Franciszek Salezy Czaszyński

Franciszek Salezy Czaszyński

Proboszcz
Data urodzenia	1812
Data i miejsce śmierci	9 września 1898 Sanok
Miejsce pochówku	Cmentarz Centralny w Sanoku
Proboszcz Parafii Przemienienia Pańskiego w Sanoku
Okres sprawowania	1858–1898
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Prezbiterat	1835
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Franciszek Salezy Czaszyński^[a] (ur. 1812, zm. 9 września 1898 w Sanoku) – polski duchowny rzymskokatolicki, kanonik, proboszcz parafii pw. Przemienienia Pańskiego w Sanoku, fundator i budowniczy kościoła pod tym wezwaniem. Radny miejski, powiatowy, działacz społeczny.

Urodził się w 1812^[b]. Święcenia kapłańskie otrzymał 6 sierpnia 1835. W styczniu 1857 przybył z Głogowa do Sanoka^[1]. W latach 1858–1898^[2][c] proboszcz parafii pw. Przemienienia Pańskiego^[3], w tym od około 1882 jako emeryt^[4]. Został proboszczem powiatowym w mieście, do którego ponadto należało wówczas kilkanaście wsi z okolic. Mimo tego Sanok nie posiadał w tym czasie kościoła ani plebanii^[1] (wcześniej istniejący kościół pw. Michała Archanioła doszczętnie spłonął w 1782 i nie został odbudowany^[5], zaś funkcję kościoła parafialnego pełniła pobliska świątynia franciszkanów).

Od czasu przybycia do Sanoka wyznaczył sobie zadanie zbudowania nowej świątyni pod tym wezwaniem. W związku z tym oszczędzał skwapliwie pieniądze na ten cel, kosztem własnych wyrzeczeń^[6] (pamiętnikarz określał go jako „skąpca” ubranego w wysłużoną odzież, zaś późniejszy burmistrz miasta Michał Słuszkiewicz opisywał go jako surowego i gniewnego, ale jednocześnie szanowanego i lubianego przez mieszkańców^[7]). Główną zbiórkę środków rozpoczął za kadencji burmistrza Sanoka, Erazma Łobaczewskiego (pełnił funkcję od 1867)^[8]. Sam proboszcz Czaszyński na cel wzniesienia świątyni przekazał 6200 złr.^[1]. Swoje zobowiązanie spełnił – był głównym fundatorem kościoła Przemienienia Pańskiego, umiejscowionego na posesji pod ówczesnym numerem 101 (ksiądz nabył grunt za własne pieniądze) przy placu św. Michała, budowanego w latach 1872-1886. Decyzją z 14 grudnia 1886 konsystorz w Przemyślu wydał zezwolenie, w myśl którego ks. Franciszek Salezy Czaszyński w IV Niedzielę Adwentu 19 grudnia 1886 poświęcił kościół^[9]. Uroczyste przeniesienie siedziby parafii z parafii franciszkańskiej nastąpiło w Wigilię Bożego Narodzenia 24 grudnia 1886, odprawiona wówczas pasterka była pierwszą mszą św. w kościele (świątynia nie była wówczas jeszcze ukończona w pełni^[d]). Konsekracji kościoła dokonał ks. bp sufragan przemyski Jakub Glazer 12 czerwca 1897^[1]. Poza tym ks. Franciszek Salezy Czaszyński wybudował plebanię obok kościoła i budynki gospodarcze na folwarku plebańskim położonym na Posadzie Olchowskiej. Był pierwotnym inicjatorem założenia nowego cmentarza parafialnego w Sanoku. Wniosek o tej treści zgłosił w Radzie Miejskiej 3 kwietnia 1867 (10 lat po utworzeniu cmentarza przy ulicy Matejki)^[10], zaś przypuszcza się, że przesłanką mogła być intencja założenia nowego cmentarza przeznaczonego tylko dla katolików^[11]. Decyzja o utworzeniu została jednak odłożona, a ostatecznie cmentarz przy ulicy Rymanowskiej powstał w wyniku decyzji rady miejskiej z 1894. Według doniesień „Gazety Przemyskiej” ks. Czaszyński podczas mszy świętej 11 lutego 1894 niespodziewanie wygłosił kazanie w języku niemieckim^[12].

Franciszek Salezy Czaszyński udzielał się w życiu miasta i społecznie. Prowadził Szpital Ubogich św. Ducha w Sanoku i dokonał jego remontu. Był zawiadowcą Funduszu dla Ubogich w Sanoku^[13]. Uczył religii w gimnazjum, był organizatorem szkolnictwa w Sanoku, nadzorcą szkół ludowych w okręgu sanockim^{[14][15][16][17]}, propagował edukację i zakładanie szkółek niedzielnych dla dziewcząt. Zasiadał w C. K. Radzie Szkolnej Okręgowej w Sanoku, w której był delegatem rady powiatowej i pełnił funkcję zastępcy przewodniczącego do około 1895^[18] (był w niej reprezentantem duchowieństwa^[19]). Pełnił funkcję radnego miejskiego: wybrany w 1867^[20][21], w latach 70.^[22] (złożył rezygnację z mandatu radnego 16 czerwca 1873^[23]), w 1881^[24][25])^[26], w 1884^[24] (składał rezygnacje z mandatu radnego 9 sierpnia 1887^[27], 10 lipca 1888^[28], 15 listopada 1888 i trzecią z tych decyzji przyjęto^[28]. Był wybierany do Rady c. k. powiatu sanockiego jako przedstawiciel gmin miejskich: 10 października 1867 (objął funkcję członka wydziału powiatowego)^[29], 1870 (ponownie został członkiem wydziału powiatowego)^[30], w 1871, 1872, 1873 (z grupy większych posiadłości, członek wydziału)^[31], w 1874^[32]), 1875, 1876 (wybrany z grupy gmin miejskich, członek wydziału)^[33]; w 1876 zatwierdzony jako prezes wydziału powiatowego, ponownie wybrany członkiem rady z grupy gmin miejskich, pełnił stanowisko zastępcy prezesa wydziału powiatowego od 1877^[34], był przewodniczącym komisji miejskich (wpierw finansowej, następnie oświatowej, dzięki której w 1880 utworzono w Sanoku C. K. Gimnazjum Męskie); później wybrany z grupy większych posiadłości (1881, 1882, 1883, 1884), pełnił funkcję członka wydziału^[35], a w 1884 wybrany z gmin miejskich^[36], po wyborach z 1888 zastępcą prezesa wydziału powiatowego (1888, 1889)^[37][38], następnie wybrany z grupy większych posiadłości był zastępcą członka wydziału (1890, 1891, 1892, 1893, 1894, 1895, 1896)^[39]). 19 kwietnia 1877 został wybrany zastępcą kasjera Towarzystwa Zaliczkowego w Sanoku (zarejestrowanego 6 sierpnia 1877)^[40]. Był członkiem i zastępcą przewodniczącego sanockiego biura powiatowego Stowarzyszenia Czerwonego Krzyża mężczyzn i dam w Galicji^[41]. Był członkiem zwyczajnym Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego^[42]. Był członkiem oddziału sanocko-lisko-krośnieńskiego C. K. Towarzystwa Gospodarskiego we Lwowie^[43]. Był członkiem sanockiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” od czasu jego powstania w 1889^[44].

Był wiceprezesem reprezentacji Sanoka, która w 1880 spotkała się z podróżującym po Galicji cesarzem Austrii Franciszkiem Józefem I w Krakowie i we Lwowie^[45].

Jubileusz 50-lecia kapłaństwa obchodził w Starej Wsi^[46]. 6 sierpnia 1895 odbyły się w Sanoku uroczyste obchody 60-lecia kapłaństwa księdza kanonika, którego inicjatorem był prezes Towarzystwa „Korpusy Wakacyjne” w Sanoku, dr Władysław Czyżewicz, a współdziałał kierownik tegoż, Leopold Biega^[47]. Z zarządzenia burmistrza miasta, Cyryla Jaksy Ładyżyńskiego na cześć duchownego zorganizowano pochód z lampionami, pochodniami i muzyką oraz strzelanie z moździerzy^[48][49]. 5 sierpnia 1895 Rada Miejska Sanoka przyznała mu Honorowe Obywatelstwo Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka w uznaniu zasług dla miasta, w szczególności wybudowania Kościoła Przemienienia Pańskiego, założenie cmentarza przy ulicy Rymanowskiej. Uroczystość wręczenia dyplomu odbyła się 16 marca 1896^[50]. Jubileusz 50-lecia kapłaństwa obchodził w Starej Wsi, a jubileusz 60-lecia kapłaństwa 6 sierpnia 1895 w Sanoku^[46][51]. Z okazji jubileuszu 60-lecia święceń został w sierpniu 1895 mianowany honorowym asesorem konsystorza biskupiego^[52]. Za całokształt jego pracy władze austro-węgierskie przyznały mu Złoty Krzyż Zasługi Cywilnej z Koroną^[53][54][e].

Franciszek Salezy Czaszyński reprezentował konserwatyzm i legalizm, w związku z czym nabożeństwa okolicznościowe odprawiał w intencji pomyślności rodziny cesarskiej^[55]. Podejmował decyzje surowe (np. napiętnował niezgłoszenie do ksiąg martwo urodzonego dziecka przed jego pochowaniem, nakazał podanie wykazu takich zdarzeń i zakazał tego typu pogrzebów bez wiedzy Urzędu Parafialnego^[56]), a także kontrowersyjne (m.in. odmówił pochówku żony barona Rhode, wyznania protestanckiego, na cmentarzu katolickim, lecz to postanowienie uchylił Magistrat miasta Sanoka^[57]; w 1895 odmówił odprawienia wnioskowanego przez sanockich gimnazjalistów nabożeństwa w intencji Teofila Wiśniewskiego, straconego w 1847 za udział w powstaniu 1846^[58]).

Zmarł 9 września 1898 w wieku 86 lat^[59][60], niespełna rok po konsekracji wzniesionego kościoła Przemienienia Pańskiego. Został pochowany na cmentarzu przy ul. Jana Matejki w Sanoku 12 września 1898 w pogrzebie pod przewodnictwem ks. Bronisława Stasickiego, który objął następnie urząd proboszcza w Sanoku^[59][61].

W kościele Przemienienia Pańskiego w Sanoku zostało ustanowione epitafium poświęcone ks. Franciszkowi Salezemu Czaszyńskiemu^[62]; inskrypcja brzmi: D.O.M. ś.p. Księdzu Franciszkowi Czaszyńskiemu. Ur. 1812, † 1898. Proboszczowi i głównemu fundatorowi kościoła wdzięczni parafianie R.I.P.^[63].

• Nasz jubilat. „Gazeta Sanocka”, s. 1-2, 3, Nr 19 z 11 sierpnia 1895. 
• Ks. Tomasz Grzywna. Spacerując po sanockiej nekropolii – listopadowe refleksje. „Góra Przemienienia”. nr 46 (485), 2012-11-11. [dostęp 2013-12-30]. 
• Feliks Kiryk (red.): Sanok. Dzieje miasta. Kraków: 1995. ISBN 83-86077-57-3.
  • Wojciech Sołtys: Życie religijne w mieście, W epoce autonomii galicyjskiej. W: Feliks Kiryk (red.) op. cit.
  • Alojzy Zielecki: Struktury organizacyjne miasta, W epoce autonomii galicyjskiej; Rozwój ruchu niepodległościowego, W epoce autonomii galicyjskiej W: Feliks Kiryk (red.) op. cit.
• Stefan Stefański. Pan Stefański opowiada. Poczet proboszczów Fary Sanockiej. „Tygodnik Sanocki”, s. 6, Nr 48 (160) z 2 grudnia 1995. 
• Franciszek Oberc: Pomniki i tablice pamiątkowe Sanoka. Sanok: 1998. ISBN 83-909787-1-7.
• Edward Zając: Szkice z dziejów Sanoka. Sanok: 1998. ISBN 83-909787-0-9.
• Edward Zając. Ksiądz kanonik Franciszek Salezy Czaszyński (1812–1898) w setną rocznicę śmierci. „Tygodnik Sanocki”. Nr 44 (364), s. 10, 30 października 1998. 
• Edward Zając: Obywatele Honorowi Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 2002, s. 62–65. ISBN 83-909787-8-4.
• Edward Zając: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. W stulecie konsekracji 1897-1997. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1997, s. 14–35. ISBN 83-905046-4-2.