Nothing Special   »   [go: up one dir, main page]
Przejdź do zawartości

Ałmaty: Różnice pomiędzy wersjami

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycja
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
nawiasy
m malarzBOT: pezywracam domyślny wariant mapy w artykułach z infoboksami administracyjnymi
 
(Nie pokazano 129 wersji utworzonych przez 89 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
{{Miejscowość infobox
{{Miejscowość infobox
|nazwa = Ałmaty
|nazwa = Ałmaty
|nazwa oryginalna =
|nazwa oryginalna = {{k|kk|Алматы}}
|zdjęcie = Night Almaty.jpg
|zdjęcie = Almaty montage 2015.PNG
|opis zdjęcia =
|opis zdjęcia =
⚫
|alt zdjęcia =
|herb = Coat of arms of Almaty.svg
|herb = Coat of arms of Almaty.svg
|flaga = Flag of Almaty.svg
|flaga = Flag of Almaty.svg{{!}}border
|dopełniacz nazwy = Ałmatego
|dopełniacz nazwy = Ałmaty
|państwo = KAZ
|państwo = KAZ
|1. jednostka administracyjna = [[Obwód ałmacki|Ałmatycki]]
|1. jednostka administracyjna = [[Obwód ałmacki|ałmacki]] <small>(wchodzi w skład, administracyjnie niezależne)</small>
|stanowisko zarządzającego = Burmistrz
|stanowisko zarządzającego = Burmistrz (Akim)
|zarządzający = [[Achmetżan Jesymow]]
|zarządzający = [[Jerbolat Askarbiekowicz Dosajew]]
|powierzchnia = 683,5<ref>{{Cytuj |url = https://www.gov.kz/memleket/entities/qazalem/activities/27965?lang=ru |tytuł = Город Алматы |opublikowany = gov.kz |język = ru |data dostępu = 2024-04-22}}</ref>
⚫
|powierzchnia = 444,0
|wysokość = ok. 700
|wysokość = 785
|rok = 2013
|rok = 2023
|liczba ludności = 2 211 198<ref>{{Cytuj |url = https://stat.gov.kz/ru/region/almaty/ |tytuł = город Алматы – Статистика регионов РК – Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан |opublikowany = gov.kz |język = ru |data dostępu = 2024-04-22}}</ref>
|liczba ludności = 1 477 564<ref>Agency of statistics of the Republic of Kazakhstan: [http://www.stat.kz/digital/naselsenie/2012/2013/%D0%BC%D0%B0%D1%80%D1%82/01_2012_%D0%AD-14-05-%D0%9C.xls Численность населения Республики Казахстан по областям с началa 2013 года до 1 февраля 2013 года] (russisch; Excel-Datei; 55&nbsp;kB).</ref>
|gęstość zaludnienia = 4 535
|gęstość zaludnienia = 3163
|numer kierunkowy = +7 727
|numer kierunkowy = +7 727
|kod pocztowy = 050000 - 0500063
|kod pocztowy = 050000 – 050063
|tablice rejestracyjne = 02, A
|tablice rejestracyjne = 02, A
|kod mapy = Kazachstan
|stopniN = 43 |minutN = 16 |sekundN = 39
|współrzędne = 43°16′39″N 76°53′45″E
|stopniE = 76 |minutE = 53 |sekundE = 45
|commons = Category:Almaty
|commons = Category:Almaty
|www = http://www.almaty.kz/
|www = https://www.gov.kz/memleket/entities/almaty?lang=en
|wikisłownik = Ałmaty
}}
}}
[[Plik:Night Almaty city.jpg|thumb|right|250px|Centrum miasta nocą]]
[[Plik:Night Almaty.jpg|thumb|Ałmaty nocą]]
[[Plik:Alfar3.jpg|thumb|right|250px|Dzielnica biznesowa]]
[[Plik:Night Almaty city.jpg|thumb|Centrum miasta nocą]]
[[Plik:ALAFontanAtakent.JPG|thumb|right|250px|Fontanna w centrum miasta]]
[[Plik:Alfar3.jpg|thumb|Dzielnica biznesowa]]
[[Plik:Modern Almaty.jpg|thumb|right|250px|Centrum miasta]]
[[Plik:Modern Almaty.jpg|thumb|Centrum miasta]]
[[Plik:E8559-Almaty-Lake-Sayran.jpg|thumb|right|250px|Jezioro Sajran położone koło miasta]]
[[Plik:E8559-Almaty-Lake-Sayran.jpg|thumb|Jezioro Sajran położone koło miasta]]
[[Plik:Almaty Airport Osokin-1.jpg |thumb|right|250px|[[Port lotniczy Ałmaty]]]]
[[Plik:Almaty Airport Osokin-1.jpg|thumb|[[Port lotniczy Ałmaty]]]]
[[Plik:Алматинское метро 006.JPG|thumb|right|250px|[[Metro w Ałmaty]]m]]
[[Plik:Алматинское метро 006.JPG|thumb|[[Metro w Ałmaty]]]]
[[Plik:Trolleybus in Almaty.JPG|thumb|right|250px|[[Trolejbus]] w Ałmatym]]
[[Plik:Trolleybus in Almaty.JPG|thumb|[[Trolejbus]] w Ałmaty]]
'''Ałmaty''' lub ''Ałma-Ata'' ([[język kazachski|kaz.]] Алматы, [[język rosyjski|ros.]]: Алматы lub Алма-Ата) – największe [[miasto]] i była stolica (do [[1998]] r.) [[Kazachstan]]u, położone w południowo-wschodniej części kraju, na wysokości ok. 700 m. n.p.m. u podnóża [[Ałatau Zailijski|Zailijskiego Ałatau]] ([[Tienszan]]), w pobliżu granicy z [[Kirgistan]]em, na terenie charakteryzującym się dużą [[Sejsmiczność|aktywnością sejsmiczną]]. Miasto, które do 1997 było stolicą kraju, stanowi główny ośrodek przemysłowy, kulturalny i naukowy Kazachstanu, m.in. Akademia Nauk, liczne szkoły wyższe.
'''Ałmaty''' (stara nazwa '''Ałma-Ata'''; {{w języku|kk|Алматы}}, {{w języku|ru|Алматы lub Алма-Ата}}) – największe miasto [[Kazachstan]]u, położone w południowo-wschodniej części kraju, na wysokości ok. 700 m n.p.m. u&nbsp;podnóża [[Ałatau Zailijski|Zailijskiego Ałatau]] ([[Tienszan]]), w pobliżu granicy z [[Kirgistan]]em, na terenie charakteryzującym się dużą [[Sejsmiczność|aktywnością sejsmiczną]]. Miasto stanowi główny ośrodek przemysłowy, kulturalny i naukowy Kazachstanu: znajduje się w nim Akademia Nauk oraz liczne uczelnie. W latach 1991–1997 pierwsza stolica niepodległego Kazachstanu.


== Nazwa miasta ==
== Nazwa miasta ==
* od 1854 - ''Zailijskoje ''(rosyjski fort)
* od 1854 – Zailijskoje (rosyjski fort)
* od 1867 - Wierny (Wiernyj)
* od 1867 – Wierny (Ве́рный)
* od 1921 - ''Ałma-Ata'' (Алма-Ата, co można tłumaczyć jako ''Ojciec jabłek''), przy czym kazachska nazwa to ''Ałmaty'' (Алматы).
* od 1921 – Ałma-Ata (Алма-Ата, co można tłumaczyć jako „ojciec jabłek”, przy czym nazwą w języku kazachskim było Алматы).
* od 1993 - ''Ałmaty'' (Алматы). Po uzyskaniu niepodległości przez Kazachstan władze państwowe podjęły w 1993 roku decyzję o przyjęciu jako urzędowej kazachskiej nazwy ''Ałmaty'', także w języku rosyjskim<ref>Didar Kassymova, Zhanat Kundakbayeva, Ustina Markus, ''Historical Dictionary of Kazakhstan'', Plymouth 2012, s. 26-27.</ref><ref>Paul Brummel, ''Kazakhstan'', Guilford 2011, s. 118.</ref>. W Rosji ta zmiana nie została zaakceptowana i dotychczas po rosyjsku stosowana jest nazwa ''Ałma-Ata''.
* od 1993 – Ałmaty (Алматы). Po uzyskaniu niepodległości przez Kazachstan władze państwowe podjęły w 1993 roku decyzję o przyjęciu formy „Ałmaty” jako urzędowej nazwy kazachskiej, także w języku rosyjskim<ref>Didar Kassymova, Zhanat Kundakbayeva, Ustina Markus, ''Historical Dictionary of Kazakhstan'', Plymouth 2012, s. 26–27; Paul Brummel, ''Kazakhstan'', Guilford 2011, s. 118.</ref>. W Rosji ta zmiana nie została zaakceptowana i stosowana jest nazwa Алма-Ата.

Według zaleceń [[Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej|Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej]], przyjętych na na 73. posiedzeniu<ref>http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/zmiany_egzonimow/zmiany_egzonimow_na_73_posiedzeniu.pdf</ref> (5 września 2012 roku), nazwa ''Ałmaty'' to [[egzonim|polska nazwa]] główna miasta, nazwą wariantową pozostaje zaś ''Ałma-Ata''. Trwają kontrowersje co do odmienności nazwy miasta w języku polskim. [[Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej|KSNG]] nie zajmuje w tej sprawie jednoznacznego stanowiska. Ministerstwo Spraw Zagranicznych<ref>http://www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/polityka_wschodnia/kazachstan;jsessionid=C4B7F1166B467E089DFA51151ED53D59.cmsap2p</ref> i Ambasada RP w Astanie<ref>http://astana.msz.gov.pl/pl/informacje_konsularne/informacja_dla_odwiedzajacych_kazachstan</ref> używają formy nieodmiennej.
Według zaleceń [[Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej|Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej]], przyjętych podczas 73. posiedzenia<ref>{{Cytuj stronę |url = http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/zmiany_egzonimow/zmiany_egzonimow_na_73_posiedzeniu.pdf |tytuł = Zmiany wprowadzone podczas 73. posiedzenia Komisji (5 września 2012) |opublikowany = Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej |data dostępu = 2018-08-14}}</ref> (5 września 2012), nazwa ''Ałmaty'' to główna [[egzonim|polska nazwa]] miasta, nazwą wariantową pozostaje zaś ''Ałma-Ata''. Nie ustalono jednoznacznie tego, czy egzonim winien podlegać deklinacji. [[Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej|Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych]] nie zajmuje w tej sprawie określonego stanowiska. Urzędnicy z [[Ministerstwo Spraw Zagranicznych (Polska)|Ministerstwa Spraw Zagranicznych]] i z [[Ambasada RP w Astanie|Ambasady RP w Astanie]] nie odmieniają tej nazwy<ref>[https://archive.is/20130423141411/www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/polityka_wschodnia/kazachstan;jsessionid=C4B7F1166B467E089DFA51151ED53D59.cmsap2p; http://astana.msz.gov.pl/pl/informacje_konsularne/informacja_dla_odwiedzajacych_kazachstan Informacje konsularne. Informacje dla odwiedzających Kazachstan].</ref>, natomiast ''Wielki słownik ortograficzny'' wydany przez [[Wydawnictwo Naukowe PWN]] podaje dopełniacz ''Ałmatów''<ref>[https://sjp.pwn.pl/so/Almaty;5585079.html Wielki słownik ortograficzny PWN].</ref>.


== Historia ==
== Historia ==
Na trasie starego [[jedwabny szlak|jedwabnego szlaku]] w [[1854]] Rosjanie założyli twierdzę ''Zailijskie'' (''Zailijskoje'') z 470 żołnierzami i oficerami załogi, wokół której zaczęła wyrastać osada. W [[1867]] liczyła 10 tys. mieszkańców, została przemianowana na ''Wierny'' (''Wiernyj'') i uzyskała prawa miejskie. W [[1921]] zmieniono rosyjską nazwę na ''Ałma-Ata''. W [[1929]] miasto miało 45 tys. mieszkańców i przeniesiono do niego stolicę z [[Kyzyłorda|Kyzyłordy]]. Miasto rozwinęło się szybko po doprowadzeniu linii [[kolej turkiestańsko-syberyjska|kolei turkiestańsko-syberyjskiej]]. Zostało stolicą [[Kazachska Socjalistyczna Republika Radziecka|Kazachskiej SRR]], a później niepodległego Kazachstanu. Za czasów radzieckich byli w nim przetrzymywani Polacy.
Na trasie starego [[Jedwabny Szlak|Jedwabnego Szlaku]] w 1854 r. Rosjanie założyli twierdzę ''Zailijskie'' (''Zailijskoje'', to znaczy znajdujące się za rzeką [[Ili]]) z 470 żołnierzami i oficerami załogi, wokół której zaczęła wyrastać osada. W 1867 r. liczyła 10 tys. mieszkańców, została przemianowana na ''Wierny'' (''Wiernyj'', tzn. „wierny, oddany”) i uzyskała prawa miejskie. W 1921 przeprowadzono derusyfikację nazwy na rzecz ''Ałma-Ata'', ale forma ortograficzna różniła się od tej, którą stosowano w języku kazachskim. W 1927 r. przeniesiono z [[Kyzyłorda|Kyzyłordy]] do Ałma-Aty stolicę będącej w składzie Rosji Radzieckiej [[Kazachska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka|kazachskiej republiki autonomicznej]]. W 1929 r. miasto miało 45 tys. mieszkańców. Rozwinęło się szybko po doprowadzeniu linii [[kolej turkiestańsko-syberyjska|kolei turkiestańsko-syberyjskiej]]. Zostało stolicą wyodrębnionej w 1936 r. z republiki rosyjskiej [[Kazachska Socjalistyczna Republika Radziecka|Kazachskiej SRR]], a później niepodległego Kazachstanu. Za czasów radzieckich Kazachstan był regionem, gdzie wysyłano ludność polską z Ukrainy i Białorusi, co spowodowało obecność w mieście gminy polskiej.

⚫
W 1993 r. władze Kazachstanu przyjęły jako urzędową kazachską formę nazwy miasta ''Ałmaty'' (Алматы). W 1997 r. miasto straciło status stolicy na rzecz ówczesnej [[Astana|Akmoły]], której nazwę w 1998 r. zmieniono na Astana{{r|Arslan}} i która ulokowana jest znacznie bardziej w centrum Kazachstanu niż Ałmaty.


⚫
1 grudnia 2011 otwarto pierwszy odcinek [[Metro w Ałmaty|metra]].
⚫
W 1993 roku władze Kazachstanu przyjęły jako urzędową kazachską formę nazwy miasta ''Ałmaty'' (Алматы). W roku [[1998]] miasto straciło status stolicy na rzecz [[Astana|Astany]], która ulokowana jest znacznie bardziej w centrum Kazachstanu niż Ałmaty.


Miasto ubiegało się o organizację [[Zimowe Igrzyska Olimpijskie 2014|zimowych igrzysk olimpijskich]] w [[2014]] roku, jednak kandydatura ta odpadła w pierwszym etapie wyboru. Miasto będzie organizatorem [[Zimowa Uniwersjada 2017|zimowej uniwersjady]] w 2017 roku<ref>{{Cytuj stronę || url = http://fisu.net/en/2017-Universiades-Attributed-2644.html?idProduit=1999 | tytuł = ''2017 Universiades Attributed! | opublikowany = fisu.org | data dostępu = 8 grudnia 2011 | język = en}}</ref>.
Ałmaty ubiegało się o organizację [[Zimowe Igrzyska Olimpijskie 2014|zimowych igrzysk olimpijskich w 2014 r.]], jednak kandydatura ta odpadła w pierwszym etapie wyboru. Miasto ubiegało się także o organizację [[Zimowe Igrzyska Olimpijskie 2022|zimowych igrzysk olimpijskich w 2022 r.]], jednak podczas sesji MKOl 31 lipca 2015 w [[Kuala Lumpur]] zdecydowano, że imprezę zorganizuje [[Pekin]].


W dniach od 29 stycznia do 8 lutego 2017 Ałmaty było gospodarzem [[Zimowa Uniwersjada 2017|28. Zimowej Uniwersjady]].
⚫
W roku 2011 otwarto pierwszy odcinek [[Metro w Ałmaty|metra w Ałmatym]].


== Zabytki ==
== Zabytki ==
* [[Sobór Wniebowstąpienia Pańskiego w Ałmaty|sobór Wniebowstąpienia Pańskiego]] z 1907<ref>[http://cathedral.orthodox.kz/ Свято-Вознесенский Кафедральный собор города Алматы]</ref>
* [[Sobór Wniebowstąpienia Pańskiego w Ałmaty|sobór Wniebowstąpienia Pańskiego]] z 1907<ref>{{Cytuj stronę |url = http://cathedral.orthodox.kz/ |tytuł = Свято-Вознесенский Кафедральный собор города Алматы |archiwum = https://web.archive.org/web/20120617233458/http://cathedral.orthodox.kz/ |zarchiwizowano = 2012-06-17 |data dostępu = 2012-06-17}}</ref>
* Budynek {{link-interwiki|Kazachski Narodowy Teatr Opery i Baletu im. Abaja|tekst=Kazachskiego Narodowego Teatru Opery i Baletu im. Abaja|Q=Q304839}} ([[Abaj Kunanbajew|Abaja Kunanbajewa]]) z 1934 w stylu [[Realizm socjalistyczny|socrealistycznym]].
* opera z 1934 roku w stylu socrealistycznym.

⚫
== Religia ==
* [[Diecezja Trójcy Świętej w Ałmaty]]m

⚫
Mieszkańcy Ałmatego to przeważnie muzułmanie lub prawosławni. Ci pierwsi w większości to Kazachowie, prawosławni to głównie Rosjanie.


== Transport ==
== Transport ==
{{Kategoria główna|Transport w Ałmaty}}
{{Kategoria główna|Transport w Ałmaty}}
* Autobusy (od 1929)
* Autobusy (od 1929)
* [[Tramwaje w Ałmaty]]m (od 1937)
* [[Tramwaje w Ałmaty]] (od 1937)
* [[Trolejbusy w Ałmaty]]m (od 1944)
* [[Trolejbusy w Ałmaty]] (od 1944)
* [[Ałmaty-1]] – dworzec kolejowy przeznaczony jest dla pociągów tranzytowych z [[Rosja|rosyjskiej]] [[Syberia|Syberii]]
* [[Ałmaty-1]] – dworzec kolejowy przeznaczony jest dla pociągów tranzytowych z rosyjskiej Syberii
* [[Ałmaty-2]] – dworzec kolejowy centralny
* [[Ałmaty-2]] – dworzec kolejowy centralny
* [[Port lotniczy Ałmaty]]
* [[Port lotniczy Ałmaty]]
* [[Metro w Ałmaty]]m (budowane od 1984, otwarte 1 grudnia 2011)
* [[Metro w Ałmaty]] (budowane od 1984, otwarte 1 grudnia 2011)


Planuje się budowę trasy szybkiego tramwaju oraz wydzielonej trasy autobusowej (tramwaj szynowy).
Planuje się budowę trasy szybkiego tramwaju oraz wydzielonej trasy autobusowej (tramwaj szynowy).

== Kultura i sztuka ==
{{sekcja stub}}
* [[Ałmacki Teatr Opery i Baletu]]{{odn|Abrosimow|2009}}
* [[Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Eurasia”]]

⚫
== Religia ==
* 17 maja 2003 papież podniósł Apostolską Administraturę w Ałmaty do rangi [[Diecezja Ałmaty|diecezji pod wezwaniem Świętej Trójcy]], wchodzącej w skład [[Metropolia Astana|metropolii w Astanie]]. Drugim ordynariuszem został hiszpański misjonarz – [[José Luís Mumbiela Sierra]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Santissima Trinità in Almaty (Latin (or Roman) Diocese) [Catholic-Hierarchy] |data dostępu = 2019-02-20 |opublikowany = catholic-hierarchy.org |url = http://www.catholic-hierarchy.org/diocese/dalmt.html}}</ref>. {{osobny artykuł|Diecezja Ałmaty}}

⚫
Mieszkańcy Ałmaty to przeważnie muzułmanie lub prawosławni. Ci pierwsi w większości to Kazachowie, prawosławni to głównie Rosjanie.


== Sport ==
== Sport ==
{{Kategoria główna|Sport w Ałmaty}}
{{Kategoria główna|Sport w Ałmaty}}
* [[HK Ałmaty]] – klub [[Hokej na lodzie|hokejowy]]
* [[HK Ałmaty]] – klub hokejowy
* [[CSKA Ałmaty]] – klub [[Piłka nożna|piłkarski]]
* [[CSKA Ałmaty]] – klub piłkarski
* [[Dinamo Ałmaty]] – klub piłkarski
* [[Dinamo Ałmaty]] – klub piłkarski
* [[Dostyk Ałmaty]] – klub piłkarski
* [[Dostyk Ałmaty]] – klub piłkarski
Linia 81: Linia 91:
* [[Megasport Ałmaty]] – klub piłkarski
* [[Megasport Ałmaty]] – klub piłkarski
* [[Namys Ałmaty]] – klub piłkarski
* [[Namys Ałmaty]] – klub piłkarski
* [[Stadion Centralny w Ałmaty]]m – stadion wielofunkcyjny
* [[Stadion Centralny w Ałmaty]] – stadion wielofunkcyjny
* [[Gornyj Gigant]] – kompleks [[Skocznia narciarska|skoczni narciarskich]]


Niedaleko miasta na wysokości 1691 m n.p.m. znajduje się kompleks sportowy Medeo (kaz. Медеу Спорт Кешені), który jest najwyżej położonym lodowiskiem na świecie.
Niedaleko miasta na wysokości 1691 m n.p.m. znajduje się kompleks sportowy Medeo (kaz. Медеу Спорт Кешені), który jest najwyżej położonym lodowiskiem na świecie.


== Media ==
== Media ==
* [[Wieża telewizyjna w Ałmaty]]m
* [[Wieża telewizyjna w Ałmaty]]


== Osoby urodzone w Ałmatym ==
== Ludzie urodzeni w Ałmaty ==
* [[Kasym-Żomart Tokajew]] – kazachski dyplomata i polityk, były dyrektor generalny biura ONZ w [[Genewa|Genewie]], były [[Premierzy Kazachstanu|premier]] i [[Senat Parlamentu Republiki Kazachstanu|przewodniczący Senatu]], obecnie [[Prezydenci Kazachstanu|prezydent Kazachstanu]]
* [[Rusłana Korszunowa]] – pochodząca z [[Kazachstan]]u modelka
* [[Rusłana Korszunowa]] – pochodząca z Kazachstanu modelka
* [[Dmitrij Strelnikoff]] – mieszkający w Polsce rosyjski pisarz, biolog, podróżnik i dziennikarz
* [[Dmitrij Strelnikoff]] – mieszkający w Polsce rosyjski pisarz, biolog, podróżnik i dziennikarz
* [[Jerżan Kazychanow]] – kazachski polityk, minister spraw zagranicznych w latach 2011–2012
* [[Władimir Żyrinowski]] – [[Rosja|rosyjski]] [[polityka|polityk]]
* [[Julia Grant-Scott|Julia Pogrebińska]] – polska aktorka
* [[Karina Abdullina]] – kazachska piosenkarka
* [[Gülżan Mołdażanowa]] – rosyjska przedsiębiorczyni
* [[Władimir Żyrinowski]] – rosyjski polityk, deputowany do [[Duma Państwowa Federacji Rosyjskiej|Dumy Państwowej]] i jej wiceprzewodniczący, prawnik, doktor nauk filozoficznych
* [[Danelija Tuleszowa]] – reprezentantka Kazachstanu w [[Konkurs Piosenki Eurowizji Junior 2018|16. Konkursie Piosenki Dla Dzieci w 2018]]


== Miasta partnerskie ==
== Miasta partnerskie ==
Ałmaty ma 17 umów o współpracy<ref>[http://www.almaty.kz/page.php?page_id=1551&lang=1 Официальный сайт города Алматы :: Города-побратимы<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->]</ref>.
Ałmaty ma 17 umów o współpracę<ref>{{Cytuj stronę |url = https://almaty.gov.kz/page.php?page_id=3230&lang=1 |tytuł = Официальный сайт города Алматы: Города-побратимы |opublikowany = almaty.gov.kz |archiwum = https://web.archive.org/web/20181213093415/https://almaty.gov.kz/page.php?page_id=3230&lang=1 |zarchiwizowano = 2018-12-13}}</ref>.
{{Układ wielokolumnowy | liczba = 3 |szerokość=150px|
⚫
* {{Flaga|Stany Zjednoczone}} [[Tucson]] (Stany Zjednoczone)
⚫
* {{Flaga|Francja}} [[Rennes]] (Francja)
⚫
* {{Flaga|KOR}} [[Daegu]] (Korea Południowa)
⚫
* {{Flaga|Rosja}} [[Moskwa]] (Rosja)
⚫
* {{Flaga|Rosja}} [[Kazań]] (Rosja)
⚫
* {{Flaga|Rosja}} [[Petersburg]] (Rosja)
⚫
* {{Flaga|KGZ}} [[Biszkek]] (Kirgistan)
⚫
* {{Flaga|Białoruś}} [[Mińsk]] (Białoruś)
⚫
* {{Flaga|Litwa}} [[Wilno]] (Litwa)
⚫
* {{Flaga|TUR}} [[Stambuł]] (Turcja)
⚫
* {{Flaga|LVA}} [[Ryga]] (Łotwa)
⚫
* {{Flaga|ISR}} [[Tel Awiw-Jafa]] (Izrael)
⚫
* {{Flaga|HUN}} [[Budapeszt]] (Węgry)
⚫
* {{Flaga|EGY}} [[Aleksandria]] (Egipt)
⚫
* {{Flaga|Chiny}} [[Urumczi]] (Chiny)
⚫
* {{Flaga|BGR}} [[Warna]] (Bułgaria)
}}


⚫
== Przypisy ==
⚫
* {{Flaga|USA}} [[Tucson]], [[Stany Zjednoczone]]
<references>
⚫
* {{Flaga|FRA}} [[Rennes]], [[Francja]]
<ref name="Arslan">{{Cytuj pismo |autor = Mehmet Arslan |tytuł = The Significance of Shifting Capital of Kazakstan from Almaty to Astana: An Evalution on the basis of Geopolitical and Demographic Developments |czasopismo = Procedia – Social and Behavioral Sciences |wolumin = 120 |strony = 98–109 |data = 2014 |doi = 10.1016/j.sbspro.2014.02.086}}</ref>
⚫
* {{Flaga|KOR}} [[Taegu]], [[Korea Południowa]]
</references>
⚫
* {{Flaga|RUS}} [[Moskwa]], [[Rosja]]
⚫
* {{Flaga|RUS}} [[Kazań]], [[Rosja]]
⚫
* {{Flaga|RUS}} [[Petersburg]], [[Rosja]]
⚫
* {{Flaga|KGZ}} [[Biszkek]], [[Kirgistan]]
⚫
* {{Flaga|BLR}} [[Mińsk]], [[Białoruś]]
⚫
* {{Flaga|LTU}} [[Wilno]], [[Litwa]]
⚫
* {{Flaga|TUR}} [[Stambuł]], [[Turcja]]
⚫
* {{Flaga|LVA}} [[Ryga]], [[Łotwa]]
⚫
* {{Flaga|ISR}} [[Tel Awiw-Jafa]], [[Izrael]]
⚫
* {{Flaga|HUN}} [[Budapeszt]], [[Węgry]]
⚫
* {{Flaga|EGY}} [[Aleksandria]], [[Egipt]]
⚫
* {{Flaga|CHN}} [[Urumczi]], [[Chińska Republika Ludowa]]
⚫
* {{Flaga|BGR}} [[Warna]], [[Bułgaria]]


== Bibliografia ==
⚫
{{Przypisy}}
* {{cytuj książkę |nazwisko = Abrosimow |imię = Igor |tytuł = Советская Россия: 1917–1991 – государство, политика, экономика, наука, культура, литература, искусство |wydawca = proza.ru |rok = 2009 |odn = tak}}


* {{Cytuj stronę |url = http://almatydev.blogspot.com/ |tytuł = Almaty Development |opublikowany = almatydev.blogspot.com |archiwum = https://web.archive.org/web/20161015025713/http://almatydev.blogspot.com/ |zarchiwizowano = 2016-10-15 |język = en}}
== Linki zewnętrzne ==
* [http://www.almaty.kz/ Oficjalna strona miasta Ałmaty] {{lang|ru|en|kk}}
* [http://www.almatydev.blogspot.com/ Ałmaty - Projekty i Budownictwo] {{lang|en}}
* [http://maps.google.com/maps?ll=43.282204,76.915970&spn=0.241711,0.468361&t=k&hl=en Zdjęcie satelitarne z Google Maps]
* [http://maps.google.com/maps?ll=43.282204,76.915970&spn=0.241711,0.468361&t=k&hl=en Zdjęcie satelitarne z Google Maps]

{{Kontrola autorytatywna}}


[[Kategoria:Ałmaty| ]]
[[Kategoria:Ałmaty| ]]
[[Kategoria:Miasta zimowych uniwersjad]]
[[Kategoria:Miasta zimowych uniwersjad]]
[[Kategoria:Kazachskie ośrodki narciarskie]]
[[Kategoria:Kazachskie ośrodki narciarskie]]
[[Kategoria:Miasta w Kazachstanie]]

{{link GA|de}}

Aktualna wersja na dzień 22:52, 29 paź 2024

Ałmaty
Алматы
Ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Kazachstan

Obwód

ałmacki (wchodzi w skład, administracyjnie niezależne)

Zarządzający

Jerbolat Askarbiekowicz Dosajew

Powierzchnia

683,5[1] km²

Wysokość

785 m n.p.m.

Populacja (2023)
• liczba ludności
• gęstość


2 211 198[2]
3163 os./km²

Nr kierunkowy

+7 727

Kod pocztowy

050000 – 050063

Tablice rejestracyjne

02, A

Położenie na mapie Kazachstanu
Mapa konturowa Kazachstanu, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Ałmaty”
Ziemia43°16′39″N 76°53′45″E/43,277500 76,895833
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Ałmaty nocą
Centrum miasta nocą
Dzielnica biznesowa
Centrum miasta
Jezioro Sajran położone koło miasta
Port lotniczy Ałmaty
Metro w Ałmaty
Trolejbus w Ałmaty

Ałmaty (stara nazwa Ałma-Ata; kaz. Алматы, ros. Алматы lub Алма-Ата) – największe miasto Kazachstanu, położone w południowo-wschodniej części kraju, na wysokości ok. 700 m n.p.m. u podnóża Zailijskiego Ałatau (Tienszan), w pobliżu granicy z Kirgistanem, na terenie charakteryzującym się dużą aktywnością sejsmiczną. Miasto stanowi główny ośrodek przemysłowy, kulturalny i naukowy Kazachstanu: znajduje się w nim Akademia Nauk oraz liczne uczelnie. W latach 1991–1997 pierwsza stolica niepodległego Kazachstanu.

Nazwa miasta

[edytuj | edytuj kod]
  • od 1854 – Zailijskoje (rosyjski fort)
  • od 1867 – Wierny (Ве́рный)
  • od 1921 – Ałma-Ata (Алма-Ата, co można tłumaczyć jako „ojciec jabłek”, przy czym nazwą w języku kazachskim było Алматы).
  • od 1993 – Ałmaty (Алматы). Po uzyskaniu niepodległości przez Kazachstan władze państwowe podjęły w 1993 roku decyzję o przyjęciu formy „Ałmaty” jako urzędowej nazwy kazachskiej, także w języku rosyjskim[3]. W Rosji ta zmiana nie została zaakceptowana i stosowana jest nazwa Алма-Ата.

Według zaleceń Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej, przyjętych podczas 73. posiedzenia[4] (5 września 2012), nazwa Ałmaty to główna polska nazwa miasta, nazwą wariantową pozostaje zaś Ałma-Ata. Nie ustalono jednoznacznie tego, czy egzonim winien podlegać deklinacji. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych nie zajmuje w tej sprawie określonego stanowiska. Urzędnicy z Ministerstwa Spraw Zagranicznych i z Ambasady RP w Astanie nie odmieniają tej nazwy[5], natomiast Wielki słownik ortograficzny wydany przez Wydawnictwo Naukowe PWN podaje dopełniacz Ałmatów[6].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Na trasie starego Jedwabnego Szlaku w 1854 r. Rosjanie założyli twierdzę Zailijskie (Zailijskoje, to znaczy znajdujące się za rzeką Ili) z 470 żołnierzami i oficerami załogi, wokół której zaczęła wyrastać osada. W 1867 r. liczyła 10 tys. mieszkańców, została przemianowana na Wierny (Wiernyj, tzn. „wierny, oddany”) i uzyskała prawa miejskie. W 1921 przeprowadzono derusyfikację nazwy na rzecz Ałma-Ata, ale forma ortograficzna różniła się od tej, którą stosowano w języku kazachskim. W 1927 r. przeniesiono z Kyzyłordy do Ałma-Aty stolicę będącej w składzie Rosji Radzieckiej kazachskiej republiki autonomicznej. W 1929 r. miasto miało 45 tys. mieszkańców. Rozwinęło się szybko po doprowadzeniu linii kolei turkiestańsko-syberyjskiej. Zostało stolicą wyodrębnionej w 1936 r. z republiki rosyjskiej Kazachskiej SRR, a później niepodległego Kazachstanu. Za czasów radzieckich Kazachstan był regionem, gdzie wysyłano ludność polską z Ukrainy i Białorusi, co spowodowało obecność w mieście gminy polskiej.

W 1993 r. władze Kazachstanu przyjęły jako urzędową kazachską formę nazwy miasta Ałmaty (Алматы). W 1997 r. miasto straciło status stolicy na rzecz ówczesnej Akmoły, której nazwę w 1998 r. zmieniono na Astana[7] i która ulokowana jest znacznie bardziej w centrum Kazachstanu niż Ałmaty.

1 grudnia 2011 otwarto pierwszy odcinek metra.

Ałmaty ubiegało się o organizację zimowych igrzysk olimpijskich w 2014 r., jednak kandydatura ta odpadła w pierwszym etapie wyboru. Miasto ubiegało się także o organizację zimowych igrzysk olimpijskich w 2022 r., jednak podczas sesji MKOl 31 lipca 2015 w Kuala Lumpur zdecydowano, że imprezę zorganizuje Pekin.

W dniach od 29 stycznia do 8 lutego 2017 Ałmaty było gospodarzem 28. Zimowej Uniwersjady.

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]

Transport

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: Transport w Ałmaty.

Planuje się budowę trasy szybkiego tramwaju oraz wydzielonej trasy autobusowej (tramwaj szynowy).

Kultura i sztuka

[edytuj | edytuj kod]
 Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Religia

[edytuj | edytuj kod]

Mieszkańcy Ałmaty to przeważnie muzułmanie lub prawosławni. Ci pierwsi w większości to Kazachowie, prawosławni to głównie Rosjanie.

Sport

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: Sport w Ałmaty.

Niedaleko miasta na wysokości 1691 m n.p.m. znajduje się kompleks sportowy Medeo (kaz. Медеу Спорт Кешені), który jest najwyżej położonym lodowiskiem na świecie.

Media

[edytuj | edytuj kod]

Ludzie urodzeni w Ałmaty

[edytuj | edytuj kod]

Miasta partnerskie

[edytuj | edytuj kod]

Ałmaty ma 17 umów o współpracę[11].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Город Алматы [online], gov.kz [dostęp 2024-04-22] (ros.).
  2. ↑ город Алматы – Статистика регионов РК – Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан [online], gov.kz [dostęp 2024-04-22] (ros.).
  3. ↑ Didar Kassymova, Zhanat Kundakbayeva, Ustina Markus, Historical Dictionary of Kazakhstan, Plymouth 2012, s. 26–27; Paul Brummel, Kazakhstan, Guilford 2011, s. 118.
  4. ↑ Zmiany wprowadzone podczas 73. posiedzenia Komisji (5 września 2012). Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej. [dostęp 2018-08-14].
  5. ↑ http://astana.msz.gov.pl/pl/informacje_konsularne/informacja_dla_odwiedzajacych_kazachstan Informacje konsularne. Informacje dla odwiedzających Kazachstan.
  6. ↑ Wielki słownik ortograficzny PWN.
  7. ↑ Mehmet Arslan. The Significance of Shifting Capital of Kazakstan from Almaty to Astana: An Evalution on the basis of Geopolitical and Demographic Developments. „Procedia – Social and Behavioral Sciences”. 120, s. 98–109, 2014. DOI: 10.1016/j.sbspro.2014.02.086. 
  8. ↑ Свято-Вознесенский Кафедральный собор города Алматы. [dostęp 2012-06-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-17)].
  9. ↑ Abrosimow 2009 ↓.
  10. ↑ Santissima Trinità in Almaty (Latin (or Roman) Diocese) [Catholic-Hierarchy] [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2019-02-20].
  11. ↑ Официальный сайт города Алматы: Города-побратимы. almaty.gov.kz. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-13)].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Igor Abrosimow: Советская Россия: 1917–1991 – государство, политика, экономика, наука, культура, литература, искусство. proza.ru, 2009.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ałmaty&oldid=75087477”