Quenya/Fonologie

Dit document maakt gebruik van X-SAMPA als fonetische notatie.

Quenya heeft 5 klinkers: a, e, i, o, u.

Ze worden als de Nederlandse klinkers uitgesproken behalve de u die klinkt als "oe":

• a = [a]
• e = [e]
• i = [i]
• o = [o]
• u = [u]

Van elk van deze klinker bestaat een lange versie die we met een accent aangeven: á, é, í, ó, ú

(uitgesproken als [a:], [e:], [i:], [o:], [u:]).

Een van de belangrijkste regels van de fonologie van Quenya is:

Een lange klinker is verboden voor een medeklinkergroep.

(maar merk op: ry, ny, ly, ty tellen niet als medeklinkergroepen voor deze regel; zie lager).

Quenya heeft 7 tweeklanken: ai, oi, ui, au, eu, iu, ei.

De laatste drie zijn vrij zeldzaam.

Ze worden als volgt uitgesproken:

• ai = [a:j]
• oi = [o:j]
• ui = [u:j]
• ei = [e:j]
• au = [au:]
• eu = [eu:]
• iu = [ju:]

Elke andere groep van twee of meer opeenvolgende klinkers kan geen tweeklank vormen. Bijgevolg behoren deze klinkers in dat geval automatisch tot verschillende lettergrepen:

oa "away" → o-a

tië "path" → ti-e

lëo "shade" → le-o

In de spelling van Quenya wordt op bepaalde plaatsen een trema gebruikt, maar dit heeft geen enkele invloed op de uitspraak. Het is een geheugensteuntje dat gebruikt wordt om een afwijking van de Engelse uitspraak aan te geven.

Het gebruik van het trema is dan ook niet verplicht, sommige auteurs laten het dan ook altijd weg.

Normaal vind je het trema in volgende gevallen:

• eind-ë
• de combinaties ëa, ëo

merk op: Als de e een hoofdletter wordt dan verplaatst men het trema naar de andere klinker: Eärendil

• de combinatie oë in het woord Loëndë "midjaarsdag"

Deze zijn: t, p, c, s, f, h, n, m, r, v, y, w, l

De meeste van deze hebben gewoon de standaarduitspraak. Maar we zullen ze toch even één voor één bekijken:

• t = [t]
• p = [p]
• c = [k]: De uitspraak is echter onafhankelijk van de eropvolgende klinker (dus niet zoals in het Frans of het Nederlands). Sommigen zeggen dus [si:rdan] voor Círdan, maar eigenlijk is de uitspraak altijd [ki:rdan].
• s = [s]
• f = [f]
• h = [h]: de uitspraak kan echter verschillen als deze letter deel uitmaakt van een medeklinkergroep (zie lager)
• n = [n]
• m = [m]
• r = [r]: het is altijd een trillende r, dus geen Engelse
• v = [v]
• y = [j]: deze letter is dus steeds een medeklinker
• l = [l]

Oude medeklinkers:

De voorlopertalen van Quenya hadden ook de medeklinkers ñ en th. In modern Quenya worden ze niet langer met een afzonderlijke medeklinker uitgesproken maar vallen ze samen met [n] en [s]. Zie hiervoor de pagina over Tengwar.

Deze zijn: cc, ll, mm, nn, pp, rr, tt, ss.

Ze moeten langer uitgesproken dan de enkelvoudige tegenhanger, je zou dus een verschil moeten horen tussen bijvoorbeeld cc en c.

Ondanks dat deze groepen als een eenheid beschouwd worden, moeten we ze om de lengte van een lettergreep te bepalen toch als een medeklinkergroep tellen.

• nd, rd, ld: [nd], [rd], [ld]

In Quenya kan de letter d niet afzonderlijk voorkomen.

• mb: [mb]

Ook b kan niet afzonderlijk voorkomen.

• ng: [N]

En g is een derde letter die niet apart kan voorkomen.

• qu: [kw]

Dit is een verplichte notatie voor cw.

• x: [ks]

Dit is een verplichte notatie voor cs.

• ht: [xt, Ct]

Volgende groepen zijn ook samenhangende eenheden, maar ze kunnen enkel aan het begin van een woord voorkomen:

• hw: [Gw]

• hl, hr: [l], [r]

In de voorlopertalen van Quenya waren dit stemloze medeklinkers, in modern Quenya is de uitspraak echter identiek met de gewone l en r.

• hy: [C]

Er is echter één woord waar hy in het midden voorkomt: het werkwoord ahya- "veranderen"; de uitspraak is echter ook daar [C].

• nw: [nw]

In het midden van een woord is nw gewoon [n] gevolgd door [w].

En uiteindelijk de speciale reeks:

ry, ny, ly, ty: [rj], [J], [L], [c]

Ze zijn lichtjes verschillend van de bovenstaande combinaties omdat ze als ze door een lange klinker voorafgegaan worden als één enkele medeklinker tellen. Als ze op een korte klinker volgen, tellen ze echter wel als een medeklinkergroep.

Quenya is erg beperkend in welke medeklinkers achter elkaar in één woord kunnen voorkomen.

De volgende lijst bevat de combinaties die toegestaan maar die toch niet als eenheid beschouwd kunnen worden:

hty, lc, lm, lp, lqu, lt, lv, lw, mn, mp, my, nc, ngw, nqu, nt, nty, nw, ps, pt, rc, rm, rn, rqu, rt, rty, rs, rw, sc, squ, st, sty, sw, ts, tw.

Uit deze lijst kunnen we bijvoorbeeld besluiten dat np niet toegelaten is en omgezet moet worden in mp.

Op het einde van een woord kunnen we enkel volgende medeklinkers tegenkomen: t, r, l, n, s.

In de duale datief kunnen we ook wel -nt als medeklinkercombinatie vinden op het einde van een woord.

Om te weten welke lettergreep beklemtoond wordt, moeten we eerst het begrip lettergreeplengte kennen:

Een lettergreep is lang als deze een van de volgende bevat:

• een lange klinker
• een tweeklank
• een korte klinker gevolgd door een medeklinkergroep

En de klemtoonregels zijn:

• in een woord met 1 lettergreep ligt de klemtoon natuurlijk op die ene lettergreep
• in een woord met 2 lettergrepen ligt de klemtoon op de eerste lettergreep

uitzondering: avá "niet doen" heeft klemtoon op de eind-á

• een woord met meer dan 2 lettergrepen heeft de klemtoon op de voorlaatste lettergreep indien die lettergreep lang is en anders op de derde lettergreep van achteraan te tellen.

In deze voorbeelden is de voorlaatste lettergreep kort:

vestalë "huwelijk" → ves-ta-le

laurëa "gouden" → lau-re-a

Yavannië "september" → Ya-van-ni-e

In deze voorbeelden is de voorlaatste lettergreep lang:

Elentári "Sterrenkoningin" → E-len-tá-ri

hastaina "ontsierd" → has-tai-na

Valarauco "Balrog" → Va-la-rau-co

Elendil "Elendil" → E-le-ndil

De medeklinkers x en qu tellen als medeklinkergroepen (cs en cw):

Helcaraxë "Helcaraxë" → Hel-ca-ra-xë

ciryaquen "zeeman" → ci-rya-quen

De speciale medeklinkercombinaties ry, ly, ny, ty worden voor de klemtoon als medeklinkercombinaties geteld (zie hoger):

Elenya "zondag" → E-le-nya

Deze regels kunnen voor gevolg hebben dat het niet altijd de lettergreep met de lange klinker is die beklemtoond wordt (voor sprekers van sommige talen kan dit een extra moeilijkheid geven):

Úlairi "Nazgûl" → Ú-lai-ri

palantír "kijksteen" → pa-lan-tír

>> Quenya >> Quenya/Fonologie