Podhale

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Podhale

Ten artykuł dotyczy regionu kulturowego. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Podhale – region kulturowy góralski w południowej Polsce u północnego podnóża Tatr, w dorzeczu górnego Dunajca z wyłączeniem obszarów leżących na prawym brzegu Białki i prawym brzegu Dunajca, poniżej ujścia Białki. Stanowi część Małopolski.

Podhale zajmuje środkową część Kotliny Podhala, na południu wkracza w Tatry^[1].

Nazwa Podhale upowszechniła się dopiero w XIX wieku i pochodzi od określenia „hale” – wysoko położone górskie pastwiska, z którymi utożsamiano wówczas Tatry. Oznacza tereny, położone u stóp masywu Tatr, czyli „pod halami”. Eugeniusz Janota, tłumacząc w 1860 r. w swym Przewodniku w wycieczkach na Babią Górę, do Tatr i Pienin pojęcie „hal” podawał, iż stąd ...wyżyna nowotarska przypierająca do Tatr nazywa się „Podhalem”, a zamieszkujący ją górale zowią się „Podhalanami”^[2].

Północną granicę Podhala stanowią Gorce. W krajobrazie Podhala występują rozległe torfowiska i stożki napływowe.

Południową część Podhala nazywa się czasem „Skalnym Podhalem” – obejmuje ono obszar od Brzegów i Bukowiny po Zakopane, Kościelisko i Witów. Pozostałą część nazywa się „Niżnym Podhalem”^[1].

Największe miejscowości: Nowy Targ (historyczna stolica Podhala), Czarny Dunajec, Ludźmierz, Zakopane, Biały Dunajec, Szaflary, Białka Tatrzańska, Bukowina Tatrzańska, Poronin, Chochołów, Witów, Gronków i inne.

Gminy Podhala:

• gmina Biały Dunajec;
• gmina Bukowina Tatrzańska;
• gmina Czarny Dunajec;
• gmina Czorsztyn;
• gmina Kościelisko;
• Nowy Targ;
• gmina Nowy Targ;
• gmina Poronin;
• gmina Raba Wyżna;
• Rabka-Zdrój^[3];
• gmina Szaflary;
• gmina Spytkowice;
• Zakopane.

 Osobny artykuł: Podhalanie.

Bogata kultura ludowa rozwinęła się wśród wolnej od dawna od powinności pańszczyźnianych ludności góralskiej. Podobnie jak w przypadku ludności kurpiowskiej i łowickiej, miało to związek z jej znaczną swobodą.

Zapisy o początkach osadnictwa historycznego sięgają początku XIII w. Znany jest transumpt z 1251 przywileju księcia Henryka Brodatego z 1234, który zezwala Teodorowi Gryficie, wojewodzie krakowskiemu, osiedlać kolonistów niemieckich „in silva circa fluvios Ostrowsko, Dunaiecz et Dunaiecz niger, Rogoźnik, Lipietnicza, Słona, Ratainicha, Nedelsc, Stradoma, quantum est de sylva ipsius, dantes eciam sil his pactis et his condicionibus uti, quibus Theutonici Sleser ses in sylvis locati utuntur”^[4], tj. książę zezwala, na osadzanie osadników niemieckich (teutońskich Ślązaków) w lasach położonych koło rzek Ostrowsko, Dunajec i Czarny Dunajec, Rogoźnik (prawostronny dopływ Czarnego Dunajca), Lepietnica (lewostronny dopływ Czarnego Dunajca) oraz Słona, Ratajnica, Niedzielsko i Stradomka na Beskidzie^[5][6][7].

W XVII w. na Podhalu miał miejsce szereg buntów chłopskich: powstanie chłopskie na Podhalu (1630–1633)^[8], powstanie chłopskie pod wodzą Kostki-Napierskiego (1651), powstanie chłopskie na Podhalu (1669–1670)^[9].

Zobacz kolekcję cytatów na temat Podhala w Wikicytatach

Zobacz multimedia związane z tematem: Podhale

Zobacz hasło Podhale w Wikisłowniku

• regionalna kuchnia podhalańska
• kościoły podhalańskie

• Folklor podhalański
• Etnografia Podhala. etnosystem.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-10)].
• Podhale, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 389 .