Витраж

Витраж (француски: Vitrail) е површина составена од шарено стакло уметнички украсено и споено со оловни ленти a се користи за застаклување на прозорците. Терминот се користи и за означување на сликарска техника која се користи за нејзино производство.

Во текот на својата илјадагодишна историја, терминот се употребувал речиси исклучиво за прозорците на црквите и други важни верски објекти. Иако традиционално се прават во рамни панели и се користат како прозорци, креациите на модерните уметници со витраж вклучуваат и тридимензионални структури и скулптури. Современата народна употреба често го проширува терминот „витраж“ на домашно оловно светло и уметнички предмети направени од стаклена фолија со примери како познатите светилки на Луис Комфорт Тифани.

Со витраж се занимаваат витраж уметници. Уметникот со витраж е обично и занаетчија и уметник. Тој може да направи витраж по своја или туѓа идеја или да ги обнови постоечките. Ова е високо ценето занимање денес. Вештината за изработка на витраж најчесто се изучува во уметничките училишта^[1] и на специјализирани курсеви,^[2] и не е невообичаено занаетот да се пренесува во семејството од генерација на генерација.^[3]

Витраж како техника се појавил во изградбата на средноевропските готски катедрали, кои имаат премногу големи отвори за да бидат застаклени со едно стакло, па повеќе стакла морале да се спојат заедно.

Постепено ова прераснало во уметност. Во минатото, витражот се користел само во црквите, храмовите и манастирите, а денес се користи и во домаќинствата за украсување на вратите и прозорците како украс.

Витражите се направен од витраж уметници. Витражистот ги вградува прецизно обликуваните парчиња од најчесто обоеното стакло според моделот и ги спојува со помош на специјални оловни профили кои се загреваат. Во својата работа користат калапи, клешти, ножици, пинцети, рачка за лемење и дополнителни препарати. Уметникот со витраж често може сам да го подготви стаклото, кое го бои со метални оксиди, по што сè се загрева во печки на високи температури.^[4] Создавањето идејни решенија, дизајни, селектирање, сечење и боење на стакло со традиционални методи, исто така, спаѓаат во активностите на уметникот со витраж. Изработката на витраж е комбинација на креативност, уметност и занаетчиство.

Реставрацијата е особено важен сегмент од овој уметнички занает. Тоа е начин да се зачуваат некои исклучително вредни дела на старите мајстори. Една од законитостите на реставрацијата е секако зачувувањето на првобитната состојба на делото во најголема можна мера. Времетраењето на реставрацијата на витражот зависи од општата состојба на самото парче.^[5]

Витраж е професија која почесто ја практикуваат мажите, но има и жени.^[3] Најтешкиот дел од работата е монтажата, бидејќи витражите често се поставуваат на високи позиции.^[6]

Класичниот витраж се создава со ладно спојување на повеќебојно стакло со користење на оловни профили и се користи за украсување на прозорски отвори или врати.

Витражот Тифани е понова, пофилигранска техника, стара неколку стотици години. Пред се овозможува изработка на витраж од многу помали парчиња стакло, фугите се многу потенки и во просториите каде што имате близок контакт со витражите, витражите Тифани изгледаат многу поелегантно. Потоа, техниката Тифани овозможи витражот да не биде само во една рамнина. Најпознати се тифани светилки, но можно е да се направат разни уметнички и корисни предмети.

Лажниот витраж потсетува на класичниот витраж, кој се создава поинаку од класичниот, со нанесување боја на стаклото и лепење на оловна лента или дури и истакнување на контурите со боја. Овде не важи основниот принцип дека витражот се состои од стаклени делови.

Во текот на доцниот среден век, биле основани фабрики за стакло каде што имало достапно снабдување со силициум диоксид, основен материјал за производство на стакло. На силициумот му е потребна многу висока температура на топење, која не можеле да ја постигнат сите фабрики за стакло. Материјалите како калиум, сода и олово може да се додадат за да се намали точката на топење. Други супстанции, како вар, се додаваат за да се врати ослабената мрежа и да се направи стаклото постабилно. Стаклото се бои со додавање прашоци од метални оксиди или ситно поделени метали додека е во стопена состојба.^[7] Бакарните оксиди произведуваат зелено или синкаво зелено, кобалтот произведува темно сина, а златото произведува црвено како вино и виолетово стакло. Повеќето модерно црвено стакло се произведува со помош на бакар, кој е поевтин од златото и дава посветла, поцрвена нијанса на црвено.

Примарниот метод за инкорпорирање на боја во витраж е употребата на стакло, првично безбојно, кое било обоено со мешање со метални оксиди во стопена состојба (во ретор или „тенџере“), при што се добиваат стаклени панели кои се целосно обоени; ова е познато како „метално тенџере“ стакло.^[8] Друг метод, кој понекогаш се користи во некои области на прозорецот, е флеш стакло, тенок слој од обоено стакло споено со проѕирно стакло (или обоено стакло, за да се добие различна боја). Во средновековното стакло, овој пристап особено се користел за црвено стакло, бидејќи стаклото направено од златни соединенија било многу скапо и имало тенденција да биде премногу темна боја за да се користи во целосна дебелина.^[9]

Друга група техники дава дополнително боење, вклучувајќи линии и засенчување, со третирање на површините на обоените плочи и често фиксирање на овие ефекти со лесно печење во печка. Овие методи може да се користат на широки површини, особено со сребрена боја, која давала подобри жолти од другите методи во средниот век. Алтернативно, тие може да се користат за сликање линеарни ефекти или полихромни области на детали. Најчестиот начин за додавање црна линеарна слика неопходна за дефинирање на сликите со витраж е да се користи она што различно се нарекува „боја на стакло“, „стаклеста боја“ или „сива боја“. Ова се нанесуваше како мешавина од стаклен прав, железо или ’рѓа за да се добие црна боја, глина и масло, оцет или вода за текстура што може да се четка, со средство за врзување како што е арапската гума. На овонскиот слој, парчињата обоено стакло ќе бидат обоени и потоа се загреваат за да се изгорат состојките за текстура, оставајќи слој од стакло и боја врзани за главното парче стакло.^[10]

„Сребрена боја“, воведена кратко по 1300 година. година, произведе широк спектар на жолти до портокалови бои; ова е „витражот“ во изразот „витраж“. Сребрените соединенија (особено сребро нитрат)^[12] се мешаат со врзувачки материи, се нанесуваат на површината на стаклото, а потоа се печат во печка.^[13] Тие можат да произведат низа бои од портокалово -црвена до жолта. Тие се користат на сино стакло за производство на зелена боја. Начинот на кој стаклото се загрева и лади може значително да влијае на боите произведени од овие соединенија. Вклучената хемија е сложена и не е добро разбрана. Хемикалиите всушност продираат во стаклото во кое се додаваат, а техниката дава исклучително стабилни резултати. До 15 век, ова станало поевтино од користењето метално стакло и често се користело со стаклена боја како единствена боја на проѕирното стакло.^[14] Сребрената боја била нанесена на спротивната страна на стаклото за сребро, бидејќи двете техники не функционирале добро една со друга. Дамката обично била однадвор, каде што се чини дека му дала на стаклото одредена заштита од временските услови, иако тоа може да важи и за бојата. Тие, исто така, веројатно се испукани одделно, бидејќи дамката бара помалку топлина од бојата.^[15]

• Isakov, Aleksandra (16 декември 2012). „IZRADA VITRAŽA – SVETSKI MAJSTORI IZ SOMBORA: KAD BI ZNAO PRADEDA ŠTA JE POSLE BILO“. Biznis i finansije. Посетено на 4 март 2023.
• „Zgradu Učiteljskog fakulteta krase radovi najpoznatijeg vitražiste 19. veka“. Subotica.com. 17.5.2022. Посетено на 4 март 2023. Проверете ги датумските вредности во: |date= (help)
• Galerija umetnikaАрхивирано на 15 април 2009 г.
• glassartists.org
• The Stained Glass Museum (Ely, England)
• Tiffany Stained Glass Windows
• The website of the British Society of Master Glass Painters
• Stained Glass Photography
• Church Stained Glass Window DatabaseАрхивирано на 12 септември 2011 г., covering ~2800 churches in the southeast of England
• Vidimus, an on-line magazine devoted to medieval stained glass.
• SGAA Sourcebook Find a Studio - The Stained Glass Association of AmericaАрхивирано на 1 јули 2017 г.
• Preservation of Stained Glass
• Institute for Stained Glass in Canada Архивирано на 7 март 2024 г., over 10,000 photos; a multi-year photographic survey of Canada's stained glass from many countries; 1856 to present
• Vitromusée Romont (Romont (FR), Switzerland)
• Stained glass guide (UK)
• „Stained Glass“. Glass. Victoria and Albert Museum. Архивирано од изворникот на 23 December 2012. Посетено на 16 June 2007.
• Gloine – Stained glass in the Church of Ireland Research carried out by Dr David Lawrence on behalf of the Representative Church Body of the Church of Ireland, partially funded by the Heritage Council
• Stained-glass windows by Sergio de Castro in France, Germany and Switzerland