Takodara

Ny takodara na tsakodara na takidara dia fianakaviam-borona maro loko misy sanga hita manerana an' i Afrika sy i Azia ary i Eorôpa, izay miavaka noho ny fananany sanga. Atao hoe Upupidea ny anaran' ity fianakaviana ity ara-tsiansa.

Ireto koa ny anarana hafa ahafantarana ireo vorona ireo amin' ny teny malagasy: barao, drao na takadalana.

Amin' ny karazany efatra fantatra dia ny telo no mbola velona fa iray no efa lany tamingana. Natambatra ho karazany iray ihany (Upupa epops) ireo karazany mbola velona ireo nandritra ny taona maro. Raha ny marina, ny sasany amin' ny manam-pahaizana momba ny fanakilasiana dia mbola mihevitra ireo karazana telo ireo ho mitovy. Ny manam-pahaizana hafa sasany ihany koa dia manambatra ho karazana iray ny takodara afrikana sy ny takodara eoraziana saingy nihevitra ny takodaran' i Madagasikara ho karazana manokana.

Ny takodarambazaha dia vorona mahazatra any amin' ny faritra misy azy ary mbola betsaka, noho izany dia tombanana ho tsy dia mampanahy firy ao amin' ny Lisitra Menan' ny International Union for Conservation of Nature (IUCN) momba ny karazana atahorana ho lany tamingana. Mihena anefa ny isan’ izy ireo any Eorôpa Andrefana. Mifanohitra amin' izany, dia nitombo isa ny takodara ao amin' ny tendron' i Sinay Atsimo, ao Sharm el-Sheikh. Misy mpivady akany am-polony izay mitoetra mandritra ny taona.

Misy telo ny takodara: ny takodarambazaha (Upupa epops) sy ny takodara afrikana (Upupa africana), takodaran' i Madagasikara (Upupa marginata). Misy iray hafa izay efa lany tamingana tamin' ny taonjato faha-16, dia ny takodaran' i Saint Helena (Upupa antaios) tany amin' ny nosy Saint Helena any amin' ny faritra atsimo amin' ny Ranomasimbe Atlantika.

Ny takodarambazaha na takodara eoraziana (Upupa epops) dia hita any Eorôpa, any Azia, any Afrika Avaratra ary any amin' ny tapany avaratra amin' i Afrika atsimon' i Sahara.

Ny takodara afrikana (Upupa africana) dia hita ao Afrika Atsimo, ao Lesôtô, ao Esoatiny, ao Namibia, ao Bôtsoana, ao Zimbaboe, ao Môzambika, ao Angôla, ao Zambia, ao Malaoy, ao Tanzania, ao Arabia Saodita ary ao amin' ny tapany atsimon' ny Repoblika Demôkratikan' i Kôngô.

Ny takodaran' i Madagasikara (Upupa marginata) dia tsy hita raha tsy eto Madagasikara.

Ny takodaran' i Saint Helena na takodarabe (Upupa antaios) dia efa lany tamingana, fantatra noho ny fahitana taolany tsy feno. Tsy nisy afa-tsy tany amin' ny nosy Saint Helena ity vorona ity izay hita farany tamin' ny taona 1550 any ho any, izay mety lany tamingana noho ny asan' ny olombelona.

Miely patrana any Eorôpa, any Azia, any Afrika Avaratra, atsy Afrika atsimon' i Sahara ary eto Madagasikara ny takodara. Ny ankamaroan' ny takodara any Eorôpa sy any Azia Avaratra dia mifindra monina any amin' ny tany mafana rehefa ririnina. Mifanohitra amin' izany kosa ny takodara afrikana izay tsy mifindra mandritra ny taona. Ireo karazana ireo mpirenireny tany Alaska; Upupa epops saturata dia hita tao tamin' ny taona 1975 tao amin' ny Hefak' i Yukon–Kuskokwim. Ny takodara dia fantatra fa miteraka any avaratra amin' ny faritra eorôpeana, ary any amin' ny faritra atsimo amin' i Angletera mandritra ny fahavaratra mafana sy maina izay misy valala be dia be sy bibikely hafa, na dia tamin' ny fiandohan' ny taompolo 1980 aza dia voalaza fa nihena isa ny takodara any amin' ny faritra avaratra amin' i Eorôpa noho ny fiovan' ny toetany.

Ny takodara dia mitaky fepetra fototra roa amin' ny toeram-ponenany: tany tsy misy zavamaniry na misy kely ihany ka azony itadiavana sakafo ary torana mijidina misy lavaka (toy ny hazo, hantsana na rindrina mihitsy aza, sns). Ireo fepetra ireo dia mety ho hita amin' ny tontolo iainana isan-karazany, ary vokatr' izany, ny takodara dia mipetraka amin' ny karazan-toeram-ponenana maro toy ny fatrana anirian-kazo, ny hivoka ary lemaka anirian' ahitra, ary koa ny alananahary mikitroka kokoa. Miaina amin' ny alananahary mikitroka koa ny takodara malagasy. Ny fanovàn' ny olombelona ny toeram-ponenany voajanahary ho amin' ny tanjona momba isan-karazany dia nahatonga ny takodara honina eny amin' ny tanin' ôliva, ny saha, eny amin' ny tanim-boaloboka, eny amin' ny zaridaina ary eny amin' ny toeram-pambolena hafa, na dia tsy fahita firy aza izy ireo ary mihena any amin' ny faritra be fambolena. Mampanahy ny fihazana any amin' ny faritra atsimo amin' i Eorôpa sy Azia.

Ny takodara dia manao fifindra-monna manaraka fizaran-taona ho setrin' ny orana any amin' ny faritra sasany toa an' i Srilanka sy any amin' ny tangoron-tendrombohitra Ghat Andrefana (India). Tazana teny amin' ny toerana avo ny takodara mandritra ny fifindrà-monina mamakivaky an' i Himalaya. Nisy iray dia voarakitra an-tsoratra tany amin' ny 6 400 m any ho any tamin' ny diabe voalohany teny amin' ny tendrombohitra Everest.

Ny sakafon' ny takodara dia ahitana karazam-biby maro noheverin' ny olona ho bibikely mpanimba, toy ny olitra amin' ny samoinan-kazokesika mpilahatra, izay bibikely mpanimba ala izay hanin' ny vorona vitsy noho ny volony malailay. Noho izany antony izany dia omena fiarovana araka ny lalàna any amin' ny firenena maro ny takodara.

Ny takodara dia vorona miavaka ary misy fiantraikany ara-kolontsaina amin' ny ankamaroan' ny faritra misy azy. Noheverina ho masina izy ireo tany Ejipta Taloha, ary naseho an-tsary teo amin' ny rindrin' ny fasana sy ny tempoly. Tamin' ny Fanjakana Taloha, ny takodara dia nampiasaina tao amin' ny ikônôgrafia hatao hitondra garatra an' ohatra mba hanondroana fa ilay zaza no mpandova sy mpandimby an-drainy. Nahazo toerana mitovy amin' izany ny takodara tany Kreta nanjakan' ny sivilizasiona minôana.

Ao amin' ny ny Levitikosy 11:13–19 ao amin' ny Torah dia voatanisa ho anisan' ny biby maharikoriko sy tsy tokony hohanina ny takodara na takidara^[1]. Voatanisa ao amin' ny Deoterônômia 14:18 koa izy ireo fa tsy azo hanina^[2].

Ny takodara, fantatra amin' ny anarana arabo hoe هُدْهُد / hudhud, koa dia miseho miaraka amin' i Sôlômôna mpanjaka ao amin' ny Kor'any ao amin' ny Sorata 27:20-24 ٱلنَّمْل / Al-Naml ("Ny Vitsika")

1. ↑ "13 Ary izao no ho zava-betaveta aminareo amin' ny vorona ka tsy ho fihinanareo, fa zava-betaveta izy: ny voltora sy ny gypa sy ny ankoay ... 19 sy ny vano sy ny vanobe, isan-karazany, ary ny takidara sy ny manavy. " (Levitikôsy 11:13-19)
2. ↑ "ary ny vano sy ny vanobe, samy araka ny karazany avy, ary ny takidara sy ny manavy." (Deoterônômia 14:18)