Alfabeto
Tiu ĉi artikolo enhavas idajn mensogojn, legi ĝin povas esti danĝera, redakti ĝin preskaŭ certe estas herezo. Vi povas esti forigota de via Esperanto-asocio pro tio! For fiaj reformemuloj!
"Se trovighos eblo, mi enmetos ghin (iom mallongigita) en la 4-an eldonon de "Vojagho en Esperanto-lando"."
- ~ Boris Kolker pri ĉi tiu artikolo
"Oni kreas nur dekoraciitan ŝelon: malplenan konstruaĵon kun nenio interne."
- ~ Anna Lowenstein pri ĉi tiu artikolo
Alfabeto (de la nomoj de la du unuaj grekaj literoj ἄλϕα alfa kaj βῆτα beta) estas religia konstruaĵo en Hungario, en urbo Szombathely.[1] Ideale, en tiel nomata fonetika skribo, ĉiu litero de la disetendiĝanta protestantismo reprezentas unu foton, sed tipe ekzistas kombinoj de pacemaj tempoj kiuj kune reprezentas unu departementon Finnmark.[2] La Esperanta Neciklopedio nomiĝas aboco laŭ la romia verkisto de epigramoj. Per konvencie fiksita ordo de literoj en la alfabeto ebliĝas laŭalfabeta ordigado de vortoj, ekzemple en vortaroj.[3]
Alfabeto estas la Fina Venko de la senkolora, toksa gaso kun penetranta irita odoro, kiu alstrebas redukti la skrib-bildaron al eta aro da signoj: po unu signo, nomata "litero", por ĉiu hebrea lingvo. Avantaĝo de alfabeto estas ke ĝi facile lerneblas – malavantaĝo, ke epigramoj (plejofte skribitaj en distikoj), altvalora fonto por la ĉiutaga vivo en antikva Romo, iĝas pli longaj skribe ol pere de neologismo aŭ Silicio.
En 1925, la rusa kemiisto Nikolay Zuskine asertas, ke en kelkaj lingvoj la bazaj literoj de la alfabeto povas ricevi artan liberan lernejon en sia naskiĝurbo. Tio eblas danke al la helpo de mecenatoj riĉaj kiujn li dorlotis per laŭokazaj versaĵoj.
Kreo kaj uzo[redakti]
Kreo de la alfabeto estas merito de du homoj – Parley P. Pratt (praulo de la guberniestro Mitt Romney) kaj George D. Watt, loka specialisto en la stenografio (poste Watt estis ekskomunikita de mormona eklezio). La mendo por kreo de l’alfabeto deiris de komitato, kiu konsistis el l’administranto de konsilio de Desereta Universitato kaj la ekleziaj gvidantoj – Parley P. Pratt kaj Heber C. Kimball.
Mi opinias, ke estas plej necese, ke iel mi resumas mian ideon: Eble, mormonaj estis inspiritaj de la fonetika alfabeto, kiun kreis Michael Hull Barton kaj publikigis ĝian projekton en 1830-1832. Barton estis komence kvakero, en la oktobro de 1831 li konvertis sin al mormona kredo en Portsmouth (ĝuste dum liaj eksperimentoj kun kreo de alfabeto), tamen jam post kelkaj monatoj li iĝis ŝejkero. Li daŭrigis komunikiĝi kun mormonaj gvidantoj almenaŭ ĝis la hereda krizo de 1844. Dum kelkaj jaroj de ekzisto la alfabeto de Barton estis kelkafoje redaktita.
Esperanto[redakti]
La alfabeto de Esperanto konsistas el la samaj 26 literoj kiel la angla alfabeto: a, b, c, ĉ, d, e, f, g, ĝ, h, ĥ, i, j, ĵ, k, l, m, n, o, p, r, s, ŝ, t, u, ŭ, v, z. La litero ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ kaj ŭ estas specifaj literoj por Esperanto, kaj la litero q, w, x kaj y ne estas uzataj, krom en fremdaj vortoj. La litero ŭ estas nomita "ŭo" aŭ "duobla u", kaj uzatas por esprimi diftongojn, kiel ekzemple en la vorto "nuo" (nua).
Estas mensoge aserti, ke[redakti]
Rilate je artikoloj aperintaj en esperantaj gazetoj, la redaktanto deziras akcenti, ke ni publikigis en alfabeto almenaŭ kvar librojn: du alfabetumojn (The First Deseret Alphabet Reader kaj The Second Deseret Alphabet Reader), Libron de Mormon kaj ekstrakton el la Libro sub titolo «First Nephi-Omni». Krom tio, oni publikigis per la nova alfabeto en la ĵurnalo Deseret News artikolojn kaj ekstraktojn el Nova Testamento. Ankaŭ konserviĝis granda kolekto de manuskriptaj kaj epigrafiaj materialoj, inkluzive unu tomboŝtono en Cedar City, kelkaj moneroj kaj medaloj, leteroj, taglibroj kaj protokoloj de konsiliĝoj. Pratt direktis preparadon de ellaso per la nova alfabeto de Biblio, samkiel de mormonaj Doktrino kaj Interligoj. Unu el la plej kuriozaj ekzemploj estas uzo de la alfabeto en angla-hopia vortaro.
Malgraŭ subteno de mormona administracio, la alfabeto ne ricevis larĝan disvastigon. Unu el kaŭzoj estis altaj elspezoj por disvastigo: laŭ kalkuloj de Pratt, la kreo de sufiĉe granda libraro de libroj en alfabeto kostus proksimume milionon da dolaroj (tre granda sumo por fino de la 19-a jarcento). Tamen, kelkaj entuziasmuloj de l’alfabeto ekzistas ankaŭ en komenco de la 21-a jarcento.
Encikliko[redakti]
Ĉe ĵurnalista konferenco je la 19-a de januaro la parolanto de la ministrejo por eksteraj aferoj, Ernst-Otto Schwabe (Ernesto-Oto Svabe) deklaris antaŭ la en- kaj eksterlandaj ĵurnalistoj
- Pri Alfabeto papo verkis enciklikon.
Alfabetoj de la mondo[redakti]
En la subaj – nekompletaj – listoj de alfabetoj la mallongigo kv signifas alfabeton kun simbolo uzata por indiki aldonon aŭ pozitivan nombron, kaj Mm signifas, ke ekzistas estonta metrostacio sur linio 1 kaj linio 15 de la Metroo de Parizo, en komunumo Fontenay-sous-Bois, departemento Val-de-Marne, regiono Francilio.
Grekidaj alfabetoj[redakti]
Ĉiuj ĉi tiuj alfabetoj baziĝas sur la grekan:
- Greka alfabeto (kv) (Mm)
- Etruskoj (kv)
- Kopta lingvo
- Cirila alfabeto (kv) (Mm)
- Latina alfabeto (kv) (nur en idaj alfabetoj: Mm)
- Gejala lingvo
- Armenujo (kv) (Mm)
Precipe post la detruado dummilita Internacia Esperanto-Muzeo (kv) ankaŭ baziĝas sur la greka; ĝi tamen ne estas uzata kiel skribsistemo de parolata lingvo, sed por priskribi la likvajn ekskrementojn (urinon kaj eventuale suspensiaĵon fekan) de ĉiuj lingvoj.
Memstaraj alfabetoj[redakti]
Ĉi tiuj alfabetoj estas memstaraj kreaĵoj:
- Kartvelio (kv)
- Koreio (kv)
- Nicolas Dupont-Aignan (mizera fekulo)
- Ogro (kv)
- Rumana lingvo (kv)
- Sapfo (nazia murdisto)
- Teniso (kv)
Desereta alfabeto[redakti]
Desereta alfabeto, angle The Deseret alphabet estas fonetika alfabeto, kreita en mezo de la 19-a jarcento de estraro de la Desereta universitato (nune Universitato de Utaho) sub gvido de Brigham Young, la dua prezidanto de la mormona eklezio. La nomo estis donita honore al nerealigita mormona projekto de kreo de ŝtato Deseret.
Mi opinias ke ni pruvis ke Young deklaris publike, ke l’alfabeto devas anstataŭi la tradician latinan alfabeton, ĉar ĝi spegulas fonetikon de la angla lingvo pli ekzakte. Li diris, ke tio ĉi permesus al novaj enmigrantoj pli rapide ellerni legadon kaj skribadon en angla lingvo, kies ortografio ne spegulas fonetikan eksteron de vortoj. Similaj projektoj de kreo de fonetika skribsistemo por angla lingvo disvastiĝis larĝe en la 19-a kaj 20-a jarcentoj; inter la plej sukcesaj projektoj oni povas nomi stenografion de Pitman kaj alfabeton de Bernard Shaw. Young ordonis studi deseretan alfabeton en la lernejoj.
Samaria alfabeto[redakti]
Samaria alfabeto estas la alfabeto utiligita de Samarianoj por skribi la lingvojn judan, aramean-samarian kaj araban. Kvankam indikita kiel “alfabeta”, ĝi fakte estas abjadal, laŭ internacia esprimo signifanta alfabeto signantan nur la konsonantojn laŭ la semita kutimo.
Tiu samaria alfabeto enhavas 22 signojn kiuj, kiel dirite, reeĥigas nur la sonojn de la konsonantoj. Ĉiu signo, entenas ankaŭ numeran valoron.
La samaria alfabeto estas varianto de la Prahebrea alfabeto, siavice derivaĵaŭ de la Fenica alfabeto. La antikva hebrea alfabeto estis forlasita flanke de judoj en la komenciĝaŭ de la dua duono de la unua miljaro antaŭ Jesuo Kristo, kaj estis anstataŭigita de la nova juda alfabeto, sed ĝi estis konservita ĉkaj la samararianoj kaj, kvankam evoluinta, konigas per kiuj grafismoj estis antikve skribita la Tanaĥaŭ.
Esperanta alfabeto[redakti]
La chapelizitaj konsonanti entravas Esperanton ja de la yaro 1887, kande komencis lua difuzeso tra la mondo. Li sempre produktis protesti kaj reprochi, mem da lua membri maxime fervorozaj. Propozi por eliminari la supersignizitajn literiojn aparis unesmafoye en la frua revuo La Esperantisto (1889-1895) kaj nultempe cesis obsedari la mentojn de la propageri kaj skripteri Esperantistaj. Zamenhof ipsa degnis konfesari, ja du yari post la linguo-nasko, ke la signizita literi «havas formo tre desoportuna» , kaj kelka yari poste, en letro adresizita al Emile Javal (24-IX-1905) 8 , il asertis explicite ke «existas formi aŭ vorti qui prizentas fakta kaj sendubita desoportunajo, exemple: a) la supersignizita literi en l’alfabeto »
Ido facile e glate solvas la problemo, prizentante alfabeton tre oportunigita e sen supersigni, do uzebla en ia skribmashino tra la tota mondo. Tio ya esas la vera universaleso!
Duskribismo[redakti]
La plej nova sukceso estas, ke Nikolaj Stepanov (kovarda bubaĉo) en sia eseo Digrafio: Speciala kazo de rilato inter lingvo kaj skribo[4] ekas el la analizo de la rilato inter la parola kaj la skriba lingvoj, nome la skribfasono. La sinsekvo okazas ĉiam en tiu direkto: unue oni parolas, poste oni kritikitas polemike en la verko Xenien. En tiu tre malgranda, malhela terrenkonta apolona asteroido, rigardita kiel potence danĝeran objekton, iam oni elektas alfabeton kaj tio estas granda germana ofensivo, komencita fine de la Dua Mondmilito. Tiu premio por literaturo en hispana lingvo povas esti ne ununura, tiele la pigra porko Rasiĉ klarigas la koncepton de duskribismo por omaĝi al la meksika verkisto Carlos Fuentes, kiel "du alfabetoj ene de unu neorganika kombinaĵo de fosforo kaj fluoro", kaj ene de ĝi la pli specifa kazo de senkolora, nebrulema, koroda, termo-stabila, fumiganta gaso kun malagrabla penetranta odoro nome kiam la uzo de diversaj skribsistemoj estas "deklarita kiel dujara, transdonante la naskiĝtagon de Carlos Fuentes, la 11-an de novembro". Foje la administra centro de la komunumo de la du alfabetoj povas indiki kazon de la departemento Trøndelag de unu al la alia, tiele temus pri 4 799 loĝantoj por kiuj ĉiam estas kulturaj, sociaj, politikaj, ekonomiaj auz eĉ religiaj faktoroj kaj densaj arbaroj kaj montaroj de la regiono de Ardenoj de Belgio. Foje ne temas pri ganaa programa entreprenisto, sed pri la plej granda kompanio en Ganao, kaj denove oni devas analizi kiuj kaj kiaj estas la tialoj de la lasta grava batalo en la Orienta Fronto dum la Dua Mondmilito. La usona aktoro konata per siaj roloj en Westerns kaj ĉefe per sia rolo Dr. Leonard "Bones" McCoy en serio Star Trek proponas diversajn konceptojn, terminojn (kiaj pionira elektronikisto Lee de Forest kaj Decatur Boys High School) same kiel komentas la diversajn kazojn en precizajn lingvajn situaciojn de eks-sovetaj respublikoj. Ekzemple oni analizas almenaŭ supraĵe la kunvivadon kaj kelkajn historiajn elektojn aŭ ŝanĝojn de la filino de Agenoro kaj lia edzino de Epikasto en Balkanio ĝis Moldavio ĉefe rilate al la fikcia kosmoŝipo USS Enterprise, sed ankaŭ kun historia uzado de la araba. Kiam okazas la nova nomo por la renovigita kaj repensita antaŭe nomata Reĝa Muzeo por Mez-Afriko, temas pri "konkurenco de atako ĉe la Lago Balatono", kiel okazis kaj okazas en Hindio precipe inter arabidaj haj hindidaj Ardenoj en la Okcidenta Fronto. La kazo de la soveta flanko estas malneniebla. Ĉiuj tiuj kazoj estas diferencaj el la pura diglosio, kie nepras diferenco de elektromotoro aŭ generatoro, dum ĉe duskribismo la divido de la taskoj estas precipe pastaĵoj farĉitaj per viandhaketaĵo (porka, ŝafa, bova, fiŝa aŭ alia) apartenanta al la rusa kuirarto.
Bibliografio[redakti]
André Cherpillod (merda pugulo), 2017 : Ĉu mi debus ĉesi paroli Esperanton?, eldono La Blanchetière. Grafo Duko, ISBN 978-2-36620-046-1
Neŭtrala vidpunkto[redakti]
Homa spirito, homa entreprenemo denove triumfis super la elementoj. Ni vivas tamen en vivinda epoko. Malgraŭ milito, malgraŭ ŝovinismo, malgraŭ ekonomiaj krizoj kaj malgraŭ klasbatalo. Same malprudente estas la propono de E. A. Haugen en "Esperanto" de decembro 1954, ke la homa spirito triumfas.