. Gregory. A new genus for the tiny hawk Accipiter superciliosus and semicollared hawk A. collaris (Aves: Accipitridae), with comments on the generic name for the crested goshawk A. trivirgatus and Sulawesi goshawk A. griseiceps. „Vertebrate Zoology”. 71, s. 421, 2021. DOI: 10.3897/vz.71.e67501. (ang.).
- ↑ a b c d e Etymologia za: The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
- ↑ Ferguson-Lees i Christie 2001 ↓, s. 559.
- ↑ a b c d Ferguson-Lees i Christie 2001 ↓, s. 558.
- ↑ a b c Ferguson-Lees i Christie 2001 ↓, s. 557.
- ↑ a b Stiles i Skutch 1989 ↓, s. 102.
- ↑ a b Ferguson-Lees i Christie 2001 ↓, s. 557–559.
- ↑ a b c Hilty 2003 ↓, s. 233.
- ↑ T.V.V. Costa & C.F. Vargas. Tiny Hawk Accipiter superciliosus attacking a Golden-green Woodpecker Piculus chrysochloros in central Amazonian Brazil. „Cotinga”. 33, s. 134–136, 2011. (ang.).
- ↑ E.R. Militelo. Presencia y alimentación del Esparvero Chico (Accipiter superciliosus) en el Parque Nacional Iguazú, Argentina. „Nuestras Aves”. 49, s. 23–24, 2005. [zarchiwizowane z adresu 2016-05-13]. (hiszp.).
- ↑ G. Kohler, E. Legal & C. Testoni. Registros de aves raras ou ameaçadas em novas localidades no Estado de Santa Catarina, sul do Brasil. „Cotinga”. 31, s. 104–407, 2009. (port.).
- ↑ J.C. Lowen, R.P. Clay, J. Mazar, A. Madroño, M. Pearman, B. López, J.A. Tobias, D.C. Liley, T.M. Brooks, E.Z. Esquivel & J.M. Reid. New and noteworthy observations on the Paraguayan avifauna. „Bulletin of the British Ornithologists’ Club”. 117 (4), s. 275–293, 1997. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- J.L.P. Vieillot: Nouveau dictionnaire d’histoire naturelle, appliquée aux arts, à l’agriculture, à l’économie rurale et domestique, à la médecine etc.. Wyd. Nouv. éd. presqu’ entièrement refondue et considérablement angmentée. T. 10. Paris: Chez Deterville, 1817, s. 1–591. (fr.).
- J. Ferguson-Lees, D.A. Christie: Raptors of the World. Londyn: Christopher Helm, 2001, s. 17–981. ISBN 0-618-12762-3. (ang.).
- Gary Stiles, Alexander Skutch: A Guide to the Birds of Costa Rica. Ithaca, NY: Comstock Publishing Associates, 1989. ISBN 0-8014-2287-6. (ang.).
- Steven L. Hilty: Birds of Venezuela. Londyn: Christopher Helm, 2003. ISBN 0-7136-6418-5. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia, krótkie filmy i nagrania audio. [w:] eBird [on-line]. [dostęp 2020-04-18]. (ang.).