Żmijowiec (roślina)

Żmijowiec
	; Żmijowiec zwyczajny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rodzina	ogórecznikowate
Rodzaj	żmijowiec
	Nazwa systematyczna
	Echium L.; Sp. Pl. 139. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	E. vulgare Linnaeus
Synonimy
	Isoplesion Rafinesque; Megacaryon Boiss.; Pontechium Böhle & Hilger;
	Isoplesion Rafinesque; Megacaryon Boiss.; Pontechium Böhle & Hilger;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Żmijowiec (Echium L.) – rodzaj roślin jednorocznych, dwuletnich i bylin z rodziny ogórecznikowatych. Obejmuje 68 gatunków^[5] występujących głównie w obszarze śródziemnomorskim, w Europie, Azji Zachodniej i w Afryce^[6]. W Polsce rośnie jako gatunek rodzimy tylko żmijowiec zwyczajny E. vulgare (zaliczany tu tradycyjnie żmijowiec czerwony E. russicum wyodrębniany jest do rodzaju Pontechium), poza tym przejściowo dziczeje z upraw żmijowiec babkowaty E. plantagineum (podobnie, jako efemerofita, wymieniono także żmijowca wilczego E. lycopsis, które to nazwy są jednak synonimami żmijowca babkowatego)^[7]^[5].

Przedstawiciele rodzaju zawierają trujące glikoalkaloidy, alkaloidy i alantoinę. Wykorzystywane były jako środek przeciw ukąszeniom żmii (stąd polska nazwa rodzajowa)^[6]. Żmijowiec zwyczajny dawniej wykorzystywany był jako roślina lecznicza i trutka na szczury, z nasion wytłaczano olej^[8].

Morfologia

Pokrój: Byliny, rośliny dwuletnie i jednoroczne o pędach szorstko owłosionych^[9]. Na obszarze śródziemnomorskim żmijowce osiągać mogą do 4 m wysokości (E. piniana)^[10].
Liście: Sztywno, koląco owłosione^[10], lancetowate, skrętoległe^[9]. Zwykle gęsto pokrywające łodygę^[10].
Kwiaty: Zebrane w szczytowy kwiatostan typu skrętka, często wiechowato złożony. Kwiaty zwykle szypułkowe^[9]. Wsparte wąskimi, liściopodobnymi przysadkami^[10]. kielich 5-krotny, z działkami zrośniętymi tylko u nasady^[10], lancetowatymi do równowąskich, rzadko szerokimi, podczas owocowania powiększającymi się^[9]. Działki zwykle nieco asymetryczne – dwie od strony doosiowej bywają mniejsze. Korona kwiatu trąbkowata do dzwonkowatej, o zwykle krótkiej rurce, najczęściej niebieska, purpurowa lub różowa, często od zewnątrz nieco owłosiona. Końce płatków zwykle nierównej długości, stąd kwiaty nieco grzbieciste. Pręciki także nierówne, zwykle wyrastające z dolnej części rurki korony. Zalążnia 4-krotna, z nitkowatą szyjką słupka na szczycie rozwidloną i na każdym końcu zwieńczoną główkowatym znamieniem^[9].
Owoce: Czterodzielna rozłupnia, rozpadająca się na 4 pojedyncze owocki, zwykle jasnobrązowe, jajowate^[9], pomarszczone^[10].

Systematyka

Rodzaj należy do plemienia Lithospermeae w podrodzinie Boraginoideae Arnott w obrębie rodziny ogórecznikowatych Boraginaceae^[4].

Wykaz gatunków^[5]

Echium acanthocarpum Svent.
Echium aculeatum Poir.
Echium albicans Lag. & Rodr.
Echium amoenum Fisch. & C.A.Mey.
Echium anchusoides Bacch., Brullo & Selvi
Echium angustifolium Mill.
Echium arenarium Guss.
Echium asperrimum Lam.
Echium auberianum Webb & Berthel.
Echium bethencourtii A.Santos
Echium boissieri Steud.
Echium × bond-spraguei Sprague & Hutch.
Echium bonnetii Coincy
Echium brevirame Sprague & Hutch.
Echium callithyrsum Webb ex Bolle
Echium candicans L.f.
Echium canum Emb. & Maire
Echium clandestinum Pomel
Echium creticum L. – żmijowiec grecki
Echium decaisnei Webb & Berthel.
Echium flavum Desf.
Echium gaditanum Boiss.
Echium giganteum L.f.
Echium glomeratum Poir.
Echium handiense Svent.
Echium hierrense Webb ex Bolle
Echium horridum Batt.
Echium humile Desf.
Echium hypertropicum Webb
Echium italicum L. – żmijowiec włoski
Echium judaeum Lacaita
Echium khuzistanicum Mozaff.
Echium × lemsii G.Kunkel
Echium leucophaeum (Webb ex Christ) Webb ex Sprague & Hutch.
Echium × lidii G.Kunkel
Echium longifolium Delile
Echium lusitanicum L.
Echium modestum Ball
Echium montenielluense Delage
Echium nervosum W.T.Aiton
Echium onosmifolium Webb & Berthel.
Echium pabotii Mouterde
Echium parviflorum Moench
Echium perezii Sprague
Echium petiolatum Barratte & Coincy
Echium pininana Webb & Berthel.
Echium pitardii A.Chev.
Echium plantagineum L. – żmijowiec babkowaty
Echium portosanctense J.A.Carvalho, Pontes, Bat.-Marques & R.Jardim
Echium rauwolfii Delile
Echium rosulatum Lange
Echium rubrum Forssk.
Echium sabulicola Pomel
Echium salmanticum Lag.
Echium simplex DC.
Echium spurium Lojac.
Echium stenosiphon Webb
Echium strictum L.f.
Echium suffruticosum Barratte
Echium sventenii Bramwell
Echium × taibiquense P.Wolff & Rosinski
Echium tenue Roth
Echium thyrsiflorum Masson ex Link
Echium triste Svent.
Echium trygorrhizum Pomel
Echium tuberculatum Hoffmanns. & Link
Echium velutinum Coincy
Echium virescens DC.
Echium vulcanorum A.Chev.
Echium vulgare L. – żmijowiec zwyczajny
Echium webbii Coincy
Echium wildpretii H.Pearson ex Hook.f.

Zaliczany tu tradycyjnie żmijowiec czerwony jako E. russicum J. F. Gmel. lub E. rubrum Jacq., od roku 2000 wyodrębniony jako takson monotypowy w rodzaju Pontechium – P. maculatum^[11]^[12].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-22] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian Institution. [dostęp 2013-11-09]. (ang.).
↑ ^a ^b Genus: Echium L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2018-12-31].
↑ ^a ^b ^c Echium Tourn. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-07-17].
↑ ^a ^b Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. ISBN 83-214-1305-6.
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 73, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Żmijowiec zwyczajny Miododajny [online], Sadowniczy.pl [dostęp 2019-06-12] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Echium Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-12-09]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 236. ISBN 0-333-74890-5.
↑ Hartmut H. Hilger, Uta-Regina Böhle. Pontechium: A New Genus Distinct from Echium and Lobostemon (Boraginaceae). „Taxon”. 49, 4, s. 737-746, 2000.
↑ Pontechium maculatum. [w:] The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2014-08-04].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-22] (ang.).

[ing-3] Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian Institution. [dostęp 2013-11-09]. (ang.).

[grin-4] Genus: Echium L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2018-12-31].

[powo-5] Echium Tourn. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-07-17].

[slownik-6] Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. ISBN 83-214-1305-6.

[checklist-7] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 73, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[8] Żmijowiec zwyczajny Miododajny [online], Sadowniczy.pl [dostęp 2019-06-12] .

[china-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Echium Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-12-09]. (ang.).

[philips-10] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 236. ISBN 0-333-74890-5.

[11] Hartmut H. Hilger, Uta-Regina Böhle. Pontechium: A New Genus Distinct from Echium and Lobostemon (Boraginaceae). „Taxon”. 49, 4, s. 737-746, 2000.

[tpl2-12] Pontechium maculatum. [w:] The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2014-08-04].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]