Katedra w Västerås

Katedra w Västerås

Västerås domkyrka

katedra
Katedra w Västerås – widok od strony prezbiterium
Państwo	Szwecja
Miejscowość	Västerås
Wyznanie	luteranizm
Kościół	Kościół Szwecji
Parafia	Västerås domkyrkoförsamling
Wezwanie	Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Chrzciciela
Historia Data zakończenia budowy XII-XIII w. XIV-XV w. (rozbudowa) Data poświęcenia 16 sierpnia 1271 Poprzednie wyznanie katolicyzm
Dane świątyni Świątynia • materiał bud. • cegła Wieża kościelna • liczba wież • wysokość wież 1 92 m
Położenie na mapie Szwecji Katedra w Västerås
Położenie na mapie Västmanlandu Katedra w Västerås
59°36′45″N 16°32′30″E/59,612500 16,541667
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Katedra w Västerås (szw. Västerås domkyrka) – kościół położony w Västerås, region Västmanland. Kościół parafialny w parafii katedralnej Västerås i diecezjalny w diecezji Västerås szwedzkiego kościoła ewangelicko-luterańskiego.

Katedra w Västerås otrzymała w średniowieczu wezwanie Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Chrzciciela^[1] i dlatego bywa czasem nazywana katedrą Mariacką (Domkyrkan Vårfru)^[2].

W czasie średniowiecza katedra przypuszczalnie nosiła miano Najświętszej Marii Panny i św. Jana (szw. Sankta Maria och Sankt Johannes domkyrka). Herbem diecezji Västerås jest Baranek Boży, który zwykle symbolizuje św. Jana Chrzciciela^[1]. W herbie miasta Västerås widnieją natomiast dwa symbole Maryi: róża i monogram maryjny.

Katedra ma status zabytku sakralnego według rozdz. 4 Kulturminneslagen (pol. Prawo o pamiątkach kultury) ponieważ została wzniesiona do końca 1939 (3 §)^[3].

Katedra została zbudowana prawdopodobnie w poł. XII w. lub nieco wcześniej. Był to niewielki kościół kamienny. W ciągu XIII w. dzięki sprowadzonym zakonom żebrzącym wprowadzona została w Szwecji technika murowania z cegieł. Na murach kościoła kamiennego wzniesiono nowy kościół z cegieł. Kościół ten został konsekrowany 16 sierpnia 1271 pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny i św. Jana Chrzciciela. Pozbawiona wieży fasada zachodnia została w tym samym czasie udekorowana łukowatym fryzem. Na filarach widać, iż sklepienie w ówczesnej świątyni było niskie. Nad miejscem, gdzie niegdyś było lektorium wisi nadal krucyfiks triumfalny.

W XIV w. przedłużono prezbiterium kościoła i utworzono obejście. W XIV i XV w. cały kościół obudowano wieńcem kaplic. Włączono je później w obręb kościoła, tworząc z niego w ten sposób kościół pięcionawowy, rozbudowany w XV w. do dzisiejszych rozmiarów; od zachodu dobudowano wysoką wieżę oraz dwie mniejsze nowe kaplice po stronie północnej i południowej.

W 1517 dobudowano do południowo-zachodniego narożnika kościoła kolejną kaplicę. W takim stanie kościół zachował się do dnia dzisiejszego.

Ówczesna wieża miała renesansową kopułę. Uległa ona zniszczeniu w wyniku pożaru. W 1693 została odbudowana w barokowej formie według projektu Nicodemusa Tessina młodszego. W takiej formie zachowała się do czasów współczesnych. Mierzy 92 m^[4]. Szczyt wieży zwieńczony jest koroną, która oznacza, że w katedrze znajduje się grób królewski^[5].

W XVI, XVII i XVIII w. kościół otrzymał bogate wyposażenie, które zmieniło jego wnętrze (m.in. ambonę, liczne grobowce czy herby naścienne).

W poł. XIX w. świątynia była restaurowana w duchu neogotyckim; usunięto z niej wówczas wiele dekoracji renesansowych i barokowych.

W latach 1896–1898 pomalowano na nowo cały kościół zgodnie z duchem neogotyku używając do tego celu specjalnych szablonów malarskich; malowidła te zachowały się do naszych czasów jedynie nad chórem muzycznym.

Podczas ostatniej restauracji w latach 1958-1961 usiłowano wydobyć ślady wszystkich epok w 700-letniej historii kościoła.

W 1623 miejscowy biskup Johannes Rudbeckius założył pierwsze w Szwecji gimnazjum, dzisiejsze Rudbeckianska Gymnasiet, znajdujące się nieopodal katedry.

• Dwa ołtarze szafiaste, wykonane w Lubece w XV w. znajdujące się w zakrystii i w tzw. sali rozmów.
• Ołtarz szafiasty w kaplicy Apostołów w nawie północnej,pochodzący prawdopodobnie z pocz. XVI w. z warsztatu Jana Bormana z Brukseli.
• Ołtarz Mariacki w baptysterium (kaplicy Mariackiej) w nawie południowej, wykonany w Antwerpii w 1510; malowidła znajdujące się na nim przypominają obrazy Dirka Boutsa z Leuven.
• Nastawa ołtarzowa z ołtarza głównego z 1516, dar regenta Stena Sture Młodszego i jego małżonki Kristiny Gyllenstierna. Dzieło powstało w Antwerpii i jest przypisywane Janowi Gillisz Wrage i Janowi Genootsowi, oraz malarzowi Janowi van Dornicke.

• Współczesna kopia (1955) chrzcielnicy z brązu odlanej w Lubece w 1391 ufundowanej przez biskupa Västerås Bene Korpa. Oryginał znajduje się w Burgu (obecnie dzielnica miasta Fehmarn w Niemczech). Oryginał ten fundowany był pierwotnie dla katedry w Västerås^[6][7].

W katedrze został pochowany najstarszy syn króla Gustawa I Wazy Eryk XIV, który w 1577 został otruty przez swego brata, króla Jana III Wazę. Jego marmurowy sarkofag, wybudowany z inicjatywy króla Gustawa III w 1797, znajduje się w obejściu prezbiterium^[8].

W katedrze pochowani są także: biskupi Peder Swart i Johannes Rudbeckius, regent Szwecji Svante Nilsson Sture i arcybiskup Samuel Troilius^[9].

• Renesansowe epitafium z 1625 na cześć miejscowego kupca Simona Depkena starszego (Simon Depken den äldre)^[10].
• Wczesnobarokowe epitafium aptekarza Georga Hoffmana z 1676^[11].
• Epitafium przemysłowca Larsa Pederssona z Fagersty^[12].
• Barokowe epitafium proboszcza katedralnego Nicolausa Dwana z 1709^[13].
• Epitafium biskupa Carla Carlssona z 1708^[14].

• Ann Catherine Bonnier, Göran Hägg, Ingrid Sjöström, Svenska kyrkor : En historisk reseguide, wyd. Medströms Bokförlag, Stockholm, 2008, ISBN 978-91-7329-015-9
• Rasmus Wærn, Claes Caldenby, Olof Hultin, Gunilia Linde Bjur, Johan Mårtelius, Guide till Sveriges arkitektur : [byggnadskonst under 1000 år], wyd. Arkitektur Förlag AB, Stockholm, 2001, ISBN 91-86050-559
• Svenska Kyrkan Kulturhistorisk karakteristik Västerås Domkyrka, data=2005, https://www.svenskakyrkan.se/default.aspx?di=931357

• Strona diecezji