Chorzelów

Chorzelów

wieś
Kościół Wszystkich Świętych
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	mielecki
Gmina	Mielec
Wysokość	120 m n.p.m.
Liczba ludności (2018)	2769[2]
Strefa numeracyjna	17
Kod pocztowy	39-331[3]
Tablice rejestracyjne	RMI
SIMC	0655563[4]
Położenie na mapie gminy wiejskiej Mielec Chorzelów
Położenie na mapie Polski Chorzelów
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Chorzelów
Położenie na mapie powiatu mieleckiego Chorzelów
50°19′47″N 21°26′20″E/50,329722 21,438889[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Chorzelów

Chorzelów – wieś w Polsce południowo-wschodniej, na obszarze Kotliny Sandomierskiej. Administracyjnie należy do województwa podkarpackiego. Znajduje się w powiecie mieleckim w gminie Mielec. Liczy około 2,7 tys. (2006) mieszkańców.

Przez wieś przepływa Kanał Chorzelowski.

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Chorzelów.

Na terenie Chorzelowa i dzisiejszej Gminy Mielec osadnictwo sięgało swymi początkami neolitu i epoki brązu w latach 1850–1750 p.n.e.^[6]. Chorzelów powstał na łożysku dawnej Wisłoki. Między starym, a nowym korytem rzeki. Na terenie Chorzelowa bagna znajdowały się do końca XVIII wieku. W roku około 1340 Chorzelów liczył 264 mieszkańców i zajmował 67,3 km².

Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana jest w roku w kronikach w 1326^[6]. Wieś od około 1470 r. stała się własnością rodu Mieleckich^[6], w XVII wieku przeszła w posiadanie Morsztynów^[6], należących najpierw do wspólnoty braci polskich^[6], a potem wyznania kalwińskiego^[6]. Ostatecznie trafiła w ręce hrabiów Tarnowskich, którzy posiadali tutaj majątek do 1944 roku^[6]. Wieś leżąca w powiecie sandomierskim województwa sandomierskiego wchodziła w XVII wieku w skład kompleksu mieleckiego dóbr Zbigniewa Ossolińskiego^[7]. W 1629 roku właścicielem wsi położonej w powiecie sandomierskim województwa sandomierskiego był Maksymilian Ossoliński^[8].

Za czasów Morsztynów w Chorzelowie istniał zbór kalwiński łączący się z drewnianym dworem. W roku 1658 z inicjatywy Morsztyna w Chorzelowie odbył się zjazd Kalwinów^[6]. Za sprawą Stanisława Morsztyna w Chorzelowie od 29 lipca 1704 roku istniał dom dla ubogich^[6], który został rozebrany w 1976 roku^[6]. W okresie międzywojennym Chorzelów słynął z wzorcowo prowadzonej hodowli koni^[9].

Początki edukacji w Chorzelowie sięgają drugiej połowy XII wieku, kiedy to została utworzona szkoła parafialna^[6]. 7 listopada 1526 roku biskup wyznaczył specjalne uposażenie dla rektora szkoły parafialnej^[6], a w XVI wieku właściciel wsi Stanisław Mielecki zrobił zapis dla nauczyciela chorzelowskiego^[6].

Przez Chorzelów prowadził "Szlak Sandomierski". Kupcy wędrujący przez Chorzelów korzystali z usług rzemieślników, zatrzymywali się na piwo, które tu warzono już w XVII w. Na terenie Chorzelowa znajdowały się gorzelnie, tartak, karczma, młyn parowy a nawet kopalnia rudy darniowej. W Chorzelowie otworzono pierwszą w Galicji serownię. W 1909 roku otwarto spółdzielnię oszczędnościowo-pożyczkową zwaną Kasą Stefczyka^[9]. W 1927 roku wybudowano młyn Chorzelów i tartak^[9].

Dzisiejszy Chorzelów to podmiejska wieś, zwiedzana ze względu na znajdujące się w niej obiekty zabytkowe.

• kościół parafialny pw. Wszystkich Świętych, murowany wybudowany w stylu neogotyckim w 1907 roku według projektu Teodora Talowskiego^[10],
• plebania murowana z 1855 roku^[11],
• dwór z ogrodem (XVII–XIX wiek)^[12],
• cmentarz wojskowy z kapliczką i zabytkowymi tablicami poległych żołnierzy^[13], które obecnie znajdują się w archiwum szkoły podstawowej w Chorzelowie^[13].

 Osobny artykuł: Kościół Wszystkich Świętych w Chorzelowie.

W Chorzelowie znajduje się sanktuarium maryjne, ustanowione w 2008 roku^[14]. Czczony jest obraz przedstawiający Świętą Rodzinę namalowany prawdopodobnie w okresie renesansu lub wczesnego baroku przez nieznanego malarza. W listopadzie 1975 roku ówczesny proboszcz parafii ksiądz Jerzy Grabiec^[15] znalazł obraz Matki Bożej Dzikowskiej w przydrożnej kapliczce, który obecnie znajduje się w kościele w ołtarzu głównym^[11]. Natomiast w kapliczce na przysiółku Górki znajduje się tam kopia obrazu Matki Bożej Częstochowskiej przywiezionego w 1939 roku przez właścicielkę parceli Marię Kamińską^[16], a w 1942 roku Adam Kamiński wybudował podstawę pod figurę^[16].

Pierwsza wzmianka o miejscowym kościele pochodzi z 1326 roku^[9][17]. W 1526 r. bp krakowski Piotr Tomicki przeniósł parafię do Mielca^[9][10]. Przed rokiem 1566 w Chorzelowie został zbudowany nowy kościół drewniany z wieżą oraz murowaną kaplicą i zakrystią^[9] przez Tomasza Oborskiego biskupa sufragana krakowskiego. Wcześniej bo w 1637 r. zbudowany został drugi lub trzeci już kościół drewniany w Chorzelowie^[10]. Został on rozebrany po wzniesieniu obecnego kościoła^[10]. Ołtarze barokowe, przerabiane zostały wzniesione ok. 1630 roku^[9], a główny został konsekrowany w 1637 roku^[9]. Biskup tarnowski Alojzy Pukalski przywrócił kościołowi w Chorzelowie prawa parafialne w 1854 roku^[10]. Do parafii należały wtedy miejscowości: Chorzelów. Chrząstów, Tuszów Narodowy, Trześń, Malinie, Grochowe, Hyki-Dębiaki, Wola Chorzelowska. Następnie w 1907 roku, w okresie kiedy proboszczem w parafii był ks. Stanisław Grochowski, został zbudowany ceglano-kamienny kościół w stylu neogotyckim na planie krzyża łacińskiego^[11]. Trójnawowy, pseudobazylikowy z transeptem i wieżą przy fasadzie^[10][11]. Nad wejściem do krypty, w której pochowana jest rodzina hrabiów Tarnowskich, wmurowana jest płyta kamienna z napisem łacińskim Cogita Aeternitatem, herbem i literami AO i datą 1566^[11][10]. Na ścianie frontowej wieży znajduje się rzeźba Pana Jezusa Ukrzyżowanego. Na nach kościoła, w miejscu gdzie przecinają się nawy, znajduje się neogotycka wieżyczka. W czasie II wojny światowej kościół został ostrzelany pociskami artyleryjskimi. Dziury po pociskach znaleziono na wieży i na wieżyczce.

Polichromię figuralną i ornamentalną w latach 1951–1956 wykonał malarz polski Ludwik Czaykowski. Wyposażenie obecnego murowanego kościoła częściowo pochodzi z poprzedniego drewnianego kościoła:

• Ołtarze barokowe z około 1630 roku, ołtarz główny został konsekrowany w 1637 roku. Wewnątrz znajduje się intronizowany w 1978 r. obraz Matki Boskiej Chorzelowskiej z Dzieciątkiem i św. Józefem – kopia cudownego obrazu z Dzikowa, z przełomu XVII/XVIII w. Ołtarze boczne z obrazami z XVIII wieku,
• chrzcielnica barokowo – klasycystyczna z 1 poł. XIX w.,
• ambona – kopia ambony z klasztoru cystersów w Mogile – wykonana w 1939 r.
• prospekt organowy z około 1700 roku,
• Epitafium Wysockiego (zm. w 1834) i jego siostry Tekli Wysockiej (zm. w 1839) wykonane z czarnego marmuru,
• Kielich klasycystyczny z ok. połowy XIX w.,
• krzyż ołtarzowy z 1910 roku inkrustowany marmurem kolorowym z rzeźbą Chrystusa z kości słoniowej,
• Świecznik na paschał z I połowy XIX wieku,
• Trzy świeczniki wiszące z kryształu z końca XVIII wieku,
• Trzy dzwony zostały odlane w odlewni dzwonów Jana Felczyńskiego w Przemyślu w 1969 r,
• Organy 26-głosowe z 1960 r., wykonane przez firmę „Biernacki”.

Plebania została wybudowana w 1855 roku^[11]. Jest to budynek parterowy wybudowany na rzucie prostokąta. Na plebanii znajdują się zbiory muzealne stanowiące dawne wyposażenie kościoła m.in. Feretron z I połowy XIX w, obrazy z wieku XV-XX, gotycka rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XIV, rzeźby z XVII w, relikwiarze z I połowy XIX w, ornaty z XVIII-XX w, makaty z XVIII w, dzwon gotycki (średnica 52 cm) z 1485 roku z napisem łacińskim i trzema plakietkami przedstawiającymi ukrzyżowanie, drugi dzwon większy z XVI wieku. Na plebanii przechowywane są również dokumenty: akt konsekracji ołtarza głównego z 1637 roku, potwierdzenie uposażenia kościoła przez Andrzeja Morsztyna z 1654 roku, akt fundacyjny dla domu dla ubogich z 1704 roku Stanisława Morsztyna.

Cmentarz parafialny - początkowo cmentarz znajdował się wokół starego kościoła^[18]. Nie wiadomo, kiedy dokładnie został założony cmentarz poza kościołem^[19]. Na cmentarzu znajduje się kapliczka - neogotycka wzniesiona ok. 1850 roku^[11]. Na fasadzie kaplicy znajduje polichromia Pana Jezusa Zmartwychwstałego^[11]. W 1986 roku została wybudowana kaplica cmentarna z cegły w stylu neogotyckim^[20]. Kamień węgielny do kaplicy cmentarnej został poświęcony przez biskupa pomocniczego z Łomży Edwarda Samsela 6 września 1986 roku^[20]. W krypcie grobowej pod kaplicą pochowani są kapłani pochodzący z parafii^[11].

Cmentarz wojskowy - na cmentarzu znajdują się mogiły z okresu I wojny światowej^[13]. Na początku był to cmentarz parafialny^[13], a został nazwany wojskowym kiedy w 1932 roku wybudowano kapliczkę ku czci poległych^[13]. 11 listopada 1931 roku zostały umieszczone tablice pamiątkowe z nazwiskami poległych z lat 1914–1921^[13], które obecnie znajdują się w archiwum szkoły podstawowej w Chorzelowie^[13]. Na froncie kaplicy zostały w 1997 roku wmurowane nowe tablice z listami poległych w latach 1914-1945 mieszkańców Chorzelowa i okolic^[13].

W Chorzelowie działa klub sportowy LKS SOKiS Chorzelów założony w 1993 roku. W sezonie 2019/2020 klub gra w klasie okręgowej w grupie Dębica^[21]. Klub ten kultywuje tradycje zespołu Burza Chorzelów.

Klub Jeździecki Przedświt Chorzelów mieszczący się w chorzelowskiej stadninie koni.

• Na terenie miejscowości znajduje się Samorządowy Ośrodek Kultury i Sportu Gminy Mielec. Założony został w 1975 roku jako Gminny Ośrodek Kultury dla Gminy Mielec. Obecną nazwę posiada od 1991 roku.
• Istnieje Biblioteka publiczna znajdująca się w Samorządowym Ośrodku Kultury i Sportu Gminy Mielec.
• W SOKiS Chorzelów odbywają się również wystawy dzieł miejscowych artystów.

• Zespół Szkół w Chorzelowie (przedszkole, szkoła podstawowa, w latach 1999-2019 gimnazjum)^[12].

• Zakład Doświadczalny Chorzelów należący do Instytutu Zootechniki Państwowego Instytutu Badawczego

• Władysław Sikorski (1881–1943) – generał, naczelny wódz polskich sił zbrojnych, premier RP – ochrzczony w tutejszym kościele^[13][22],
• Henryk Stroka (1839–1896) – powstaniec styczniowy, poeta, pisarz.
• Tadeusz Zarzycki^[23] (1898–1946) – podpułkownik piechoty Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari.
• Karol Hilary Tarnowski (1889-1981) - ostatni właściciel majątku ziemskiego w Chorzelowie, w czasie II wojny światowej współzałożyciel konspiracyjnej organizacji "Uprawa"^[24].

Przez Chorzelów przebiega linia kolejowa nr 25, przy której w miejscowości znajduje się stacja kolejowa^[25] [26] i dwa osobowe przystanki kolejowe^[27]. Przed 1 stycznia 1999 roku przez miejscowość przebiegała droga krajowa^[28], a następnie od 1 stycznia 1999 roku^[29] do 5 października 2015 roku droga wojewódzka 985, ale w wyniku zakończenia budowy obwodnicy miasta Mielca, która została fragmentem drogi wojewódzkiej z mocy ustawy o drogach publicznych dawny odcinek drogi wojewódzkiej przebiegający przez miejscowość otrzymał status drogi powiatowej^[30][31].

• Włodzimierz Gąsiewski: Leksykon ziemi mieleckiej - Przewodnik historyczno-turystyczny. Mielec: Agencja Wydawnicza "Promocja", 2006, s. 82-88, 97. ISBN 83-87549-23-1.
• Hanna Lawera, Artur Bata: Mielec i okolice.. Krosno: PUW "Roksana", 1998, s. 69-73. ISBN 83-87282-60-X.
• Kazimierz Talarek: Parafia Chorzelów 1326-2008, Miejsce kultu Matki Bożej Chorzelowskiej Królowej Rodzin. Tarnów: Biblos, 2008. ISBN 978-83-733264-0-8.

• Chorzelów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 634 .