Zabytki kolejowe w Polsce

Zabytki kolejowe w Polsce – obiekty związane z kolejnictwem, zakres ich ochrony jest różny, zależny zarówno od posiadanych walorów zabytkowych, jak i zainteresowania właścicieli obiektów oraz lokalnych służb konserwatorskich zachowaniem dla przyszłości zastanego dziedzictwa kulturowego.

Status i zasady ochrony zabytków kolejnictwa określone są podobnie jak dla wszystkich innych zabytków, w ustawie z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. W myśl definicji ustawowej zabytek to nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich część lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową (art. 3 pkt. 1). W myśl art. 6 ust. 1 ww. ustawy ochronie i opiece podlegają – bez względu na stan zachowania – zarówno zabytki nieruchome, takie jak jak np. zespoły budowlane, dzieła architektury i budownictwa oraz obiekty techniki; jak i zabytki ruchome będące w szczególności wytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narzędziami świadczącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentującymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego^[1].

• Zespół parowozowni z 1929 r. (hala parowozów, budynek biurowo-hotelowy, kanał oczystkowy), ob. Muzeum Kolejnictwa w Kościerzynie (dawniej Skansen Parowozownia Kościerzyna), ul. Towarowa 7^[2]
• Parowozownia wachlarzowa z warsztatami w Jaworzynie Śląskiej z 1906-07, obecnie Muzeum Przemysłu i Kolejnictwa na Śląsku^[3]
• zespół lokomotywowni (hala wachlarzowa, pompownia, stacja wodna, warsztaty, budynek biurowo-socjalny, budynek biurowo-magazynowy, budynek obrządzania parowozów, zasieki węglowe, punkt kontrolny, magazyn smarów, suszarnia piasku), przy ul. Łowickiej 1^[4]

• Muzeum Kolejnictwa w Warszawie, ul. Towarowa 1, dawny Dworzec Główny PKP
• Skansen taboru kolejowego w Chabówce
• Muzeum Kolei Wąskotorowej w Sochaczewie, Sochaczew, ul. Towarowa 1
• Muzeum Kolei Wąskotorowej w Wenecji
• Muzeum Pomorskich Kolei Wąskotorowych, Gryfice, ul. Błonie 2
• Muzeum Historii Kolei, Dworzec Częstochowa Stradom, ul. Kazimierza Pułaskiego 100/120
• Izba pamięci przy Zakładzie Linii Kolejowych w Poznaniu, Poznań, Al. Niepodległości 8, Gmach byłej Dyrekcji Kolei;
• Sala Tradycji w PKP CARGO S.A., Zakład Taboru w Szczecinie, Szczecin, ul. Marynarska 1

• Dworzec kolejowy Kraków Główny Osobowy, Kraków, między ulicami: Warszawską, Ogrodową, Pawią, Placem Kolejowym, Lubicz i Bosacką;
• Dworzec kolejowy Wrocław Główny, Wrocław, ul. Piłsudskiego^[5]
• Dworzec kolejowy w Nowych Skalmierzycach, Nowe Skalmierzyce, na trasie kolejowej Ostrów Wielkopolski – Kalisz;
• Dworzec kolejowy w Skarżysku-Kamiennej, Skarżysko Kamienna, ul. Niepodległości;
• Dworzec kolejowy „Strzegom Grabina”, mur.-szach. z 1909 (budynek dworca z łącznikiem, magazyn spedycji kolejowej)^[6]
• Zespół dworca kolejowego „Miechucino” z pocz. XX (dworzec, przepompownia, wieża ciśnień, sanitariaty, piwnica-magazyn)^[7]
• Zespół dworca kolejowego w Aleksandrowie Kujawskim z 2 poł. XIX w. (dworzec kolejowy, wieża ciśnień z 1895, 3 domy mieszkalne z 1893-1895, zieleń towarzysząca)^[8]
• Zespół dworca kolejowego w Ciechocinku z 1870 i 1901-1902 (szach. dworzec kolejowy „Letni”, ob. dom mieszkalny; nowy dworzec kolejowy; zieleń towarzysząca)^[9]

• Gmach dawnej Dyrekcji Kolei w Bydgoszczy z lat 1886-89^[10]
• Lokomotywownia wachlarzowa z obrotnicą i budynek administracji lokomotywowni (poza rejestrem zabytków), Skarżysko-Kamienna, ul. Towarowa 5;
• Parowozownia wachlarzowa z obrotnicą, wieża ciśnień, poniemieckie osiedle kolejowe i inne budynki (poza rejestrem zabytków), Sędziszów, woj. świętokrzyskie;
• Parowozownia Wolsztyn, PKP Cargo S.A., Zakład Taboru Poznań, Wolsztyn, ul. Fabryczna 1, stacja kolejowa (poza rejestrem zabytków);
• Wodociągowa kolejowa wieża ciśnień z 1919, Słupsk, przy dawnej parowozowni^[11];
• Nastawnia kolejowa, stacja kolejowa Nowe Skalmierzyce, kiedyś Carska Rosja–Prusy. Znajduje się na trasie Ostrów Wielkopolski – Kalisz.

• Żuraw obrotowy, lokomotywownia w Ostrowie Wielkopolskim, ul. Składowa;

• Parowóz Ty51-15, Sędziszów, okolice dworca PKP i Domu Kultury Kolejarza;
• Lokomotywa parowa Ty45-94 przy lokomotywowni w Ostrowie Wlkp., ul. Składowa;
• Wagon osobowy typu C4i, Kraków, lokomotywownia Kraków Płaszów.
• Lokomotywa Lyd2: Ostrów Wielkopolski, Fabryka „Wagon” (dawniej Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego „Ostrów”),
• Lokomotywa parowa Ty45-94: przy stacji w Ostrowie Wlkp., ul. Składowa,
• Lokomotywa parowa TKi3-120: stacja kolejowa Ostrów Wlkp., ul. Towarowa,
• Parowóz TKt48-151: dworzec Częstochowa Osobowa,
• Parowóz TKt48: stacja PKP Kudowa Zdrój,
• Parowóz TKt48 (nr 177): Nowy Sącz, ul. Kolejowa, przed budynkiem dworca PKP,
• Parowóz Px48-1764: Krotoszyn, przy stacji PKP,
• Parowóz Px48: Pleszew Miasto – dworzec Pleszew Wąskotorowa,
• Parowóz Ol49: Jarocin, stacja PKP (na trasie Ostrów Wlkp. – Poznań),
• Parowóz typu „Śląsk”: Kraków, budynek dworca PKP Kraków Płaszów.

• Most kolejowy przez rzekę Radew, Linia kolejowa Szczecinek – Białogard, szlak Białogard – Karlino, km 71,158 (przy stacji Karlino)
• Most kolejowy przez rzekę Reska Węgorza, linia Gdańsk – Stargard Szczeciński, szlak Lesięcin – Runowo Pomorskie, km 287,776 (w sąsiedztwie stacji Runowo Pomorskie)
• Most kolejowy przez rzekę Grabowa, linia Gdańsk – Stargard Szczeciński, szlak Karwice – Wiekowo, km 176,821 (w pobliżu stacji Wiekowo).
• Most kolejowy obrotowy wąskotorowy w Rybinie nad rz. Szkarpawą z 1935^[12]
• Most kolejowy wąskotorowy nad rzeką Brdą w Koronowie, stalowy z 1895^[13]
• Most kolei wąskotorowej nad rzeką Iną w Lubowie k. Stargardu Szczecińskiego

• S. Poźniak, J. Wnukowski: 150 lat kolei na ziemiach polskich. Warszawa, 1995.
• Technika w transporcie, historia i zabytki. Kraków, 2007.
• M. Pisarski: Koleje Polskie 1842-1972. Warszawa, 1974.
• XXV lat D.O.K.P. Kraków. Kraków 1972.