Фадо

Фадо (со значење „судбина“) — музички жанр што може да се проследи до 1820-ти години во Лисабон, Португалија, но веројатно потекнува од многу порано. Историчарот и научник за фадо, Руи Виера Нери, вели дека „единствените веродостојни информации за историјата на фадото биле усно пренесени, и во најдобар случај се враќаат во 1820-тите и 1830-тите години“.

Иако е тешко да се следи настанокот, денес фадото обично се смета како едноставно форма на песна која може да биде за разновидна тема, но мора да следи одредена традиционална структура. Фадото е форма на музика која се карактеризира со жални мелодии и текстови, често за морето или животот на сиромашните, и натопен со чувство на резигнација, судбина и меланхолија. Ова се објаснува отприлика со португалскиот збор saudade, или копнеж, симболизирајќи го чувството на загуба (трајна, непоправлива загуба и нејзината последователна доживотна штета). Ова е слично на карактерот на неколку музички жанрови во португалските поранешни колонии, како што е морната од Зеленортските Острови, кои можеби историски се поврзани со фадото во неговата претходна форма и го задржале своето ритмичко наследство. Оваа врска со музиката на историскиот португалски урбан и поморски работници (морнари, боеми, пристанишни работници, трговци на пристаништа, рибари и други луѓе од работничката класа) може да се најде и во бразилскиот модиња и индонезискиот кронконг, иако сите овие музички жанрови подоцна се развиле нивни сопствени независни традиции.

Меѓу познатите пејачи на фадото се Марија Тереза де Нороња, Алфредо Марсенеиро, Кармињо, Кристина Бранко, Жизела Жоао и Катја Гереиро. На 27 ноември 2011 година, фадо било ставено на списокот на нематеријално културно наследство на УНЕСКО.^[1] Тоа е една од двете португалски музички традиции дел од списокот, а другата е Канте алентехано.^[2]

Зборот фадо доаѓа од латинскиот збор fatum ^[3] („судбина“, „смрт“ или „искажување“ ^[4]). Зборот се поврзува со самиот музички жанр, иако и двете значења се приближно исти во двата јазика. Сепак, многу песни се поигруваат со двојно значење, како што е песната на Амалија Родригес која го вклучува текстот: „Со каков глас да жалам за мојата тажна судбина/ да ја пеам мојата тажна песна фадо?“.^[5]

Фадо се појавил во почетокот на 19 век во Лисабон, и се верува дека своето потекло го има во боемските области на главниот град, како што се областите Баиро Алто, Мурарија и Алфама. Сосема поинаква теорија за потеклото на фадо бранеше бразилскиот музички критичар Хосе Рамос Тинхорао, кој рече дека фадото било донесено во Португалија од рацете и занаетот на бразилскиот музичар по име Домингос Калдас Барбоса кон средината на 18 век. Постојат бројни теории за потеклото на фадото. Некои го следат неговото потекло или влијанија до средновековната „кантигас де амиго“ (песна на пријателот), некои сугерираат античко мавританско влијание, но други укажуваат на пеењето на африканските робови кои пловат по морето, што не е веројатно. Фадото можеби се менувало и формирало од мешавина на неколку постари музички жанрови.^[6]

Изведувачите на фадо во средината на 19 век потекнувале главно од урбаната работничка класа, биле морнари, боеми и куртизани во популарните таверни, кои не само што пееле, туку и танцувле фадо. Во втората половина на 19 век, танцовите ритми исчезнале, а изведувачите станале само пејачи т.е. фадисти.

Марија Севера Онофријана, фадистка од 19 век,, жена која некои во тоа време ја сметале за скандалозна, всушност билауметникот кој го прослави овој жанр.^[7]

Неодамна Амалија Родригес, позната како „Раиња до Фадо“ („Кралица на Фадо“) била најзначајна во популаризацијата на фадото ширум светот.^[8] Изведбите на фадо денес може да бидат придружени со гудачки квартет или со полн оркестар.

Фадо вообичаено го користи доријан или јонскиот модус, понекогаш менувајќи се помеѓу двете за време на промена на мелодијата или стихот. Посебна стилска карактеристика на фадото е употребата на рубато, каде музиката застанува на крајот од фразата и пејачот ја држи нотата за драматичен ефект. Музиката користи двоен временски ритам и тројно време (стил на валцер).

Постојат две главни варијанти на фадо, имено оние од градовите Лисабон и Коимбра. Лисабонскиот стил е попознат, додека оној на Коимбра е традиционално поврзан со градскиот универзитет и стилот на средновековните трубадури серенади. Модерното фадо е популарно во Португалија и има создадено многу реномирани музичари.

Ова фадо е тесно поврзано со академските традиции на Универзитетот во Коимбра и исклучиво го пеат мажи. Пејачите и музичарите носат академска облека: темна наметка и хеланки. Датира од традицијата на трубадурите од средновековно време, се пее ноќе, речиси во темница, на градските плоштади или улици. Најтипични места се скалилата на манастирот Санта Круз и старата катедрала во Коимбра. Исто така, вообичаено е да се организираат серенади каде се изведуваат песни под прозорецот на жената на која ѝ се додворува.

Како и во Лисабон, фадото на Коимбра е придружено со португалската гитара и виола. Гитарата Коимбра еволуирала во инструмент различен од оној во Лисабон, со сопствено штимање, боја на звук и конструкција. Артур Паредес, прогресивен и иновативен пејач, направил револуција во штимањето на гитарата и нејзиниот стил на придружба на фадото на Коимбра. Артур Паредес, таткото на Карлос Паредес, кој ги следел стапките на неговиот татко и ја проширил својата работа, ја прославил португалската гитара како инструмент познат низ целиот свет.

Во 1950-ти години, новото движење ги наведе пејачите на Коимбра да ги прифатат баладата и фолклорот. Тие почнале да ги користат стиховите на големите поети, и класичните и современите, како форма на отпор кон диктатурата на Салазар. Во ова движење имиња како Адријано Кореја де Оливеира и Хосе Афонсо имале водечка улога во популарната музика за време на португалската револуција од 1974 година.

Зачудувачки е тоа што, тоа не е фадо на Коимбра, туку популарна песна која е најпознатиот наслов што се однесува на овој град и која имала успех со наслови како април во Португалија.

• Фадо музика во населбата Алфама во Лисабон
• Портал до Фадо - Сè за Фадо е тука