Pont ta' Forth

Il-Pont ta' Forth (bl-Ingliż: Forth Bridge)^[1] huwa pont ferrovjarju bil-mensuli (bl-Ingliż: cantilever) li jaqsam minn naħa għall-oħra tal-Firth of Forth fil-Lvant tal-Iskozja, 14-il kilometru (disa' mili) fil-Punent taċ-ċentru ta' Edinburgu. Il-pont tlesta fl-1890 u jitqies bħala simbolu tal-Iskozja (saħansitra ġie vvutat bħala l-ikbar wieħed mill-għeġubijiet mibnija mill-bniedem fl-Iskozja fl-2016^[2]) u huwa Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.^[3] Ġie ddisinjat mill-inġiniera Ingliżi Sir John Fowler u Sir Benjamin Baker.^[4] Xi kultant jissejjaħ il-Pont Ferrovjarju ta' Forth (bl-Ingliż: Forth Rail Bridge) biex jiġi distint mill-Pont tal-Karozzi ta' Forth, għalkemm dan qatt ma kien l-isem uffiċjali tiegħu.

Il-kostruzzjoni tal-pont bdiet fl-1882 u nfetaħ fl-4 ta' Marzu 1890 mid-Duka ta' Rothesay, ir-Re futur Edward VII. Il-pont jinkludi fih il-linja ferrovjarja li tgħaqqad lil Edinburgu u Aberdeen minn naħa għall-oħra tal-Firth of Forth bejn il-villaġġi ta' South Queensferry u North Queensferry, b'tul totali ta' 8,094 pied (2,467 metru). Meta nfetaħ kien l-itwal pont uniku bil-mensuli fid-dinja, sal-1919 meta tlesta l-Pont ta' Quebec fil-Kanada. Xorta waħda għadu t-tieni l-itwal pont uniku bil-mensuli fid-dinja, b'tul ta' 1,709 pied (521 metru).^[5]

Il-pont u l-infrastruttura ferrovjarja assoċjata miegħu huma proprjetà ta' Network Rail.^[6]

Qabel il-kostruzzjoni tal-pont kienu jintużaw il-laneċ biex wieħed jaqsam il-Firth of Forth.^[7] Fl-1806, ġew proposti żewġ mini, waħda għal kull direzzjoni, u fl-1818 James Anderson fassal disinn għal pont ta' sospensjoni bi tliet meded qrib is-sit tal-pont attwali.^[8] B'appell għal bejn wieħed u ieħor 2,500 tunnellata (2,500 tunnellata twila; 2,800 tunnellata qasira) ta' ħadid, Wilhelm Westhofen stqarr dwar il-pont "li din il-kwantità [ta' ħadid] distribwita tul il-pont kienet tagħtih dehra ħafifa u rqiqa ħafna, saħansitra tant ħafifa li f'jum b'temp ikrah bilkemm kien ikun viżibbli, u wara buffura qalila x'aktarx lanqas jibqa' viżibbli f'jum b'temp bnazzi lanqas".^[9]

Għall-epoka ferrovjarja, Thomas Bouch iddisinja għall-Kumpanija Ferrovjarja ta' Edinburgu u tat-Tramuntana, lanċa roll-on/roll-off bejn Granton u Burntisland li fetħet fl-1850, u tant kienet suċċess li ġiet ordnata oħra għat-Tay.^[10] Fl-aħħar tal-1863, proġett konġunt bejn il-Kumpanija Ferrovjarja Brittanika tat-Tramuntana u l-Kumpanija Ferrovjarja ta' Edinburgu u ta' Glasgow, li saru kumpanija ferrovjarja waħda fl-1865, ħatar lil Stephenson & Toner għad-disinn tal-Pont ta' Forth, iżda l-kummissjoni ngħatat lil Bouch madwar sitt xhur wara.^[11]

It-tentattiv li jinbena pont ta' sospensjoni li seta' jiflaħ it-traffiku ferrovjarju ma rnexxiex, u Thomas Bouch, l-inġinier taż-żewġ kumpaniji ferrovjarji (li dak iż-żmien kienu għadhom entitajiet separati), fl-1863-1864 ħadem fuq pont b'binarju uniku minn naħa għall-oħra tal-Firth of Forth ħdejn Charlestown, fejn ix-xmara hija wiesgħa madwar 3.2 kilometri (2 mili), iżda fil-biċċa l-kbira relattivament baxxa.^[11][12] Madankollu, il-promoturi kienu mħassbin dwar kemm il-pedamenti tal-pont setgħux tassew ikunu soda fil-qiegħ tax-xmara b'daqstant sedimenti, peress li t-tentattivi bil-bor baqgħu sejrin f'fond ta' saħansitra 231 pied (70 metru) fit-tajn mingħajr traċċa ta' xi blat, iżda Bouch wettaq esperimenti biex juri li kien possibbli li s-sedimenti jirfdu piż konsiderevoli.^[13] L-esperimenti li saru fl-1864 b'kaxxi bħala piżijiet kisbu pressjoni ta' ħames tunnellati għal kull pied kwadru (4.9 tunnellati twal għal kull pied kwadru; 5.5 tunnellati qosra għal kull pied kwadru) fuq is-sedimenti tax-xmara, u b'hekk dawn ħeġġew lil Bouch biex ikompli bid-disinn. F'Awwissu 1865, Richard Hodgson, il-President tal-Kumpanija Ferrovjarja Brittanika tat-Tramuntana, ippropona li l-kumpanija tinvesti GB£18,000 għal tentattiv ta' tip differenti ta' pedamenti, peress li l-esperiment tal-kaxxi bħala piżijiet fil-fatt ma kienx irnexxa.^[14] Bouch ippropna li tintuża pjattaforma kbira tal-arżnu taħt il-pilastri ta' 80 pied b'60 pied b'seba' piedi (24.4 metru bi 18.3-il metru b'2.1 metri), għalkemm id-disinn oriġinali kien jitlob pjattaforma ikbar tal-fagu aħdar, mgħobbija b'piż ta' 10,000 tunnellata (9,800 tunnellata twila; 11,000 tunnellata qasira) tal-ħadid fondut grezz li kien jgħerreq il-pjattaforma tal-injam sal-livell tas-sedimenti. Il-pjattaforma ġiet varata fl-14 ta' Ġunju 1866 wara għadd ta' diffikultajiet biex tiġi mċaqilqa 'l isfel fuq iz-zkuk bix-xaħam li kienet qed isserraħ fuqhom, u mbagħad ġiet irmiġġata fil-port għal sitt ġimgħat sat-tlestija.^[15] Il-proġett tal-pont ġie abbandunat eżatt qabel ma l-pjattaforma ġiet mgħerrqa, peress li kien mistenni li l-kumpanija titlef "it-traffiku ta' tranżitu" wara l-amalgamazzjoni tal-Kumpanija Ferrovjarja Kaledonjana u l-Kumpanija Ferrovjarja Skoċċiża tal-Grigal. F'Settembru 1866, kumitat ta' azzjonisti li investigaw l-għajdut ta' diffikultajiet finanzjarji sabu li l-kontijiet kienu ġew iffalsifikati, u l-President u l-bord kollu rriżenjaw sa Novembru.^[16] Sa nofs l-1867, il-Kumpanija Ferrovjarja Brittanika tat-Tramuntana kienet kważi falliet għalkollox, u b'hekk ix-xogħol kollu fuq il-pontijiet ta' Forth u ta' Tay waqfu ħesrem.^[17]

Il-Kumpanija Ferrovjarja Brittanika tat-Tramuntana ħadet f'idejha l-lanċa f'Queensferry fl-1867 u lestiet kollegament ferrovjarju minn Ratho fl-1868, biex b'hekk stabbiliet kollegament kontigwu ma' Fife.^[18] L-interess fil-Pont ta' Forth reġa' żdied, u Bouch ippropona pont ta' sospensjoni tal-azzar imsaħħaħ fuq bejn wieħed u ieħor l-istess disinn tal-pont ferrovjarju attwali fl-1871, u wara verifika bir-reqqa, ix-xogħol beda fl-1878 fuq pilastru f'Inchgarvie.^[18]

Wara li l-Pont ta' Tay ikkrolla fl-1879, Bouch tilef il-fiduċja kollha li kellu u x-xogħol reġa' twaqqaf. L-inkjesta pubblika tad-diżastru, ippresjeduta minn Henry Cadogan Rothery, sabet li l-Pont ta' Tay kien "ġie ddisinjat ħażin, inbena ħażin u l-manutenzjoni li saritlu kienet ħażina", u "l-ħtija b'mod prinċipali" ngħatat lil Bouch għad-difetti fil-kostruzzjoni u fil-manutenzjoni u "l-ħtija sħiħa" ngħatatlu għad-difetti fid-disinn.^[19]

Wara d-diżastru, li seħħ f'irwiefen li Bouch ma kienx qies sew, il-Bord tal-Kummerċ impona laxk għar-riħ laterali ta' 56 libbra għal kull pied kwadru (270 kg/m²).^[20] Id-disinn tal-1871 ta' Bouch kien ikkalkula laxk ferm inqas ta' 10 libbri għal kull pied kwadru (49 kg/m²) skont il-parir tal-Astronomer Royal, għalkemm analiżi kontemporanja wriet li x'aktarx li kien ireġġi, iżda l-inġiniera li wettqu l-analiżi stqarrew li "mhux lesti nżommu ma' opinjoni li hija l-aqwa [disinn] possibbli".^[21] Id-disinn ta' Bouch ġie formalment abbandunat fit-13 ta' Jannar 1881, u Sir John Fowler, W. H. Barlow u T. E. Harrison, l-inġiniera konsulenti tal-proġett, ġew mistiedna jagħtu l-proposti tagħhom għal pont.^[22][23]

Il-pont jaqsam minn naħa għall-oħra tal-Firth of Forth bejn il-villaġġi ta' South Queensferry u ta' North Queensferry u għandu tul totali ta' 8,094 pied (2,467 metru) b'binarji doppji elevati 150 pied (45.72 metru) 'l fuq mil-livell tal-ilma fil-marea għolja. Jikkonsisti minn żewġ meded prinċipali ta' 1,700 pied (518.16-il metru), żewġ meded laterali ta' 680 pied (207.3 metru), u 15-il medda tal-approċċ ta' 168 pied (51.2 metru). Kull medda prinċipali tikkonsisti minn żewġ sezzjonijiet ta' mensuli li jirfdu medda kannizzata ċentral ta' 350 pied (106.7 metri). Il-piż tas-superstruttura tal-pont kien ta' 50,513-il tunnellata twila (51,324 t), li jinkludi l-piż tas-6.5 miljun musmar irbattut li ntużaw.^[24] Għall-pont intużaw ukoll 640,000 pied kubu (18,122 m³) ta' granit.^[25]

It-tliet strutturi kbar ta' mensuli b'erba' torrijiet huma għoljin 361 pied (110.03 metri), u kull torri jserraħ fuq pilastru separat tal-granit. Dawn inbnew bl-użu ta' kaxxi bħala piżijiet b'dijametru ta' 70 pied (21 metru); dawk għall-mensuli tat-Tramuntana u tnejn fuq il-gżira żgħira mhux abitata ta' Inchgarvie għamluha ta' spazju vojt bejn żewġ paratiji (bl-Ingliż: cofferdams), filwaqt li t-tnejn l-oħra fuq il-gżira ta' Inchgarvie u dawk għall-mensuli tan-Nofsinhar, fejn il-qiegħ tax-xmara kien 91 pied (28 metru) 'l isfel mil-livell tal-ilma, użaw arja kkumpressata biex l-ilma jinżamm 'il barra mill-kompartiment operattiv fil-bażi.^[26]

Il-pont inbena fuq il-prinċipju tal-pont bil-mensuli, fejn il-mensula tirfed travu ċentrali ħafif, li huwa prinċipju li ilu jintuża għal eluf ta' snin fil-kostruzzjoni tal-pontijiet.^[27] Sabiex jintwera l-użu tat-tensjoni u tal-kompressjoni fil-pont, fl-1887 saret dimostrazzjoni fejn l-inġinier Ġappuniż Kaichi Watanabe ntrifed bejn Fowler u Baker bilqiegħda fuq siġġijiet.^[28] Fowler u Baker kienu jirrappreżentaw il-mensuli, b'dirgħajhom bit-tensjoni u l-istikek taħt kompressjoni, u l-brikks il-pilastri tal-mensuli tat-tarf ippeżati bil-ħadid fondut.^[29]

Il-pont kien l-ewwel struttura maġġuri fir-Renju Unit li nbniet bl-azzar;^[30] il-monument kontemporanju Franċiż tiegħu, it-Torri Eiffel, kien inbena bil-ħadid ferrotbattut.^[31] Ammonti kbar ta' azzar saru disponibbli wara l-invenzjoni tal-proċess ta' Bessemer, li ngħata l-privattiva fl-1856.^[32] Fl-1859, il-Bord tal-Kummerċ impona limitu ta' 77.22 N/mm² (5 LTf/in²) għall-istress massimu tad-disinn fil-pontijiet ferrovjarji; dan il-limitu ġie rivedut mal-progress tat-teknoloġija.^[33]

Id-disinn oriġinali kien jirrikjedi 42,000 tunnellata (41,000 tunnellata twila; 46,000 tunnellata qasira) għall-mensuli biss, li minnhom 12,000 tunnellata (12,000 tunnellata twila; 13,000 tunnellata qasira) kellhom jiġu mill-fabbriki tal-azzar ta' Siemens f'Landore, Wales, u l-kumplament mill-fabbrika tal-Kumpanija tal-Azzar tal-Iskozja qrib Glasgow.^[34] Meta l-modifiki fid-disinn kienu jeħtieġu 16,000 tunnellata (16,000 tunnellata twila; 18,000 tunnellata qasira) oħra, madwar nofs dan l-ammont ġie pprovdut mill-Kumpanija tal-Azzar tal-Iskozja u n-nofs l-ieħor mill-Fabbrika tal-Ħadid u tal-Azzar ta' Dalzell f'Motherwell. Madwar 4,200 tunnellata (4,100 tunnellata twila; 4,600 tunnellata qasira) ta' msiemer irbattuti ġew ipprovduti mill-Kumpanija tal-Imsiemer Irbattuti qrib ix-xmara Clyde ta' Glasgow. Madwar 3,000-4,000 tunnellata ta' azzar ġie skrappjat, u ftit minnu ntuża għal skopijiet temporanji, li rriżulta fid-diskrepanza bejn il-kwantità pprovduta u l-kwantità użata fil-kostruzzjoni.^[35]

Wara l-istazzjon ferrovjarju ta' Dalmeny, il-linja ferrovjarja għandha kemxejn ta' lilwa lejn il-Lvant qabel ma tasal lejn il-vjadott tal-approċċ tan-Nofsinhar. Wara l-linja ferrovjarja taqsam il-pont, din tgħaddi mill-istazzjon ferrovjarju ta' North Queensferry, qabel ma għandha lilwa oħra lejn il-Punent, u mbagħad terġa' għandha lilwa oħra lejn il-Lvant fuq il-Vjadott ta' Jamestown.^[36]

L-approċċi nbnew taħt kuntratt separat u saru skont id-disinn tal-inġinier James Carswell.^[37] Ir-riffieda tal-vjadotti tal-approċċ jidjiequ biex jiġi evitat li l-kolonni jitwessgħu lejn il-parti ta' fuq tagħhom, u evalwazzjoni tal-estetika tal-pont fl-2007, minn A. D. Magee tal-Università ta' Bath, identifikat li dik l-ordni hija preżenti tul l-istruttura kollha, inkluż il-vjadotti tal-approċċ. Magee jindika li x-xogħol fil-ġebel kien ġie ppjanat bir-reqqa, u fih xogħol mirqum pulit anke f'żoni mhux daqshekk viżibbli mill-art.^[38]

Il-Pont ta' Forth ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fil-5 ta' Lulju 2015.^[3][39]

Is-sit ġie rrikonoxxut bħala "stadju straordinarju u impressjonanti fid-disinn u fil-kostruzzjoni tal-pontijiet matul il-perjodu meta l-linji ferrovjarji kienu jiddominaw l-ivvjaġġar fuq l-art fuq distanzi twal". Dan is-sit huwa s-sitt Sit ta' Wirt Dinji li tniżżel fl-Iskozja.^[3]

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".^[3]

Il-Pont ta' Forth deher bħala rappreżentazzjoni fuq il-munita ta' sterlina waħda tal-2004, maħruġa miz-Zekka Rjali. Il-pont deher ukoll fuq il-karti tal-flus, inkluż fis-serje tal-2007 maħruġa mill-Bank tal-Iskozja, b'pontijiet differenti fl-Iskozja bħala eżempji tal-inġinerija Skoċċiża, u l-Pont ta' Forth jidher fuq il-karta tal-flus ta' £20.^[40] Fl-2014, il-Bank ta' Clydesdale ħabbar l-introduzzjoni tat-tieni karta tal-flus tar-Renju Unit bil-polimeri, karta tal-flus ta' £5 b'Sir William Arrol u l-Pont ta' Forth (l-ewwel karta tal-flus bil-polimeri nħarġet min-Northern Bank fis-sena 2000). Ġiet introdotta fl-2015 bħala kommemorazzjoni tal-125 anniversarju tal-ftuħ tal-pont, u tan-nominazzjoni tiegħu biex sar Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.^[41]

1. ^ "The Forth Bridges | The Forth Bridges". www.theforthbridges.org. Miġbur 2022-05-09.
2. ^ Ward, Paul (2016-10-14). "The Forth Railway Bridge is voted Scotland's 'greatest man-made wonder'". Express.co.uk (bl-Ingliż). Miġbur 2022-05-09.
3. ^ ^{a b ċ d} Centre, UNESCO World Heritage. "The Forth Bridge". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2022-05-09.
4. ^ "The bridge builders | The Forth Bridges". www.theforthbridges.org. Miġbur 2022-05-09.
5. ^ "Forth Bridge". web.archive.org. 2015-07-04. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2015-07-04. Miġbur 2022-05-09.
6. ^ "The history of the Forth Bridge, Fife". Network Rail (bl-Ingliż). Miġbur 2022-05-09.
7. ^ McKean, Charles (2006). Battle for the North. Granta Books. ISBN 978-1-86207-852-9. p. 58.
8. ^ Harding, J. E.; Gerard, Parke; Ryall, M (2006). Bridge Management: Inspection, maintenance, assessment and repair. CRC Press. ISBN 978-0-203-97354-7. p. 2.
9. ^ Westhofen, Wilhem (1890). The Forth Bridge. Offices of "Engineering". p. 1.
10. ^ McKean, Charles (2006). Battle for the North. Granta Books. ISBN 978-1-86207-852-9. pp. 58-59.
11. ^ ^{a b} McKean, Charles (2006). Battle for the North. Granta Books. ISBN 978-1-86207-852-9. p. 62.
12. ^ Paxton, Roland (1990). 100 Years of the Forth Bridge. Thomas Telford. ISBN 978-0-7277-1600-2. pp. 24-27.
13. ^ Paxton, Roland (1990). 100 Years of the Forth Bridge. Thomas Telford. ISBN 978-0-7277-1600-2. p. 29.
14. ^ McKean, Charles (2006). Battle for the North. Granta Books. ISBN 978-1-86207-852-9. pp. 73-74.
15. ^ McKean, Charles (2006). Battle for the North. Granta Books. ISBN 978-1-86207-852-9. p. 77.
16. ^ McKean, Charles (2006). Battle for the North. Granta Books. ISBN 978-1-86207-852-9. p. 78.
17. ^ McKean, Charles (2006). Battle for the North. Granta Books. ISBN 978-1-86207-852-9. p. 81.
18. ^ ^{a b} Paxton, Roland (1990). 100 Years of the Forth Bridge. Thomas Telford. ISBN 978-0-7277-1600-2. p. 32.
19. ^ Summerhayes, Stuart (2010). Design Risk Management. John Wiley & Sons. ISBN 978-1-4443-1890-6. p. 7.
20. ^ Paxton, Roland (1990). 100 Years of the Forth Bridge. Thomas Telford. ISBN 978-0-7277-1600-2. p. 41.
21. ^ Paxton, Roland (1990). 100 Years of the Forth Bridge. Thomas Telford. ISBN 978-0-7277-1600-2. pp. 44-45.
22. ^ Paxton, Roland (1990). 100 Years of the Forth Bridge. Thomas Telford. ISBN 978-0-7277-1600-2. pp. 47-49.
23. ^ "History | The Forth Bridges". www.theforthbridges.org. Miġbur 2022-05-09.
24. ^ "FORTH RAIL BRIDGE FACTS & FIGURES". web.archive.org. 2012-12-23. Arkivjat mill-oriġinal fl-2012-12-23. Miġbur 2022-05-09.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
25. ^ "Forth Bridge from The Gazetteer for Scotland". www.scottish-places.info (bl-Ingliż). Miġbur 2022-05-09.
26. ^ "Description and History of the Bridge". The Times. No. 32950. London. 4 March 1890. p. 13.
27. ^ Westhofen, Wilhem (1890). The Forth Bridge. Offices of "Engineering". p. 4.
28. ^ "University of Glasgow :: Story :: Biography of Kaichi Watanabe". universitystory.gla.ac.uk. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2022-05-18. Miġbur 2022-05-09.
29. ^ Westhofen, Wilhem (1890). The Forth Bridge. Offices of "Engineering". p. 6.
30. ^ Blanc, Alan; McEvoy, Michael; Plank, Roger (2003). Architecture and Construction in Steel. Taylor & Francis. ISBN 978-1-135-82839-4. p. 16.
31. ^ Hanser, David A. (2006). Architecture of France. Greenwood. p. 66. ISBN 978-0-313-31902-0.
32. ^ Wagner, Donald (2008). Science and Civilisation in China: Vol. 5, Part 11: Ferrous Metallurgy. Cambridge University Press. p. 361. ISBN 978-0-521-87566-0.
33. ^ D'Ayala, Dina; Fodde, Enrico (2 June 2008). Structural Analysis of Historic Construction: Preserving Safety and Significance, Two Volume Set: Proceedings of the VI International Conference on Structural Analysis of Historic Construction, SAHC08, 2–4 July 2008, Bath, United Kingdom. CRC Press. p. 209. ISBN 978-1-4398-2822-9.
34. ^ Westhofen, Wilhem (1890). The Forth Bridge. Offices of "Engineering". pp. 36-37.
35. ^ Westhofen, Wilhem (1890). The Forth Bridge. Offices of "Engineering". p. 37.
36. ^ "Google Maps". Google Maps (bl-Ingliż). Miġbur 2022-05-09.
37. ^ "Dictionary of Scottish Architects - DSA Architect Biography Report (May 9, 2022, 4:15 pm)". www.scottisharchitects.org.uk. Miġbur 2022-05-09.
38. ^ "Magee, A D (27 April 2007). A Critical Analysis of the Forth Bridge (PDF). First Annual Bridge Engineering 2 Conference. Vol. 8. University of Bath, p. 6" (PDF). Arkivjat minn l-oriġinal (PDF) fl-9 September 2015. Miġbur 9 May 2022.
39. ^ "Forth Bridge given World Heritage Site status" (bl-Ingliż). 2015-07-05. Miġbur 2022-05-09.
40. ^ CSCB. "Bank of Scotland". www.scotbanks.org.uk. Miġbur 2022-05-09.
41. ^ "UK's first plastic banknote introduced to commemorate Forth Bridge's UNESCO nomination". HeraldScotland (bl-Ingliż). Miġbur 2022-05-09.