Dekalog X

Dekalog X (Dekalog, dziesięć) – polska czarna komedia filmowa z 1988 roku w reżyserii Krzysztofa Kieślowskiego, zrealizowana według scenariusza napisanego przezeń wraz z Krzysztofem Piesiewiczem. Jest to nominalnie dziesiąta część cyklu filmów Dekalog, reinterpretująca dziesiąte przykazanie Dekalogu: „Ani żadnej rzeczy, która jego jest”^[a], w realiach warszawskiego Ursynowa lat 80. XX wieku.

Dwaj bracia, Jerzy i Artur, spotykają się na pogrzebie swojego ojca. Podczas przeszukiwania jego skromnego mieszkania bracia dowiadują się więcej o pasji ojca, jaką była filatelistyka, a także zauważają, że odziedziczyli po nim bezcenną kolekcję znaczków. Potem stopniowo nabierają tej samej obsesji na punkcie znaczków, co ich ojciec. Poświęcają karierę, życie rodzinne (w przypadku Jerzego), a nawet sprzedają nerkę Jerzego, by zdobyć cenny znaczek z 1851 roku, którego brakuje w ich kolekcji^[1]. Jednakże podczas operacji Jerzego dochodzi do kradzieży kolekcji znaczków. Bracia podejrzewają siebie nawzajem, ale ostatecznie każdy z nich kupuje niezależnie od siebie identyczną serię znaczków na poczcie, po czym omawiają swój zakup w maleńkim mieszkaniu, które należało do ich ojca. Kontynuując ojcowską pasję, zamieniają skromne mieszkanie w małą fortecę, ze stalowymi drzwiami, oknami przybitymi gwoździami, kratami oraz alarmem dźwiękowym^[2][3] .

• Zbigniew Zamachowski – Artur Janicki
• Jerzy Stuhr – Jerzy Janicki
• Henryk Bista – właściciel sklepu filatelistycznego
• Henryk Majcherek – prezes filatelistów
• Grzegorz Warchoł – kolekcjoner znaczków
• Maciej Stuhr – Piotrek Janicki, syn Jerzego
• Cezary Harasimowicz – oficer milicji
• Jerzy Turek – filatelista na giełdzie
• Olaf Lubaszenko – chłopak pracujący na poczcie
• Anna Gornostaj – pielęgniarka
• Daniel Kozakiewicz – handlarz pod sklepem filatelistycznym na Świętokrzyskiej
• Elżbieta Panas – żona Jerzego

 Zobacz więcej w artykule Dekalog (cykl filmów), w sekcji Produkcja.

Dekalog X jest nominalnie dziesiątą częścią cyklu filmów telewizyjnych Dekalog, nakręconych przez Krzysztofa Kieślowskiego według scenariusza napisanego przezeń wraz z adwokatem Krzysztofem Piesiewiczem. Piesiewicz tłumaczył przesłanie Dekalogu X następująco:

Na potrzeby podkreślenia różnic pomiędzy ekranowymi braćmi Piesiewicz i Kieślowski ustalili, że jeden z nich (Artur) będzie rockmanem, drugi zaś (Jerzy) będzie wykonywał pracę urzędnika. W przypadku postaci Artura obaj twórcy nawiązali do popularności festiwalu muzycznego w Jarocinie w latach 80., będącego formą oporu wobec ówczesnej władzy komunistycznej^[5]. W roli Artura Kieślowski obsadził Zbigniewa Zamachowskiego, natomiast w roli Jerzego – Jerzego Stuhra. Zdjęcia do filmu zrealizował operator Jacek Bławut. Premiera telewizyjna Dekalogu X odbyła się wcześniej niż w przypadku pozostałych części cyklu, 24 czerwca 1989^[6].

Dekalog X został pozytywnie przyjęty przez krytyków. Ruth Perlmutter podkreślała „ironiczny ton” tego filmu, demonstrujący „szczególną wschodnioeuropejską wrażliwość komiczną, zrodzoną z ludzkiej krótkowzroczności i niemocy”^[7]. Ksiądz Marek Lis również zwracał uwagę na ironię zawartą w Dekalogu X, albowiem początek filmu zawiera piosenkę rockową parodiującą przykazania biblijne^[b]. Lis zauważał, że owa antyreligijna piosenka „traci swoją niepokojącą moc wobec wydarzeń dotykających bohaterów całego cyklu. Ich dramaty wynikały przecież z nierespektowania przykazań”^[8]. Bartosz Staszczyszyn twierdził, że „Dziesiątka to jedna z najlepiej napisanych części Dekalogu – pozbawiona deklaratywności, umiejętnie łącząca komediowe tony z głębokim przesłaniem przypowieści o ludzkich słabościach”. Staszczyszyn zauważył, że film był w Polsce odbierany jako „prorocza zapowiedź społecznego darwinizmu młodej demokracji”^[9] .

• MarekM. Haltof MarekM., The cinema of Krzysztof Kieślowski: variations on destiny and chance, London: Wallflower, 2004, ISBN 978-0-231-50402-7 .
• KrzysztofK. Kieślowski KrzysztofK., Dekalog, dziesięć, wyd. DVD, Warszawa: Telewizja Polska, 2015, ISBN 978-83-938849-5-7 .
• MarekM. Lis MarekM., Biblia w „Dekalogu” Krzysztofa Kieślowskiego i milczenie teologów, [w:] StefanS. Szymik (red.), Biblia kodem kulturowym Europy, Lublin: Wydawnictwo KUL, 2013, s. 239–247, ISBN 978-83-7702-625-0 .
• RuthR. Perlmutter RuthR., Testament of the Father: Kieslowski's "The Decalogue", „Film Criticism”, 22 (2), 1997, s. 51–65, ISSN 0163-5069, JSTOR: 44018907 [dostęp 2021-03-30] .
• BartoszB. Staszczyszyn BartoszB., „Dekalog X”, reż. Krzysztof Kieślowski [online], Culture.pl [dostęp 2021-06-26]  (pol.).
• KrzysztofK. Piesiewicz KrzysztofK., MikołajM. Jazdon MikołajM., Kieślowski. Od „Bez końca” do końca, Warszawa: Wielka Litera, 2021, ISBN 978-83-8032-528-9 .

• Dekalog X w bazie IMDb (ang.)