8 Płocki Pułk Artylerii Lekkiej

8 pułk artylerii lekkiej

8 pułk artylerii polowej

Odznaka pamiątkowa 8 pap
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1918
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Płocki
Patron	Bolesław III Krzywousty
Tradycje
Święto	8 września
Nadanie sztandaru	26 maja 1938
Dowódcy
Ostatni	ppłk Jan Damasiewicz
Działania zbrojne
Wojna polsko-ukraińska wojna polsko-bolszewicka kampania wrześniowa
Organizacja
Kryptonim	„Mateusz” (w 1939)
Dyslokacja	Rembertów Płock
Rodzaj wojsk	artyleria
Podległość	8 Brygada Artylerii 8 Dywizja Piechoty
Multimedia w Wikimedia Commons

8 Płocki Pułk Artylerii Lekkiej im. Króla Bolesława Krzywoustego (8 pal) – oddział artylerii lekkiej Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Pułk sformowany został w ostatnich dniach 1918 w Rembertowie. Wziął udział w walkach z Ukraińcami w Małopolsce Wschodniej i w wojnie polsko–bolszewickiej. W okresie międzywojennym stacjonował w Płocku. W kampanii wrześniowej walczył w składzie macierzystej 8 Dywizji Piechoty.

11 listopada 1918 w Rembertowie kilkunastu oficerów byłych Korpusów Wschodnich w Rosji i studentów warszawskich szkół wyższych przystąpiło do organizowania 8 pułku artylerii polowej. 15 lutego zaczęto organizować w Rembertowie 6 baterię pod dowództwem kpt. Kwiatkowskiego. W baterii tej szkolono nowo wcielonych żołnierzy przeznaczonych do uzupełniania stanów pułku walczących na froncie^[1].

W końcu roku zorganizowano pułk o składzie dwóch dywizjonów. Trzeci dywizjon powstał jesienią 1919 w Zambrowie. Oddział wszedł w skład 8 Brygady Artylerii. Bateria zapasowa pułku stacjonowała w Toruniu^[2].

Podczas wojny z bolszewikami pułk był przydzielany dywizjonami do różnych jednostek. We wrześniu 1920 pułk dysponował 75 mm armatami francuskimi^[3].

Obsada personalna pułku w latach 1918–1920[4][5]
Stanowisko	Stopień imię i nazwisko	Data	Uwagi
dowódca pułku	płk Juliusz Rómmel
	płk Wiktor Poźniak
adiutant	por. Ludwig
lekarz	kpt. lek. Zygmunt Jankowski
oficer zwiadowczy	ppor. Kaliszek
Oficer dowództwa	por. Henryk Dąbrowski
Oficer dowództwa	por. Józef Derewojad
Oficer dowództwa	por. Leon Lawcewicz
Oficer dowództwa	ppor. Stanisław Pruszyński
dowódca I dywizjonu	kpt. Aleksander Hertel	20 XI 1918 –
	mjr Stefan Mazurkiewicz
Lekarz	pchor. san. Kazimierz Krajewski
Lekarz wet.	rtm. lek. wet. Konrad Osterloff
	rtm. lek. wet. Witold Palczewski (X)
	kpt. Jackiewicz	17 XII 1918 –
Oficer dowództwa	por. Romuald Piotrowski
Oficer dowództwa	por. Tadeusz Rohoziński
Oficer dowództwa	ppor. Władysław Ohrymowicz
adiutant	por. Edward Szydełkiewicz	20 XI – 17 XII 1918
	ppor. Cegliński	17 XII 1918 –
oficer łączności	ppor. Cegliński	20 XI – 17 XII 1918
	por. Szydełkiewicz	17 XII 1918 –
oficer sanitarny	por. Skorko	17 XII 1918 –
lekarz weterynarii	kpt. Jackiewicz	17 XII 1918 –
dowódca 1 baterii	kpt. Szalewicz	20 XI – 17 XII 1918
	kpt. Jaeger	17 XII 1918 –
	por. Rudolf Ostryhański
oficer baterii	por. Rodziewicz	20 XI 1918 –
oficer baterii	por. Stefanowicz	20 XI 1918 –
oficer baterii	ppor. Kosowski	20 XI 1918 –
oficer baterii	ppor. Bogdański	20 XI 1918 –
oficer baterii	ppor. Wojciechowski	20 XI 1918 –
oficer baterii	ppor. Ślosarski	20 XI 1918 –
Oficer baterii	por. Hilary Skrzypczyński
dowódca 2 baterii	por. Kwiatkowski	20 XI 1918 –
	por. Edmund Pojker
oficer baterii	por. Rohoziński
oficer baterii	por. Niewodniczański	20 XI 1918 –
oficer baterii	por. Grodski	20 XI 1918 –
oficer baterii	ppor. Sosnowski	20 XI 1918 –
oficer baterii	ppor. Giedrojć	20 XI 1918 –
oficer baterii	ppor. Piekarski	20 XI 1918 –
oficer baterii	ppor. Helmersen	20 XI 1918 –
oficer baterii	por. Stanisław Kolbiński		† VI 1920
dowódca plutonu 2 baterii	por. Edward Szydełkiewicz		† 20 VIII 1920
Oficer baterii	por. Władysław Grabowski
Oficer baterii	ppor. Jan Rummel
dowódca 3 baterii	kapitan Leszek Roguski	20 XI 1918 –
	kpt. Władysław Kobylański
oficer baterii	por. Bar	20 XI 1918 –
oficer baterii	por. Tatar	20 XI 1918 –
oficer baterii	ppor. Uziębło	20 XI 1918 –
oficer baterii	ppor. Strupczewski,	20 XI 1918 –
oficer baterii	ppor. Różański	20 XI 1918 –
oficer baterii	ppor. Chorzewski	20 XI 1918 –
Oficer baterii	por. Stanisław Cegliński
Oficer baterii	ppor. Stanisław Froelich
Oficer baterii	ppor, Kazimierz Wołkowieki
dowódca II dywizjonu	ppłk Strzemieński	20 XI 1918 –
	ppłk Karol Ignacy Nowak
	ppłk Leszek Roguski
Oficer łączności	ppor. Popławski	20 XI 1918 –
	por. Robert Stępniewski
Lekarz	ppor. podlek. Stanisław Netzer
oficer sanitarny	por. Zalewski	20 XI 1918 –
	pchor. san. Henryk Brzeski
Lekarz wet.	por. lek. wet. Franciszek Urbanik
adiutant dywizjonu	ppor. Machowicz	20 XI 1918 –
oficer dowództwa	por. Włodzimierz Bar	do 29 IX
oficer dowództwa	por. Zygmunt Gużewski
Dowódca 4 baterii	por. Karol Kiełczewski
Oficer baterii	por. Kazimierz Budzanowski
Oficer baterii	por. Robert Stępniewski
Oficer baterii	ppor. Jan Szumło
Oficer baterii	ppor. Stanisław Tatar
Dowódca 5 baterii	por. Józef Różański
	por, Stanisław Tatar (X)
Oficer baterii	por. Adolf Kohutnicki
Oficer baterii	ppor, Adam Chorzewski
Dowódca 6 baterii	por. Ludwik Borowski
Oficer baterii	por. Kazimierz Górecki
Oficer baterii	por. Józef Klahn
Oficer baterii	ppor. Witold Jeśman
dowódca III dywizjonu	por. Stanisław Kwiatkowski		† VI 1920
	kpt. Władysław Domański		† 16 IX 1920 Dytiatyn
	mjr Stefan Kijasbek
	kpt. Władysław Kobylański (X)
adiutant III dywizjonu	ppor. Kazimierz Kaliszek		† 16 IX 1920 Dytiatyn
oficer sztabu III dywizjonu	por. Bolesław Rayzacher		† VI 1920
lekarz weterynarii	por. wet. Tadeusz Brzeziński		† 20 VII 1920
	por. wet. Hipolit Perkowski
Oficer gospodarczy	ppor. rach. Henryk Salmonowicz
Oficer dowództwa	ppor. Kazimierz Wolbek
Oficer dowództwa	ppor. Wincenty Żmigrodzki
dowódca 7 baterii	ppor. Zygmunt Gużewski
	por. Artur Blank
Oficer baterii	por. Albin Czerniewski
Oficer baterii	por. Andrzej Piekarski
Dowódca 8 baterii	por. Karol Drewski
Oficer baterii	ppor. Andrzej Kownacki
Oficer baterii	ppor. Jan Młoszewski
Oficer baterii	ppor. Janusz Mueck
Dowódca 9 baterii	por. Bronisław Korbusz
Oficer baterii	ppor. Adam Schwarzenberg-Czerny
Oficer baterii	ppor. Stanisław Kiełczewski
Oficer pułku	por. Hilary Strupczewski
Oficer pułku	ppor. Władysław Jagiełło
Oficer pułku	pchor. Józef Koszati
Lekarz (przydział nieustalony)	kpt. lek. Jerzy Zelewski
Dowódca 4/1 pułku artylerii górskiej	kpt. Adam Zając († 16 IX)
Oficer baterii	por. Franciszek Wątroba († 16 IX)
Oficer baterii	ppor. Kazimierz Kaliszek († 16 IX)
Oficer baterii	ppor. Władysław Świebocki († 16 IX)
Oficer baterii	pchor. Wacław Kaliciński († 16 IX)

Walki z Ukraińcami

Jako pierwsza na front polsko-ukraiński wyruszyła 5 bateria por. Szalewicza^[7]. W pierwszych dniach 1919 weszła ona w skład 5 dywizjonu artylerii konnej jako „odrębna bateria 8 pułku artylerii polowej”^[1]. 9 stycznia wysłana została na front małopolski 4 bateria haubic kpt. Mazurkiewicza. Weszła ona w skład grupy pułkownika Berbeckiego. 13 stycznia wyładowała się w Rawie Ruskiej i ruszyła w kierunku na Żółkiew. Już następnego dnia ostrzeliwała zajęte przez Ukraińców wsie: Wola Wysocka i Lipówka. W dalszych walkach wspierała II/21 pułk piechoty kapitana Żurakowskiego. W walkach o Bełz walczyła w linii piechoty strzelając ogniem na wprost. Kolejne walki baterii to Rawa Ruska i Lwów. 1 czerwca bateria odesłana została do Białegostoku celem przezbrojenia^[8].
25 stycznia opuściła garnizon rembertowski i przegrupowana została na front wołyński 2 bateria^[9]. 15 lutego działon baterii wziął udział w wypadzie na stację kolejową Maniewicze. Działon pod dowództwem ppor. Józefa Zaleskiego osłaniał odwrót oddziału wypadowego. W kolejnym wypadzie pod Nużynem ogień 2 baterii uniemożliwił Ukraińcom obejście lewego skrzydła polskich pododdziałów. Za bój pod Hołobami bateria została wyróżniona w rozkazie dowódcy grupy generała Rydza-Śmigłego. W czasie walk zdobyto ukraiński pociąg pancerny z armatami, końmi, żywnością i 7 karabinami maszynowymi. Zginął jednak ppor. Zaleski^[10]. W czerwcu 2 bateria wchodziła w skład Grupy generała Henryka Minkiewicza (Grupa operacyjna „Bug”)^[11]. Po walkach na froncie ukraińskim 9 września bateria przegrupowała się do Ostrowi Łomżyńskiej na odpoczynek^[12].

Walki na froncie przeciwbolszewickim

10 kwietnia II dywizjon kpt. Leszka Roguskiego odszedł z Rembertowa na front polsko-bolszewicki pod Baranowicze, a 1 bateria z kpt. Władysławem Domańskim pod Wilno^[1]. Po wyjściu na front wszystkich baterii w Rembertowie pozostały tylko sztab dowództwa pułku i I dywizjonu, oraz bateria zapasowa^[9].

Zimą, dla wyrównania Frontu Północnego, pułk cofnięto na linię Dźwiny i Berezyny na wysokości Bobrujska^[1].

W lipcu 1920 do natarcia przeszedł sowiecki Front Zachodni Michaiła Tuchaczewskiego. Armie polskie rozpoczęły odwrót na zachód. Pod Grodnem dowódca 8 pap ppłk Aleksander Strzemiński, otoczony przez oddział kozaków, popełnił samobójstwo^[1].

26 sierpnia wyniszczony 8 pap wraz przeszedł do odwodu armii na odpoczynek. Na pole walki wrócił 9 września. Wraz ze swoją macierzystą dywizją wspierał piechotę na froncie w Małopolsce. 14 września walczył o Zasław, a 16 września zgrupowanie osiągnęło Dytiatyn. Tu 7 bateria została otoczona przez sowiecką kawalerię i doszczętnie wycięta szablami. Tam też poległ dowódca dywizjonu kpt. Władysław Domański. Wszyscy wymordowani kanonierzy wraz z dowódcami spoczęli we wspólnej żołnierskiej mogile^[13][a].

Boje o Zasław i Szepietówkę były ostatnimi walkami wojny dla pułku. Pułk przeszedł do Dubna i Krzemieńca^[13].

• 
• 
• 

W czasie działań bojowych zginęło w pierwszej linii 9 oficerów pułku: ppłk Edward Strzemiński, kpt. Władysław Domański, kpt. Stanisław Kwiatkowski, por. Tadeusz Brzeziński, por. Bolesław Rayzacher, por. Edward Szydełkiewicz, ppor. Józef Zaleski, ppor. Kazimierz Kaliszek, ppor. Stanisław Kolbiński oraz 144 podchorążych, podoficerów i kanonierów. Za zasługi bojowe 21 osób otrzymało Krzyże Srebrne Orderu Virtuti Militari V klasy. Ponadto 23 oficerów, 6 podchorążych i 165 szeregowych zostało odznaczonych Krzyżem Walecznych, w tym trzech – czterokrotnie, dwóch – trzykrotnie i dziewięciu – dwukrotnie^[14].

Kawalerowie Virtuti Militari

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari za wojnę 1918–1920[14]
ppor. Ludwik Borowski	ś.p. por. Józef Derewojed	ś.p. ogn. Stanisław Dębicki
por. Kazimierz Górecki	por. Zygmunt Gużewski	ś.p. kan. Filip Jaroszczuk
por. Karol Skarbek-Kiełłczewski	por. Bronisław Korbysz	ś.p. por. Stanisław Kwiatkowski
mjr Stefan Mazurkiewicz	por. Zygmunt Netcer	por. Mieczysław Podlewski
płk Wiktor Poźniak	płk Olgierd Pożerski	ppłk Leszek Roguski
ś.p. kpr. Jan Siedlecki	ś.p. ppłk Aleksander Strzemieński	ś.p. por. Edward Szydełkiewicz
por. Stanisław Tatar	ś.p. kan. Wacław Zakolski	ś.p. ppor. Józef Zaleski

Zimę 1920/1921 pododdziały pułku spędziły w Dubnie i Krzemieńcu. W kwietniu 1921 pułk przeniesiony został do Łomży, a w sierpniu tego roku do Płocka, który pozostawał pokojowym garnizonem do 1939^[15].

W latach 1929–1935 pułk pod względem wyszkolenia podlegał dowódcy 4 Grupy Artylerii w Łodzi, a w latach 1935–1939 dowódcy 8 Grupy Artylerii^[16].

Zasadnicza służba wojskowa w pułku artylerii trwała 19 miesięcy, a poborowi do 8 pap wcielani byli w okresie lutego i marca. W zdecydowanej większości pochodzili oni z Płocka i okolic, a Polacy stanowili co najmniej 80–90% stanu osobowego. Po wcieleniu poborowych komisja pułkowa kwalifikowała ich do obsługi dział, na jezdnych, woźniców, łącznościowców czy zwiadowców^[17]. Ćwiczenia taktyczne realizowano na „Polu ułańskim” usytuowanym w bezpośredniej bliskości koszar na terenie otwartym. Plac ćwiczeń wykorzystywano wspólnie z pododdziałami 4 pułku strzelców konnych^[18]. Sprawdzian wyszkolenia artylerzystów odbywał się podczas ostrych strzelań na poligonach w Zielonce, Rembertowie i Toruniu oraz w czasie wspólnych manewrów z innymi oddziałami 8 Dywizji Piechoty^[19]. Poza szkoleniem typowo wojskowym, w pułku organizowano corocznie kursy dla 100-200 żołnierzy analfabetów, które kończyły się egzaminem państwowym i wręczeniem świadectw. Organizowano też kursy dokształcające z zakresu pełnej szkoły siedmioklasowej^[20].

19 maja 1927 minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 8 września jako datę święta pułkowego^[21][22]. Wieczorem, w wigilię święta, ulicami miasta maszerowały pododdziały ze sztandarem, proporcami i orkiestrą. Żołnierze nieśli pochodnie. Na terenie koszar odbywał się apel poległych, w którym brała udział młodzież oraz władze miasta i przedstawiciele organizacji społecznych. Następnego dnia o 7:00 trębacze grali pobudkę, a o 10:00 na placu ćwiczeń odbywała się msza polowa. Po mszy pułk defilował przed swoim dowódcą i zaproszonymi gośćmi^[23].
Od 4 grudnia 1936 w pułku uroczyście obchodzono dzień św. Barbary – patronki artylerii. Trębacze odgrywali sygnał pobudki, a po obowiązkowej gimnastyce, toalecie, modlitwie porannej i śniadaniu cały stan osobowy pułku maszerował na mszę świętą do kościoła garnizonowego św. Stanisława Kostki przy Alei Jachowicza^[24]. W południe bateria honorowa, ze stanowisk na „polu ułańskim", oddawała salut artyleryjski na cześć św. Barbary. Potem następował uroczysty obiad, a po południu odbywały się zawody sportowe i pokazy wyszkolenia. Jeźdźcy rywalizowali na krytej ujeżdżalni przy Alei Kilińskiego. Wieczorem w teatrze miejskim swoje przedstawienia prezentowały wojskowe teatrzyki amatorskie, a także „Strzelca", Przysposobienia Wojskowego i gimnazjalne^[18].

Jesienią 1921, w związku z przejściem wojska na organizację pokojową, 8 Brygada Artylerii została rozwiązana, a 8 pap podporządkowany bezpośrednio dowódcy 8 Dywizji Piechoty^[25].

31 grudnia 1931 minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski przemianował 8 pułk artylerii polowej na 8 pułk artylerii lekkiej^[26].

1 lipca 1938 minister spraw wojskowych generał dywizji Tadeusz Kasprzycki nadał 8 pal nazwę „8 Płocki Pułk Artylerii Lekkiej imienia Króla Bolesława Krzywoustego”^[27].

W maju 1939 została wprowadzona nowa organizacja pokojowa pułku, zgodnie z którą liczył on trzy dywizjony po dwie baterie, przy czym I dywizjon był uzbrojony w 75 mm armaty wz. 1897, natomiast II i III dywizjon w 100 mm haubice wz. 1914/1919 P^[28]. Ponadto każda bateria posiadała dwa ciężkie karabiny maszynowe systemu Maxim do zwalczania samolotów nieprzyjaciela i bezpośredniej obrony pododdziału przed atakującym przeciwnikiem^[20].

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[29][b]
dowódca pułku	ppłk mgr Mikołaj Ordyczyński
I zastępca dowódcy	ppłk Franciszek Władysław Machowski
adiutant	por. Mieczysław Antoni Frandorfert
naczelny lekarz medycyny	ppłk dr Ludwik Rajmund Ossowski
starszy lekarz weterynarii	kpt. Edmund Waśkow
oficer zwiadowczy	por. Marian Jan Kucharski
II zastępca dowódcy (kwatermistrz)	mjr Włodzimierz Dettloff (do IX 1939 → dowódca 71 dal[31])
oficer mobilizacyjny	mjr adm. (art.) Józef I Szymański
zastępca oficera mobilizacyjnego	kpt. adm. (art.) Edward Rac
oficer administracyjno-mat.	kpt. Jan Bąkowski
oficer gospodarczy	kpt. int. Tadeusz III Jakubowski
oficer żywnościowy	por. Henryk Ostrowski
dowódca plutonu łączności	por. Stanisław Józef Pancerz
oficer plutonu	ppor. Feliks Julian Maj
dowódca szkoły podoficerskiej	kpt. Romuald Józef Burski
zastępca dowódcy	por. Stanisław Kazimierz I Sikorski
dowódca I plutonu	ppor. Tadeusz Lucjan Nordwind
dowódca II plutonu	ppor. Wiktor Zygmunt Zdziarski
dowódca III plutonu	por. Tadeusz Wiesław Wiśniewski
dowódca I dywizjonu	ppłk dypl. Stefan Longin Izdebski
dowódca 1 baterii	kpt. Władysław Batóg
dowódca plutonu	por. Mieczysław Łukomski
dowódca 2 baterii	kpt. Wiktor Kazimierz Jachimiuk
dowódca plutonu	ppor. Franciszek Jan Kojder
dowódca II dywizjonu	mjr Julian Zubek
dowódca 5 baterii	kpt. Piotr Majewski
dowódca plutonu	ppor. Jerzy Wisz
dowódca 6 baterii	p.o. por. Anatol Cieśliński
dowódca III dywizjonu	mjr Konstanty Sokołowski
dowódca 7 baterii	kpt. Edward Ziółkowski
dowódca plutonu	chor. Zenon Bersz
dowódca 8 baterii	p.o. por. Ludwik Władysław Kędzierski
dowódca plutonu	ppor. Witold Złotkowski
na kursie	ppor. Adam Emilian Szajdzicki

8 pułk artylerii lekkiej był jednostką mobilizującą. Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” w 1939 sformował: w mobilizacji alarmowej, w okresie 24–27 sierpnia w grupie jednostek oznaczonych kolorem „niebieskim”, dla 8 Dywizji Piechoty:

• 8 pułk artylerii lekkiej,
• samodzielny patrol meteorologiczny Nr 8,
• kolumnę taborową parokonną Nr 104,
• warsztat taborowy Nr 101 (parokonny),

w I rzucie mobilizacji powszechnej:

• 71 dywizjon artylerii lekkiej dla odwodu dowódcy Armii „Modlin” – mjr art. Włodzimierz Dettloff,
• krajowy szpital weterynaryjny Nr 12,
• baterię marszową 8 pułku artylerii lekkiej^[32].

W czasie kampanii wrześniowej pułk walczył w składzie 8 Dywizji Piechoty. 26 sierpnia 1939, wymaszerował z Płocka w miejsce koncentracji macierzystej dywizji. Marsz prowadzono przez Cybulin, Wyszogród, Kazuń, Sochocin i Młock do Ościsłowa pod Ciechanowem, gdzie dotarł 31 sierpnia rano. 1 września zbombardowana została kolumna taborowa pułku pobierająca zaopatrzenie w bazie armii w Ciechanowie. Dywizjony pułku zostały rozdzielone do wsparcia poszczególnych pułków piechoty dywizji. 2 września dywizja, a wraz z nią 8 pal, maszerowała w kierunku linii frontu. 3 września pułki piechoty, realizując rozkaz dowódcy Armii „Modlin”, podjęły natarcie na niemieckie oddziały, które włamały się na tyły armii. II dywizjon haubic wspierał 21 pp, który stoczył bój spotkaniowy z niemiecką piechotą zdobywając w walce Chrostowo Wielkie, Czernice Borowe i Chojnowo; natarcie piechoty wspierały poszczególne baterie II/8 pal. Wieczorem 3 września dywizjon rozpoczął odwrót maszerując przez Niebórzyn, Koziczyn, Pawłowo i Grzybowo. 4 września, w okolicy lasów Lekowskich, poszczególne baterie ogniem na wprost odparły ataki niemieckich oddziałów pancerno-motorowych na maszerujące kolumny 21 pp. W dzień dywizjon przebywał pod osłoną lasów, a nocami maszerował przez Młock, Sochocin, Szczytno i Kosowo do Modlina, gdzie dotarł 6 września.

III dywizjon haubic 3 września wspierał 13 pp w nieudanym natarciu na Grudusk. Nieprzyjaciel kierował ogniem artylerii na stanowiska III dywizjonu i 13 pp w rejonie Leśniewa przy pomocy balonu obserwacyjnego. Dywizjon rozpoczął odwrót wraz z rozproszonym 13 pp i innymi jednostkami 8 DP. III dywizjon maszerował w kierunku Lasów Opinogórskich. W trakcie marszu 4 września jeden z plutonów odparł niemiecki podjazd pancerny ogniem na wprost. 5 września baterie dywizjonu podjęły marsz w kierunku Wyszogrodu przez Raciąż, Górę; po dotarciu do Bulkowa dowódca dywizjonu uzyskał informację, iż most w Wyszogrodzie został wysadzony. Wobec czego III dywizjon przez Zakroczym pomaszerował do Modlina. I dywizjon armat, przydzielony do 32 pp, 3 września wieczorem przystąpił do natarcia w kierunku Gruduska przez Przybyszewo-Niecbórz-Unikowo. W trakcie prowadzonego natarcia doszło do boju spotkaniowego z oddziałami niemieckimi; pomimo wsparcia przez 1 baterię natarcie 32 pp załamało się pod wsią Unikowo. Wspierana piechota, a wraz z nią I dywizjon, rozpoczęły odwrót przez Sulikowo, Glinojeck. Następnie przez Cybulice i Zakroczym dywizjon dotarł do Modlina^[33].

8 i 9 września 8 pal wypoczywał i uzupełniał stany osobowe i sprzęt. 10 i 11 września 8 pal, z podporządkowanym mu 71 dal, wspierał natarcie piechoty, której celem było odbicie zajętego Zakroczymia. 12 września 8 pal, bez I dywizjonu, wspierał natarcie piechoty na Zaborów, uczestniczył w natarciu na Wiktorów i Bażęcin. Dywizjony haubic uczestniczyły w zniszczeniu 11 czołgów niemieckich. Od 11 września I dywizjon armat wspierał walki obronne na linii Narwi Grupy gen. bryg. Juliusza Zulaufa. W Poniatowie 13 września poległ dowódca 2 baterii ppor. Wiktor Zdziarski, pod Dębem ciężko ranny został dowódca 3 baterii por. Marian Kucharski. Wraz z tą grupą, dywizjon wycofał się na Pragę do Warszawy, gdzie wziął udział w jej obronie obok 21 pp z 8 DP. I dywizjon skapitulował wraz z garnizonem Warszawy 28 września. 8 pal (bez I dywizjonu) walczył w obronie Modlina. III dywizjon wspierał niezwykle skutecznie piechotę na stanowiskach obronnych w rejonie Bożej Woli przed natarciem niemieckim od strony Jabłonny. II dywizjon poniósł ciężkie straty, szczególnie w kadrze dowódczej, 15 września na Kępie Nowodworskiej, gdzie poległ dowódca 4 baterii por. Jan Stypułkowski, jego oficer ogniowy i ciężko ranny został dowódca 6 baterii por. Kazimierz Kiermasz, który wkrótce zmarł. 8 pal skapitulował wraz z załogą Modlina 29 września^[34].

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939[35]
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko	Uwagi
Dowództwo pułku
dowódca pułku	ppłk. Jan Damasiewicz
adiutant	kpt. Romuald Burski
oficer zwiadowczy	por. Stefan Kosecki
dowódca plutonu topograficzno-pom.	por. Anatol Cieśliński
I dywizjon (12 armat 75 mm)
dowódca dywizjonu	kpt. Piotr Majewski
oficer zwiadowczy	ppor. Kleniewski
oficer łącznikowy	por. Władysław Płoski
oficer amunicyjny	ppor. Rodryg Działowski
oficer gospodarczy	por. Stanisław Wierciński
oficer sanitarny	ppor. Stefan Przedpełski
lekarz weterynarii	ppor. Cezary Goede
	ppor. Wincenty Tułacz
dowódca 1 baterii	por. Mieczysław Łukomski
dowódca 2 baterii	ppor. Wiktor Zdziarski	†13 IX[36]
	kpt. Józef Baran[35]
dowódca 3 baterii	por. Marian Kucharski	do 13 IX[36][35]
	ppor. Marian Skowron	do 14 IX[36]
	kpt. NN	zaginął 15 IX[36]
	por. Wiktor Klita (od 16 IX 1939[35])
oficer ogniowy	ppor. Zbigniew Kędzierski
oficer zwiadowczy	ppor. Stanisław Piątkowski
dowódca I plutonu	ppor. art. rez. mgr Andrzej Antoni Pilawski[37][c]	niemiecka niewola
dowódca II plutonu	ppor. Roman Mrożewski
szef baterii	ogn. Józef Jastrzębski
II dywizjon (12 haubic 100 mm wz. 14/19P)
dowódca dywizjonu	mjr Julian Zubek
adiutant dywizjonu	por. Marian Rogalewicz[35]
	por. Wiktor Reihardt
oficer sanitarny	ppor. Wacław Piasecki
oficer obserwacyjny	pchor. Jan Wernik
oficer zwiadowczy	pchor. Trojanowski
4 bateria	por. Mieczysław Frandofert,
	por. Jan Stypułkowski	†15 IX[36][35]
	ppor. Feliks Maj[35]
5 bateria	ppor. Jerzy Wisz
6 bateria	por. Kazimierz Kiermasz	†18 IX 1939[36]
	por. Alfons Kłobukowski[35]
III dywizjon (12 haubic 100 mm wz. 14/19P)
dowódca dywizjonu	mjr Konstanty Sokołowski
adiutant dywizjonu	por. Stanisław Kwasiborski
dowódca 7 baterii	kpt. Stefan Eustachy Wąsicki
oficer ogniowy	ppor. rez. Włodzimierz Łukomski
oficer zwiadowczy	ogn. pchor. / ppor. Jerzy Kulwieć
dowódca I plutonu	ppor. rez. Jackiewicz
dowódca II plutonu	ppor. rez. Tadeusz Figiel
dowódca 8 baterii	por. Stanisław Sikorski
dowódca 9 baterii	por. Kazimierz Rogalewicz

2 listopada 1937 prezydent RP Ignacy Mościcki zatwierdził wzór sztandaru dla 8 pułku artylerii lekkiej.
Sztandar został wykonany zgodnie z wzorem określonym w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach.

Na prawej stronie płata znajdował się amarantowy krzyż, w środku którego wyhaftowano orła w wieńcu laurowym. Na białych polach, pomiędzy ramionami krzyża, znajdowały się cyfry 8 w wieńcach laurowych^[38].
Na lewej stronie płata sztandarowego, pośrodku krzyża kawaleryjskiego znajdował się wieniec taki sam jak po stronie prawej, a w wieńcu trzywierszowy napis „HONOR I OJCZYZNA”. W rogach sztandaru, w mniejszych wieńcach umieszczone były na tarczach^[39]:

• w prawym górnym rogu na tarczy – wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej,
• w lewym górnym rogu na tarczy – wizerunek Świętej Barbary, patronki artylerzystów,
• w prawym dolnym rogu na tarczy – godło miasta Płocka,
• w lewym dolnym rogu na tarczy – odznakę pamiątkową 8 pal,
• na górnym ramieniu krzyża kawalerskiego – napis „Rembertów 11.XI.1918” (data i miejsce utworzenie pułku),
• na dolnym ramieniu krzyża kawalerskiego – napis „Dytjatyn 16.IX.1920”.

26 maja 1938 na lotnisku mokotowskim w Warszawie, minister spraw wojskowych generał dywizji Tadeusz Kasprzycki wręczył sztandar ufundowany przez społeczeństwo powiatów: gostynińskiego, płockiego i sierpeckiego^[25].

Sztandar znajduje się w MWP w Warszawie^[40].

12 lutego 1929 minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 8 pułku artylerii lekkiej^[41].

Odznaka o średnicy 43 mm ma kształt wielopromiennej gwiazdy orderowej. W centrum koło zębate koloru stali, w które wkomponowano tarczę pokrytą zieloną emalią, na niej w formie stylizowanego monogramu wpisano numer i inicjały pułku „8 PAP”. Nad tarczą i pod nią wpisano datę powstania pułku „11 XI 1918” i rok dziesięciolecia oddziału „1928”. Tarcza u dołu ozdobiona jest skrzyżowanymi lufami i wybuchającym granatem. Odznaka oficerska, trzyczęściowa, wykonana w srebrze i emaliowana. Na rewersie próba srebra i imiennik grawera. Wykonawcą odznaki był Wiktor Gontarczyk z Warszawy^[42].

Odznakę nadawał dowódca pułku w dniu święta pułkowego, w Święto Żołnierza lub podczas uroczystego zwalniania kolejnych roczników żołnierzy do rezerwy. W 1938 odznaką pułkową odznaczony został marszałek Polski Edward Śmigły-Rydz oraz generałowie dywizji Tadeusz Kasprzycki i Mieczysław Norwid-Neugebauer^[43].

1 lipca 1938 minister spraw wojskowych generał dywizji Tadeusz Kasprzycki nadał 8 pal nazwę „8 Płocki Pułk Artylerii Lekkiej imienia Króla Bolesława Krzywoustego” oraz zarządził noszenie przez żołnierzy pułku na naramiennikach kurtek i płaszczy, zamiast dotychczasowej numeracji, inicjałów „B.K.” z koroną. Inicjały i korona dla oficerów były haftowane nićmi metalowymi, oksydowanymi na stare srebro, natomiast dla pozostałych podoficerów i kanonierów wykonane z białego matowanego metalu. Jednocześnie Minister zezwolił podoficerom na noszenie przy ubiorze pozasłużbowym inicjałów haftowanych^[27].

Stopień, imię i nazwisko	Okres pełnienia służby	Kolejne stanowisko
Dowódcy pułku[44]
płk art. Juliusz Rómmel	od 18 XII 1918
ppłk art. Aleksander Strzemieński[45]	27 II 1919 – VII 1920
kpt. art. Leszek Roguski	cz.p.o. od VII 1920
płk art. Wiktor Poźniak	1920
płk art. Leszek Roguski	1921 – 25 X 1924	dowódca 7 pap[46]
płk art. Aleksander Batory	25 X 1924 – 23 XII 1929	dowódca 5 Grupy Artylerii
ppłk / płk art. Edward Robakiewicz	23 XII 1929 – 1938
ppłk art. Mikołaj Ordyczyński	1938 – VIII 1939	dowódca AD 8 DP
ppłk art. Jan Damasiewicz	VIII – IX 1939
Zastępcy dowódcy pułku
ppłk art. Witold Kuczewski	od 15 VI 1925
mjr / ppłk art. Henryk Kwarciński[d]	IV 1929[48] – 31 III 1934	rejonowy inspektor koni Zamość
ppłk art. Franciszek Machowski	31 III 1934[49] – IV 1939	szef artylerii OWar. „Wilno”
ppłk art. Jan Damasiewicz	IV – VIII 1939	dowódca pułku

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[50] oraz Muzeum Katyńskie^[51][e][f].

Stopień, imię i nazwisko	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
ppor. rez. Andrzej Michalec	instruktor rolny		Katyń
ppłk lek. Ludwik Ossowski	żołnierz zawodowy		Katyń
por. rez. Stanisław Pruszyński	handlowiec	firma Standard Nobel	Charków
ppor. rez. Henryk Strasman	prawnik, dr praw	Ministerstwo Sprawiedliwości	Charków
por. rez. Jerzy Weiss[54]	absolwent UJ		Katyń
ppor. rez. Józef Wiernicki	prawnik	Zarząd Miejski w Pułtusku	Katyń
ppor. rez. Władysław Wróbel	nauczyciel	dyr. Gimnazjum Kupieckiego w Płocku	Charków
kpt. rez. Jerzy Zieliński[55]	urzędnik	Woj. Biuro Spraw Finansowo-Rolnych Toruń	Charków

• 1 września 2009 Rada Miasta Płocka podjęła uchwałę Nr 577/XL/09 w sprawie nadania nowo powstałej ulicy nazwy „8 Pułku Artylerii Lekkiej”^[56].

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Włodzimierz Dettloff, Sprawozdanie z kampanii wrześniowej 1939 roku, sporządzone 1 grudnia 1945 na stażu w 4 Kresowym Pułku Artylerii Lekkiej, Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, sygn. B.I.22c.
• Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914 – 1939. Londyn: 1975.
• Ludwik Głowacki: Obrona Warszawy i Modlina na tle kampanii wrześniowej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1985. ISBN 83-11-07109-8.
• Stanisław Grochowski: 8 Płocki Pułk Artylerii Lekkiej im. Króla Bolesława Krzywoustego. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1996, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 48. ISBN 83-85621-99-7.
• Eugeniusz Kozłowski: Wojsko Polskie 1936–1939. Próby modernizacji i rozbudowy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1964.
• Stanisław Kraszewski: Zarys historji wojennej 8-go pułku artylerii polowej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Artur Kuprianis: Łódzka 4 Grupa Artylerii w latach 1929–1939. Łódź: Wydawnictwo Ibidem, 2010. ISBN 978-83-62331-00-0.
• Roman Łoś: Artyleria polska 1914–1939. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1991. ISBN 83-11-07772-X.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
• Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
• Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.