Czarna Górna
49°19′26″N 22°40′08″E/49,323889 22,668889
| wieś | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) | |
| Kod pocztowy |
38-710[4] |
| Tablice rejestracyjne |
RBI |
| SIMC |
0348000[5] |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu bieszczadzkiego  | |
Położenie na mapie gminy Czarna  | |
| 49°19′26″N 22°40′08″E/49,323889 22,668889[1]
| |
Czarna Górna – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie bieszczadzkim, w gminie Czarna[5][6]. Leży przy drodze wojewódzkiej nr 894 i drodze wojewódzkiej nr 896.
Miejscowość jest siedzibą gminy Czarna oraz rzymskokatolickiej parafii Podwyższenia Krzyża Świętego.
Wieś leży na zbiegu małej i dużej pętli bieszczadzkiej, na wschodnim miejscu ich połączenia. Znajdują się w niej: Szkoła Podstawowa im. Ignacego Łukasiewicza, Gminny Dom Kultury, Gminna Biblioteka Publiczna w Czarnej, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Zakład Gospodarki Komunalnej[7], a także kilka sklepów, poczta, przystanek PKS oraz galeria sztuki „Barak”.
W miejscowości istnieje klub piłki nożnej, Jawornik Czarna, który po sezonie 2017/2018 wycofał się z rozgrywek klasy A[8].
Dawniej Czarna była jedną wsią. Obecnie podzielona jest administracyjnie na Czarną Górną i Czarną Dolną.
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0996229 | Czarna Kopalnia | część wsi |
Historia
[edytuj | edytuj kod]Osada lokowana na prawie wołoskim w 1505 przez Andrzeja Wyderkę. Był on pierwszym wójtem w tej miejscowości. Otrzymał to prawo od Stanisława Kmity Sobieńskiego herbu Szreniawa (ok. 1450–1511), starosty przemyskiego[9]. Istniał tu dwór obronny. Właścicielami Czarnej byli m.in.: Czarnieccy, Tarłowie, ks. Konstanty Korybut Wiśniowiecki, Stadniccy, Ossolińscy, Mniszchowie, Kierzkowscy[10] i Raszewscy. Na przełomie XVIII/XIX wieku właścicielami dóbr byli Kieszkowscy herbu Krzywda: Antoni, a następnie Stanisław[11]. W połowie XIX wieku właścicielami posiadłości tabularnej w Czarnej byli spadkobiercy po Raszewskim[12].
W II Rzeczypospolitej wieś w powiecie leskim województwa lwowskiego.
W 1921 r. wieś liczyła 327 domów i 2012 mieszkańców, w tym 1797 obrządku greckokatolickiego, 93 rzymskokatolickiego i 122 mojżeszowego.[13] Ciągnęła się w dolinie na przestrzeni prawie 8 km. Były tu dwie cerkwie, kaplica rzymsko-katolicka, żydowski dom modlitwy, dwór, cztery młyny wodne, folusz, tartak parowy, kopalnia ropy naftowej (czynna do dziś), kilka łaźni i ok. 20 sklepów.
Na zachodnim, dolnym krańcu wsi, nad tzw. Cygańskim Potokiem w sąsiedztwie dworu mieszkali Cyganie.
W latach 1939–1941 na mocy paktu Związku Radzieckiego z hitlerowskimi Niemcami oraz w latach 1944–1951 wieś należała do ZSRR. Ponownie znalazła się w Polsce w ramach umowy o zamianie granic.
Od października 1939 do sierpnia 1944 wieś była siedzibą urzędu gminy w powiecie sanockim.
W sierpniu 1943 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali tutaj 20 Polaków[14].
W czasie II wojny światowej powołano tu dwa plutony AK i drużynę dywersyjną. Dowódcą Placówki AK był ppor. Bolesław Knebloch ps. Łachman, a pierwszym zastępcą kpt. Bolesław Rudziński ps. Irka oraz por. Paweł Rudyński. W czasie wojny oddziały AK spaliły w Czarnej 2 zbiorniki z ropą.
Z Czarnej pochodził Jan Dobrzański – uczestnik powstania styczniowego z 1863 roku, założyciel i kierownik Komitetu Bratniej Pomocy niosącej pomoc powstańcom styczniowym w 1864 roku. Naczelnik Ławy Lwowskiej, współorganizator polskiego Sokoła, dyrektor Teatru we Lwowie, dziennikarz, m.in. twórca Gazety Narodowej, Dziennika Mód Paryskich, Dziennika Literackiego.
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Czarna.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]
We wsi znajduje się cerkiew greckokatolicka pw. św. Dymitra Męczennika wzniesiona w 1834, obecnie kościół parafialny rzymskokatolicki w parafii pw. Podwyższenia Krzyża Świętego[15]. Świątynia jest jednym z nielicznych już reprezentantów nurtu klasycyzującego w drewnianej architekturze cerkiewnej. Zabytek szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego.
Ludzie związani z Czarną Górną
[edytuj | edytuj kod]
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 18865
- ↑ Wieś Czarna Górna w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2018-02-20], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2018-02-20].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 170 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ BIP gminy, jednostki organizacyjne. [dostęp 2016-04-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-19)].
- ↑ Skarb - Jawornik Czarna [online], www.90minut.pl [dostęp 2024-03-24].
- ↑ Opis na stronie gminy
- ↑ Boniecki A. Herbarz polski, T.10., Warszawa, 1907 s.58
- ↑ Adam Boniecki: Herbarz polski. T. 10: Kęstowscy – Komorowscy. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1907, s. 58.
- ↑ Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: Karol Wild, 1855, s. 36.
- ↑ Historia - O gminie - GMINA - Gmina Czarna [online], www.czarna.pl [dostęp 2024-08-22].
- ↑ Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 382, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
- ↑ Strona parafii, historia. [dostęp 2016-04-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-18)].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Czarna 3(6), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 737.
- Historia Żydów w Czarnej na portalu Wirtualny Sztetl
| Wsie | |
|---|---|
| Osady | |
| Części wsi |
|
