Bangladèsh

 

Lei dimensions generalas de Bangladèsh son de 820 km dins son axe nòrd-sud e de 600 km dins son axe èst-oèst. Sa geografia fisica es dominada per lo deltà dei fluvis Ganges e Bramapotra^[2] que forma un plan d'altitud bassa dich Plan bangladeshi que s'estend sus aperaquí 80% dau país. Aqueu plan fa partida de la Vau Bassa de Ganges situada entre Índia e Bangladèsh. Leis altituds superioras a 100 m i son rares e magerament situadas dins lei zònas meridionalas dau plan e la màger part dei relèus an una altitud inferiora a 12 m. En causa dei debits importants de Ganges e Bramapotra, es una region fòrça umida devesida entre una multitud de braç. N'existís dos principaus (Jamuna e Padma) que forman per la seguida un braç principau unic^[3]. La fin d'aqueu dèlta es marcada per un litorau maritim fòrça irregular d'una longor de 580 km. La màger part es ocupada per de mangròvas ò de junglas palunosas^[4].

En fòra dau deltà, quatre zònas regions altitud pus autas existisson sus lo territòri bangladeshis au nòrd (còlas de Sylhet e montanhas de Madhupur Upazila, region de Barind) e au sud-èst (còlas de Chittagong). Pasmens, leis altituds d'aquelei zònas demoran relativament feblas e lo ponch pus aut de Bangladèsh aganta solament 1 052 m dins la cadena dei monts Mowdok au dins lo sud-èst^[4].

Bangladèsh a un clima de tipe tropicau de monson caracterizat per de temperaturas autas, una umiditat fòrça importanta e de variacions egalament importantas de precipitacions. En causa de la topografia dau país, lei variacions climaticas regionalas son limitadas. Tres sasons climaticas diferentas son generalament definidas :

• de març a junh, una sason cauda e umida^[5]. Abriu es generalament lo mes pus caud de l'annada ambé de temperaturas maximalas situadas entre 38 e 41°C.
• de junh a novembre, una sason causa e umida marcada per lei precipitacions importantas de la monson^[5].
• de decembre a març, una sason cauda e seca. Geier es generalament lo mes pus freg de l'annada amb una temperatura mejana situada entre 16 e 20°C que pòu demenir fins a 10°C^[5].

Lei precipitacions son importantas sus tot lo territòri bangladeshi ambé mai de 2 300 mm sus sa màger part^[6]. 80% d'aquelei precipitacions son eissits de la monson.

 

En causa de sa topografia plana, de son altitud bassa, de la preséncia de dos fluvis majors sus son territòri e de son clima tropicau marcat per lei precipitacions importantas de la monson, Bangladèsh es un país fòrça menaçat per lei riscs naturaus e climatics^[7]. Lei pus importants son lei vengudas d'aiga causats per la monson, de tempèstas, per de ciclòns ò per de tsunamis. L'aumentacion de la temperatura mondiala mejana, qu'entraïna una aumentacion dau nivèu de l'ocean, e la disparicion d'una partida de la mangròva litorala renfòrçan aquelei riscs en favorizant la montada rapida deis aigas. Ansin, 15% dau territòri es menaçat per una aumentacion d'un mètre dau nivèu de l'Ocean Indian^[8] e lo Bangladèsh actuau es regularament tocat per de catastròfas climaticas majoras : ciclòn Bhola en 1970 (500 000 mòrts^[8]), destruccion de l'iscla d'Urir Char per un tsunami en 1985 (5 000 mòrts), ciclòn en 1991 (138 000 mòrts^[9]), venguda deis aigas de 1998 (1 000 mòrts e 66% de la superficia dau país cubèrta d'aiga)...

Pasmens, lei riscs de vengudas d'aiga son pas l'unic problema dau país. Ansin, dins lo cas d'una monsen febla, certanei regions de Bangladèsh pòdon èstre menaçadas per de secaressas causant una demenicion de la produccion agricòla.

 

En 2012, Bangladèsh teniá una populacion estimada a 152,5 e milions d'abitants e èra lo 7^en estat pus poblat de la planeta. Fòra de ciutats-estats coma Singapor ò Mónegue^[10], es lo territòri ambé la densitat de populacion pus importanta dau monde. Son taus de creissença demografica foguèt fòrça gròs dins lo corrent deis annadas 1960 e 1970 que lo nombre d'abitants aumentèt de 50 milions en 1961 a 90 milions en 1981. A partir de 1980, de politicas governementalas permetèron de limitar e de demenir lo nombre d'enfants. Pasmens, l'efècte demora limitat car la populacion bangladehsi triplèt durant lo periòde 1960-2000 e lo taus de feconditat èra totjorn egau a 2,55 en 2012 (còntra 6,6 en 1970).

En causa d'aquela creissença demografica importanta e d'una esperança de vida de 62 ans en 2012, la populacion de Bangladèsh es relativament jova. 34,6% a un temps inferior a 15 ans e 61,4% entre 15 e 64 ans. Son taus d'urbanizacion es feble (27% en 2009) mai la populacion urbana aumenta rapidament (+ 3,5%/an en 2009).

Au nivèu etnic, la populacion dau país es fòrça omogenèa que lei Bangladeshis representavan 98% de la populacion en 2012. Lei minoritats principalas son eissidas de l'imigracion dempuei Índia (magerament dempuei la region de Bihar) ò son formadas de pòbles autoctòns situats dins de regions frontalieras coma lei còlas de Chittagong. Lei pus importants son lei Chakmas que son estimats a 300 000 personas sus lo territòri bangladeshi.

La lenga oficiala de Bangladèsh es lo bengalin. Es una lenga indoariana parlada per mai de 98% de la populacion coma lenga premiera^[11]. Unei dialèctes existisson especialament dins lei regions frontalieras onte la lenga es en contacte ambé de lengas vesinas coma lo birman. L'anglés es tanben totjorn fòrça utilizat per lei classas superioras de la societat, per l'administracion, per l'universitat, per la màger part dei mèdias e per la justícia. En particular, segon la Constitucion, lei lèis bangladeshis son publicadas en bengalin e en anglés. En fòra d'aquelei doas lengas, existís d'autrei lengas parladas per lei minoritats dei regions frontalieras. An ges d'estatut oficiau.

 

L'islam (90,4% de la populacion) es la religion principala de Bangladèsh. L'indoïsme (8,2% de la populacion) es la segonda. En causa dei circonstàncias marridas dau partiment de l'Índia Britanica en 1947, un nombre important d'indós bangladeshis quitèt lo país. Dins aquò, pòdon totjorn representar la majoritat deis abitants dins certanei regions dau sud-oèst e dau nòrd-èst dau país. Enfin, existís de minoritats crestianas (0,6%) e bodistas (0,7%) d'importància numerica pus febla. Segon d'estudis menats a l'iniciativa dau govèrn en 2003, la religion es un factor important de la definicion de l'identitat deis abitants de Bangladèsh.

 

Fins a 1947, Bangladèsh fasiá partida de la region de Bengala que son istòria es aquela d'Índia.

Après lo partiment de l'Índia Britanica en 1947-1948, Bangladèsh venguèt lo Paquistan Orientau e son istòria foguèt aquela de Paquistan fins a 1971.

 

Lei causas de la lucha independentista dau Paquistan Orientau son nombrosas. De'n premier, la Liga musulmana, movement politic religiós demandant la formacion d'un estat musulman indian, i aviá una influéncia pus febla qu'au Paquistan Occidentau e magerament apareguda dins leis annadas 1940 après lo chaple de Calcuta. Resistiguèt pas ai dificultats intèrnas de l'estat novèu après l'independéncia. Ansin, leis aspiracions politicas dei populacions dei dos Paquistan venguèron rapidament diferentas. Aquò foguèt agravat per la dominacion politica e economica dau Paquistan Occidentau coma l'impausicion de l'ordo coma lenga oficiala qu'entraïnèt l'organizacion d'un Movement per la Lenga en 1952 còntra lo govèrn centrau paquistanés. A partir de 1962, la Liga Awami capitèt d'unificar pauc a pauc lo maucontentament popular. En 1966, son cap Sheikh Mujibur Rahman foguèt arrestat puei liberat après una premiera insureccion en 1969.

En 1970, la catastròfa dau ciclòn Bhola e la reaccion marrida deis autoritats centralas aumentèt aqueu maucontentament que se transformèt en guèrra civila quand lo govèrn paquistanés eissit de l'elèit occidentau dau país empachèt la Liga Awami de formar lo govèrn après sa victòria ais eleccions de 1970^[12]. Mujibur Rahman foguèt tornarmai arrestat e una guerilha independentista comencèt la lucha còntra l'armada paquistanesa. La violéncia de la repression causèt entre 300 000 e 3 000 000 de mòrts e causèt lo desplaçament de 10 milions de personas en direccion d'Índia. Lo govèrn indian, inquiet en fàcia d'aquela arribada massiva de refugiats e desirós d'afeblir son advèrsari paquistanés, ataquèt e conquistèt aisament lo Paquistan Orientau en novembre-decembre de 1971 (Tresena Guèrra Indopaquistanesa) permetent l'independéncia de Bangladèsh lo 16 de decembre^[12].

Après l'independéncia, Mujibur Rahman formèt lo govèrn bangladeshi en genier de 1972 e averèt leis eleccions de 1973^[12]. Deguèt faciar una situacion marrida en causa dei destruccions causadas per la guèrra d'independéncia e per lei pèrdas importantas de l'elèit bengalin dins lo corrent dau conflicte. Ansin, lo poder de la Liga Awami foguèt rapidament contestat e Mujibur Rahman proclamèt l'estat d'urgéncia en 1974 après una famina grèva en 1973-1974. Formèt un regime presidenciau autoritari basat sus un partit unic fins a son assassinat lo 15 de julhet de 1975 per un còp d'estat militar.

Après lo còp, lo generau Ziaur Rahman s'impausèt coma lo cap vertadier dau país^[12]. En 1977, restabliguèt lo sistèma multipartista de 1973 e fondèt lo Partit nacionalista de Bangladèsh (BNP). Averèt leis eleccions e venguèt lo president de Bangladèsh fins a son assassinat durant un novèu còp d'estat militar en 1981^[12]. Pendent son periòde de poder, assaièt sensa succès vertadier de restaurar la situacion economica.

En 1982, lo generau Hossain Mohammad Ershad s'impausèt a son torn coma lo cap de Bangladèsh^[9]. Ordonèt l'aplicacion de la lèi marciala e se proclamèt president en 1983. Lo demorèt fins a 1990 après l'organizacion d'eleccions probablament trucadas en 1986 per legitimar son poder. Durant sa presidéncia, s'ocupèt de melhorar l'administracion dei zònas ruralas e preparèt un plan d'investiment industriau. Pasmens, a la fin de la Guèrra Freja, l'abséncia de sostèn estrangier l'empachèt de resistir ai manifestacions entraïnats per la Liga Awami e lo BNP^[9].

 

 

En 1991, d'eleccions foguèron averadas per lo BNP e Khaleda Zia, frema dau generau Zia, venguèt lo cap dau govèrn de 1991-1996 puei de 2001-2006. Deguèt faciar l'oposicion de la Liga Awami que son cap Sheikh Hasina, filha de Sheikh Mujibur Rahman, foguèt premier ministre en 1996-2001 e ocupa tornarmai aquela carga dempuei 2009. Aqueu periòde foguèt marcat per d'oposicions politicas violentas ambé l'organizacion de grèvas que bloquèron de partidas majoras de l'economia bangladeshis durant leis annadas 1990^[13]. D'autra part, quatre factors diferents menaçan l'estabilitat dau poder actuau :

• l'armada contunia d'aver un ròtle important dins lei gestions deis afaires dau país, especialament dins la repression dei movements sociaus.
• una agitacion sociala regulara causada per lei salaris febles e lei condicions de trabalh fòrça marridas, especialament dins l'industria tèxtila, que causa de movements populars d'amplor en favor de l'aumentacion dei salaris e dau melhorament dei condicions de vida dins leis usinas. De tensions importantas existisson tanben dins lei zònas ruralas en causa de l'aumentacion dau nombre de paisans sensa tenement. En 2007, entraïnèron una suspension de la constitucion e dei drechs fondamentaus prononciat per lo govèrn fins a la repression definitiva dau movement de protestacion d'aquela annada.
• de movements islamistas terroristas que luchan còntra l'estat bangladeshis (per exemple, atempats de 2005^[14]).
• una corupcion fòrça estenduda en particular au sen de l'administracion que sa reduccion es un objectiu major dei govèrns bangladeshis dempuei 2007^[14].

Bangladèsh es una republica democratica parlementària multipartita qu'aplica lo principi de separacion dei poders dempuei 2007. Es dirigit per un president de la Republica que son ròtle es subretot simbòlic e per un Premier Ministre que tèn la màger part dau poder executiu. Lo poder legislatiu es tengut per un parlament monocamerau. Enfin, lo sistèma judiciari es dirigit per una Cort Suprèma.

La Constitucion foguèt adoptada en 1972 e emendada 14 còps. Proclamèt quatre principis fondamentaus per l'organizacion dau país qu'èran lo nacionalisme, lo socialisme, la democracia e la laïcitat. Lo darrier principi impausa un limit important ai movements politics religiós que dos foguèron enebits en 2005.

Lei dos partits politics principaus son lo Partit nacionalista de Bangladèsh (BNP) e la Liga Awami (AL). Lo premier es un partit conservador liberau. Lo segond es un partit sociaudemocrata laïc.

Lo poder executiu es formalament dirigit per un president de la republica elegit per cinc annadas au sufragi indirècte. Pasmens, en fòra dei periòdes de transferiment dau poder e de l'organizacion deis eleccions, aquela foncion a un ròtle magerament ceremoniau. La realitat dau poder executiu es tenguda per un premier ministre chausit per lo president au sen de la majoritat parlementària.

Entre dos periòdes de govèrn basat sus la majoritat de l'assemblada, se pòu formar un govèrn transitòri dirigit per un premier ministre provisòri nomat per lo president. Lei ministres d'aqueu govèrn dèvon èstre neutres dins lei debats politics bangladeshis e pòdon demorar en plaça per una durada de tres mes.

Lo poder legislatiu es tengut per un parlament monocamerau de 350 deputats elegits per un mandat de cinc annadas au sufragi universau dirècte. En 2009, 50 sètis èran reservats ai fremas.

Lo poder judiciari bangladeshi es dirigit per una Cort Suprèma que sei jutges son nomats per lo president de la republica. Es lo poder pus feble de Bangladèsh car son independéncia foguèt solament confirmat en 2007. De mai, demoran quauquei lèis adoptadas per lei militars que son totjorn en fòra dau camp de contraròtle de la Cort.

Bangladèsh es organizat en divisions, districtes, upazilas ò tanas (sota-districtes ò commissariats en occitan), parishads e vilatges. Lei divisions, lei districtes e leis upazilas son d'entitats administrativas que son dirigits per de foncionaris nomats per lo govèrn. En revènge, ai nivèus pus febles de l'administracion, i a d'eleccions per designar lei caps locaus de l'administracion. Dins lei zònas urbanas, lei metropòlis pus importantas an tanben una administracion comunala elegida per leis abitants que pòu se cargar d'afaires importants.

Lo drapèu bangladeshi foguèt adoptat oficialament lo 17 de genier de 1972 mai foguèt utilizat tre lo 3 de març de 1971. Lo roge representa la sang dei Bangladeshis tuats dempuei 1947 dins lei combats còntra Paquistan e lo vèrd representa la vitalitat, la jovença e lei terras agricòlas dau país. L'emblèma foguèt tanben adoptat en 1972 après l'independéncia. Es format d'un nenufar, representant lei rius dau país, enquacrat de garbas de ris simbolizant lo manjar de basa de la populacion. L'imne nacionau es Amar Shonar Bangla compausada per Rabindranath Tagore (qu'es tanben l'autor de l'imne indian). Enfin, Bangladèsh a ges de devisa.

•  
  Drapèu de Bangladèsh utilizat en 1971.
•  
  Drapèu actuau de Bangladèsh adoptat en 1972.

Bangladèsh fa partida de la màger part deis organizacions internacionalas coma l'ONU ò lo Commonwealth dempuei 1974. En particular, participa activament a divèrsei missions dei Nacions Unidas (RDC, Timòr Èst...). A tanben un ròtle important dins d'organizacions regionalas asiaticas coma l'Associacion sud-asiatica per la cooperacion regionala (ASACR).

Au nivèu diplomatic, lei relacions pus importantas de Bangladèsh son aquelei amb Índia, Paquistan e Republica Populara de China. Lo premier país es fòrça importanta car l'armada indiana ajudèt d'un biais decisiu lei movements independentistas bangladeshis durant la Tresena Guèrra Indopaquistanesa e car Índia es quasiment l'unic estat frontalier de Bangladèsh. Inicialament bònas, coneisson una desgradacion progressiva dempuei 1975 e la bastida de la restanca de Farakka que causa una demenicion dei quantitats d'aiga disponibles per la populacion bangladeshis e de degalhs environamentaus importants^[15]. Puei, d'autrei dificultats apareguèron coma de tensions a prepaus dau traçat de la frontiera (escaramochas armadas en 2001) e dau passatge d'un flux important de d'immigrats entre lei dos país (bastida d'una barriera per lo govèrn indian).

Per equilibrar lei relacions amb Índia, Bangladèsh desvolopèt pauc a pauc sei relacions ambé Paquistan e subretot ambé China. Aquelei liames regardan magerament lo desvolopament de cambis economics e militars.

 

En 2012, lei fòrças armadas bangladeshis èran compausadas de 400 000 òmes devesidas entre tres fòrças regularas terrèstra, navala e aeriana e doas fòrças paramilitaras de doana cargadas de protegir e de contraròtlar lei frontieras e lo litorau. Son budget èra de 2,5 miliards de dolars, ço que representava 1,8% dau PIB nacionau. Foguèron creadas a partir dei fòrças bangladeshis que luchèron còntra Paquistan pendent la Tresena Guèrra Indopaquistanesa en 1971. Dempuei aqueu conflicte, l'armada de Bangladèsh menèt ges de guèrra majora. Pasmens, organizèt divèrsei còps d'estat intèrnes entre 1975 e 1982. Es tanben venguda un actor major deis operacions de l'ONU e participèt a un conflicte frontalier amb Índia en 2001.

Bangladèsh es economicament un país pauc avançat en desvolopament rapide dempuei leis annadas 1990 amb un PIB de 122 miliards de dolars en 2012 en valor bruta e de 311 miliards en paritat de poder de crompa (44^en reng mondiau). Aquò representava donc solament 1 500 $/ab,ço qu'èra un dei nivèus pus febles de la planeta. Pasmens, aqueu PIB conois una creissença importanta (6% en 2008) gràcias a l'installacion d'industria deslocalizada dempuei lei país desvolopats, especialament dins l'industria tèxtila qu'es venguda lo motor de l'economia bangladeshi.

En 2008, lo sector primari representava 17,5% dau PIB bangladeshi e emplegava 45% de la populacion activa. Èra donc lo centre d'activitat de la màger part deis abitants. Lei produccions principalas son destinadas a la consomacion nacionala e tanben a l'exportacion. Gràcias au melhorament dei tecnicas d'aigatge^[16], au desvolopament de l'utilizacion d'engrais e d'insecticidas entraïnant e a la generalizacion de crèdits ruraus, l'agricultura bangladeshi a realizat de progrès importants dempuei l'independéncia. Pasmens, en causa de sa populacion importanta, es totjorn pas capable de contentar sei besonhs nacionaus e dèu importar una partida significativa de son alimentacion de basa. Aqueu problema pòu venir grèu dins lo cas de precipitacion febla car l'agricultura bangladeshi es fòrça dependenta de la preséncia sufisenta d'aiga^[7]. De mai, en fòra d'aquelei tensions alimentaras, i a tanben de tensions environamentalas causat per la pollucion d'aiga (egalament causada per la concentracion demografica importanta)^[3] ò per l'aumentacion dau nivèu de l'ocean.

Lo ris es la premiera produccion nacionala (4^en reng mondiau en 2009). Lo jute (2^en reng), lei trufas (6^en), lo lach de cabra (2^en), lei mangas (8^en) e la carn (cabras ò bovins) èran leis autrei produccions de remarca. Lo problema principau de Bangladèsh es la feblessa de sa produccion de blat qu'es lo produch agricòla pus importat.

Lei ressorsas naturalas dau país son raras levat deis idrocarburs. En particular, Bangladèsh tèn de resèrvas importantas de gas naturaus^{[17] [18]}. Son esplecha es encara limitada ai besonhs de l'economia nacionala mai acomencèt d'interessar divèrsei companhiás estrangieras.

En 2008, lo sector segondari bangladeshi representava 28,5% dau PIB nacionau e 30% deis emplechs. Dempuei leis annadas 1990, es un sector que conois una expansion importanta gràcias a l'implantacion d'industrias aprofichant la man d'òbra pauc qualificada a bas còst fòrça nombrosa dins lo país. Aquela industria es magerament destinada a l'exportacion. Es dominada per lo sector tèxtil que foguèt implantada per lei Britanics e que conoguèt divèrsei modernizacions per se diversificar de l'industria unica de jute vèrs la fabricacion de vestiments. En 2009, lo domeni tèxtil representava 80% deis exportacions bangladeshis e agantava lo segond reng mondiau après China. Leis autreis industrias de remarca en 2009 èran la siderurgia, la produccion de medicaments, lo sector dau bastiment, l'informatica e l'industria electronica.

En 2008, lo sector terciari representava 53,9% dau PIB e 25% de la populacion activa. Es un sector en expansion rapida, especialament dins lei domenis de transpòrt, de comunicacion e d'energia.

Bangladèsh a una cultura anciana e rica eissida de l'anciana region indiana de Bengala que sa mitat orientala correspond au territòri bangladeshi actuau. Ansin, coma Índia, Bangladèsh presenta una literatura e una musica fòrça rica e anciana^{[11] [19]} qu'apareguèron dins lo corrent deis estats dispareguts de la peninsula indiana. Lo tèxte pus ancian conegut data dau sègle VII. Fins au sègle XIX, lei tematicas religiosas bangladeshis e lei traduccions d'autreis òbras d'originas indianas dominèron la literatura de Bengala. Puei, a partir dau sègle XIX, se desvolopèt de tematicas novèlas, especialament dins lo domeni de la poesia ambé Rabindranath Tagore (Prèmi Nobel de Literatura en 1913) e Kazi Nazrul Islam. Aparegut au començament dau sègle XX dins l'Índia Britanica, lo cinèma a una popularitat gròssa amb una produccion anuala de 80 films.

1. ↑ masculin & femenin...
2. ↑ (en) Syedur Rahman, Historical Dictionary of Bangladesh, Scarecrow Press, 2010, paginas xxxiii-xxxiv.
3. ↑ ^3,0 et ^3,1 (en) Thomas Streissguth, Bangladesh in Pictures, Twenty-First Century Books, 2008, p. 12.
4. ↑ ^4,0 et ^4,1 (en) Thomas Streissguth, Bangladesh in Pictures, Twenty-First Century Books, 2008, p. 11.
5. ↑ ^{5,0 5,1} et ^5,2 (en) Thomas Streissguth, Bangladesh in Pictures, Twenty-First Century Books, 2008, p. 14.
6. ↑ L'excepcion principala es la region occidentala de Rajshahi que lei precipitacions i agantan 1 600 mmm
7. ↑ ^7,0 et ^7,1 (en) Syedur Rahman, Historical Dictionary of Bangladesh, Scarecrow Press, 2010, pagina xxxiv.
8. ↑ ^8,0 et ^8,1 (en) Syedur Rahman, Historical Dictionary of Bangladesh, Scarecrow Press, 2010, pagina xxxv.
9. ↑ ^{9,0 9,1} et ^9,2 (en) Syedur Rahman, Historical Dictionary of Bangladesh, Scarecrow Press, 2010, pagina xxiv.
10. ↑ (en) Syedur Rahman, Historical Dictionary of Bangladesh, Scarecrow Press, 2010, pagina xxxvi.
11. ↑ ^11,0 et ^11,1 (en) Syedur Rahman, Historical Dictionary of Bangladesh, Scarecrow Press, 2010, pagina xxxviii.
12. ↑ ^{12,0 12,1 12,2 12,3} et ^12,4 (en) Syedur Rahman, Historical Dictionary of Bangladesh, Scarecrow Press, 2010, pagina xxiii.
13. ↑ (en) Syedur Rahman, Historical Dictionary of Bangladesh, Scarecrow Press, 2010, paginas xxiv e xxv.
14. ↑ ^14,0 et ^14,1 (en) Syedur Rahman, Historical Dictionary of Bangladesh, Scarecrow Press, 2010, pagina xxvii.
15. ↑ (en) Syedur Rahman, Historical Dictionary of Bangladesh, Scarecrow Press, 2010, paginas xxxiv-xxxv.
16. ↑ (en) Syedur Rahman, Historical Dictionary of Bangladesh, Scarecrow Press, 2010, p. 151.
17. ↑ (en) Syedur Rahman, Historical Dictionary of Bangladesh, Scarecrow Press, 2010, p. 218.
18. ↑ (en) Thomas Streissguth, Bangladesh in Pictures, Twenty-First Century Books, 2008, p. 16.
19. ↑ (en) Syedur Rahman, Historical Dictionary of Bangladesh, Scarecrow Press, 2010, p. 183.