ھۆپۆپ(قۇش)

ھۆپۆپ تۇمشۇقى ئىنچىكە ئۇزۇن، تاغلىق رايونلاردا ياشايدۇ، تۈزلەڭلىك، ئورمانلىق، ئورمان ياقىسى، يول بويى، ئېتىز، چىملىق، كەنت ۋە مېۋىلىك باغ قاتارلىق كەڭرى كەتكەن جايلار،بولۇپمۇ ئورمان، تېرىلغۇ يەرلەردە بىر قەدەركۆپ ئۇچرايدۇ. قۇرت - قوڭغۇز تۈرىدىكىلەر بىلەن ئوزۇقلىنىدۇ، دەرەخكە تۆشۈك، ئۇۋا ياساپ تۇخۇم تۇغىدۇ. خاراكتېرى: شوخ، ئوچۇق، ھەر يىلى 5-، 6-ئايدا كۆپىيدۇ، كاۋاك دەرەخ تۆشۈك ئىچىگە تۇخۇملايدۇ. ئاساسلىقى ياۋروپا، ئاسىيا ۋە شىمالىي ئافرىقا رايونلىرىغا جۇڭگودا كەڭ تارقالغان.  

ھۆپۆپ كەنجى تۈرى ئۇزۇنلۇقى 26 ~ 28 سانتىمىتىر، ئىككى قانات ئۇچىنىڭ ئارىلىقى 42 ~ 46 سانتىمىتىر، ئېغىرلىقى 80 ~ 55 گىرام. باش، بويۇن، كۆكرىكى سۇس قوڭۇر بوز رەڭ. پۆپۈچەك رەڭگى سەل قېنىق، ئارقىدىكى پېيىدە ئاق داغ بار؛ يۇقىرىقى دۈمبە ۋە كىچىك قانات ياپقۇچسى قارامتۇل قوڭۇر رەڭدە بولىدۇ. تۆۋەنكى دۈمبە ۋە مۈرە پەيلىرى قارا قوڭۇر رەڭدە بولىدۇ، پەي ئۇچى ۋە پەي گىرۋىكى قوڭۇر رەڭلىك؛ تۇتىشىپ كەڭ بەلباغلىق ئىككى تەرەپكە تارتىپ چۆرىدەپ قانات ئېگىدۇ؛ دۈمبىسى ئاق رەڭدە بولىدۇ؛ قۇيرۇق پېيىنىڭ ئاساسى قىسمى ئاق، ئۇچى قىسمى قارا، قىسمەن پەيلىرىنىڭ ئۇچى گىرۋىكى ئاق بولىدۇ؛ قۇيرۇق پەيلىرى قارا، ھەرقايسى پەي ئوتتۇرا قىسمىدىكى ئىككى تەرەپكە يېقىن ئۇچىدا بىر ياي شەكىللىك ئاق داغ باغلانغان. پەيلىرىدە قوڭۇر رەڭلىك چوڭ قاپلانغان داغلار بار، دەسلەپكى ئۇچۇش پەيلىرى ئۇچىغا يېقىن يېرىدە بىر قاتار ئاق رەڭلىك داغلار بار، ئىككىلەمچى ئۇچۇش پەيلىرى مەزگىلىدە تۆت ئاق رەڭلىك تاغىل سەپكىنى بار، پەي گىرۋىكى قوڭۇر رەڭلىك. قورساق ۋە ئىككى بىقىن سۇس ئاق، ھەمدە ئارىلاش قوڭۇر رەڭلىك سىزىقلىرى بار، قۇيرۇق قانات ۋە قۇيرۇق ئاستىدىكى پەيلەر ھەممىسى ئاق بولىدۇ. رەڭدار پەردىسى قوڭۇر ياكى قىزىل قوڭۇر رەڭدە؛ تۇمشۇقى قارا، تۈۋى قىسمى قوغۇشۇن بولۇپ، سۇس سۆسۈن رەڭدە بولىدۇ، پۇت قوغۇشۇن قارا.

ھۆپۆپ تاغلىق رايونلاردا ياشايدۇ، تۈزلەڭلىك، ئورمانلىق، ئورمان ياقىسى، يول بويى، ۋادى، ئېتىز، چىملىق، كەنت ۋە مېۋىلىك باغ قاتارلىق كەڭرى كەتكەن جايلاردا، بولۇپمۇ ئورمان، تېرىلغۇ يەرلەردە بىر قەدەر كۆپ ئۇچرايدۇ. قىشتا ئاساسلىقى: تاغ باغرىدا،تۈزلەڭلىك قاتارلىق دېڭىز يۈزىدىن تۆۋەن جايلاردا، ياز پەسلىدە دېڭىز يۈزىدىن ئېگىز رايونلارغا بېرىپ ياشايدۇ. تارقاق تاغلىق رايون ۋە تۈزلەڭلىك ئوچۇقچىلىق، تېرىلغۇ يەر، ئېتىز،مېۋىلىك باغ قاتارلىق يەر يۈزىگە چىقىپ ئوزۇقلۇق ئىزدەيدۇ، ھۈركۈپ كەتكەندە يېقىن ئەتراپتىكى كىچىك دەرەخكە ئۇچىدۇ، ياكى ئۇچقانچە يىراق بولمىغان كىچىك تاغ باغرىدىكى مەلۇم بىر تاشنىڭ ئۈستىگە قونىدۇ.

ھۆپۆپ كۆپىنچە يالغۇز ياكى جۈپ-جۈپ ياشايدۇ. دائىم يەر يۈزىدە ئاستا ماڭىدۇ، بىر تەرەپتىن ماڭغاچ بىر تەرەپتىن ئوزۇقلۇق ئىزدەيدۇ، قورقۇپ كەتكەن ۋاقىتتا دەرەخ شېخى ياكى بىر بۆلەك ئارىلىققا ئۇچۇپ بېرىۋالىدۇ، ئۇچقاندا ئىككى قانىتى دولقۇنسىمان ئىلگىرىلەش ھاسىل قىلدۇ. توختاپ قالغاندا ياكى يەردە ئوزۇق ئىزدىگەندە، تاج ئېچىپ، بىر دانە يەلپۈگۈچ شەكىللىك بۇلۇپ قالىدۇ، ئادەمدىن قورقمايدۇ.  سايرىغاندا كېكىردەك بوينىنى سوزۇش ئۈچۈن، بېشىنى ئالدىغا سوزۇپ، بىر تەرەپتىن مېڭىپ، بىر تەرەپتىن توختىماي بېشىنى لىڭشىتىپ قويدۇ.

ئاساسلىقى پېرلا چىۋىنى، تۈز قاناتلىقلار ئەترىتى، پەردە قاناتلىقلار، قالقانسىمان قاناتلىق ۋە تەڭگىچە قاناتلىقلار ئەترىتى ھاشارات ۋە لىچىنكا، مەسىلەن: چېكەتكە، موزايبېشى، تاش چىۋىنى، ياپونىيە ماي قوڭغۇزى، چېكەتكىنىڭ نېمفا قۇرتى، پەرۋانە ۋە كېپىنەكلەرنىڭ لىچىنكىسى ۋە يېتىلگەن ھاشارات بىلەن ئوزۇقلىنىدۇ، باشقا كىچىك تىپلىق ئومۇرتقىسىز ھايۋانلار سازاڭسىمان قۇرت قاتارلىقلارنى يەيدۇ. ئوزۇقلۇق ئىزدەيدۇ، كۆپرەك ئورمان چېتىدىكى چۆپلۈكتە ياكى تېرىلغۇ يەرلەر ئىچىدە دائىم ئۇزۇن تۇمشۇق توپىغا يېقىپ ئوزۇقلىنىش ئېلىپ  بارىدۇ.

ئافغانىستان، ئالبانىيە، ئالجىرىيە، ئاندوررا، ئانگولا، ئەرمېنىيە،ئاۋسترىيە، ئەزەربەيجان، بەھرەين، بېنگال، بېلارۇسىيە، بېلگىيە، بېنىن، بۇتان، بوسنىيە ۋە گېرتسىگوۋىنا، بوتسۋانا، بۇلغارىيە، بۇركىنا فاسو، بۇرۇندى، كامبودژا، كامېرۇن، ئوتتۇرا ئافرىقا جۇمھۇرىيىتى، چاد، جۇڭگو، كونگو، كوتى دى ئىۋۇئېر، كرودىيە، سىپرۇس، چېخ جۇمھۇرىيىتى، دانىيە ، جىبۇتى، مىسىر، ئېرىترىيە، ئېستونىيە، ئېفىئوپىيە، فرانسىيە ،گابون، گامبىيە، گرۇزىي، گېرمانىيە، گانا، گىبرالتار، ئەنگلىيە، گرېتسىيە، گۋىنىيە، گۋىنىيە، بىسساۋ، جۇڭگو، شياڭگاڭ، ۋېنگرىيە، ھىندىستان، ئىران ئىسلام جۇمھۇرىيىتى،ئىراق، ئىسرائىلىيە، ئىتالىيە، ئىئوردانىيە، قازاقىستان، كېنىيە، كورېيە، چاۋشيەن، كۇۋەيىت، قىرغىزىستان، لائوس خەلق دېموكراتىك جۇمھۇرىيىتى، لاتۋىيە، لىۋان، لېسوتو، لىبرىيە، لىۋىيە، لىچتېنشتېين، لىتۋانىيە،ليۇكسېمبۇرگ، ماكدونىيە، مالاۋى، مالايشىيا، مالى،مالتا، ماۋرىتانىيە، مولدوۋا، موڭغۇلىيە، خېيشەن، ماراكەش، موزامبىك، بېرما، نامىبىيە، نىپال، گوللاندىيە ، نىگېر، نىگېرىيە، ئامان، پاكىستان، پەلەستىن، بولان، پورتۇگالىيە، قاتار، رۇمىنىيە، رۇسىيە فېدېراتسىيىسى، رۋاندا، سەئۇدى ئەرەبىستان،سېنېگال، سېربىيە، سېررالېئون، سلوۋاكىيە، سلوۋېنىيە، سۇمالى، جەنۇبىي ئافرىقا، جەنۇبىي سۇدان، ئىسپانىيە، سرىلانكا، سۇلتان، سۋېزىلاند، شىۋىتسىيە، شىۋېتسارىيە، ئەرەب سۇرىيە جۇمھۇرىيىتى، تاجىكىستان، تانزانىيە بىرلەشمە جۇمھۇرىيىتى، تايلاند، توگو، تۇنىس،رۇم ، تۈركىيە ، تۈركمەنىستان ، ئۇگاندا، ئۇكرائىنا، بىرلەشمە ئەرەب ئەمىرلىكلىرى، ئۆزبېكىستان، ۋيېتنام، يەمەن، زامبىيە، زىمبابۋې  قاتارلىق جايلارغا تارقالغان.

كۆپىيىش مەزگىلگە كەلگەندە ئەركەك قۇش ئېلىشىش ئۈچۈن تىركىشىدۇ،  ئىككى تەرەپ بىر-بىرى بىلەن ئېلىشىش ئۈچۈن ئۆز-ئارا قىستاپ كېلىدۇ، تۇمشۇقنى ئىمكانقەدەر تۆۋەنگە سوزۇپ  قارشىلىشىشدۇ، بىر-بىرىنى چىشلەپ قالسا تۇيۇقسىز شۈكلەپ كېتىدۇ. تۇمشۇقى ئۇچلۇق بۇلۇپ، ئارغامچا تارتىشىشقاندەك تۈز سىزىققا ئوخشاپ قالىدۇ.ئىككى تەرەپ ئۆز-ئارا ئېلىشقاندا چوقۇم مۇۋاپىق بىخەتەر ئارىلىقنى ساقلىشى كېرەك، بەزى ۋاقىتلاردا ئېلىشىپ  ئارقىدىنلا بۇ ئىككىسى يەنە بىللە تۇرىدۇ. زەربە داۋاملىق تۈردە بولسا بەزى چاغلاردا بىر بىرگە يول قۇيىدۇ.

كۆپىيىش مەزگىلىگە كەلگەندە جۈپ-جۈپ كۆنەك ياساپ نەسلىنى كۆپەيتىدۇ. تاغ ئېتىكدىكى رايونلار، ئېتىز-ئېرىق، دەرەخ كامارلىرىغا، ئۆڭكۈر ۋە تام، تاشلاندۇق ئۆي لەمپىلىرى، قۇرۇق شاخ-شۇمبا دۆۋىسى قاتارلىق جايلارغا  ئۇۋا سالىدۇ. تۇخۇمى قوڭۇر رەڭدە. تۇنجى تۇخۇمنى تۇخۇملاپ بولغاندىن كېيىن يەنە تۇخۇم بېسىشقا  باشلايدۇ. چۈجىسىنىڭ تۇخۇمدىن چىقىشىغا 18 كۈندەك قالغاندا قۇش تۇخۇم باسىدۇ ئۈستىگە ئۇرغاچى قۇش تۇخۇم باسىدۇ.  رەڭگى قىزىل، پەقەت باش دۈمبە قىرىغا يۈزلەنگەن، پاي جىلغا، ياقىسى ۋە پەيسىمان ئاق تىۋىتلىق بار، ئۇنىڭ ئۈستىگە چىشى ھۆپۆپ تۇخۇم مەزگىلىدە زەھەرنى يەنە قۇيرۇقىدا  قوڭۇر رەڭلىك ماي، قارا ماددا ساقلىنىدىغان بەز بار  بىر خىل سۇيۇقلۇقنى ئاجىرتىپ چىقىدۇ .

1. ئافرىقا چاچلىرىغا غەلىتە زىننەت بۇيۇملىرىنى ئېسىۋالغان كەنجى تۈرى.

2. جەنۇبىي ئاسىيا چاچلىرىغا غەلىتە زىننەت بۇيۇملىرىنى ئېسىۋالغان كەنجى تۈرى.

3.ھۆپۆپ ئىسمىنى ئاتاپ كەنجى تۈرى .

4. جەنۇبىي جۇڭگو چاچلىرىغا غەلىتە زىننەت بۇيۇملىرىنى ئېسىۋالغان كەنجى تۈرى.

5.مىسىر چاچلىرىغا غەلىتە زىننەت بۇيۇملىرىنى ئېسىۋالغان كەنجى تۈرى.

6.مالۋىناس تاقىم ئاراللىرى چاچلىرىغا غەلىتە زىننەت بۇيۇملىرىنى ئېسىۋالغان كەنجى تۈرى.

7. ئادەتتىكى چاچلىرىغا غەلىتە زىننەت بۇيۇملىرىنى ئېسىۋالغان كەنجى تۈرى.

8. ھۆپۆپ ئارا بىرلەشكەن سېنېگالغا سىموۋۇل قىلىنغان كەنجى تۈرى.

9.شەرقىي ئافرىقا چاچلىرىغا غەلىتە زىننەت بۇيۇملىرىنى ئېسىۋالغان كەنجى تۈرى

تۈرلەرنىڭ تارقىلىش دائىرىسى ناھايىتى كەڭ بولۇپ، تۈرلەر بىر بىرگە يېقىنلاشمايدۇ، نەسلى قۇرۇپ كېتىش ئالدىدا تۇرغان ئاجىزلىرنىڭ  ياشاش ئۆلچىمى رايونى ياكى دولقۇنلىنىش دائىرىسى كىچىك، جايلاشقان كۋادرات كىلومېتىر سانى ئاز بولغاچقا، تۇرالغۇ جايىنى كېڭەيتى، سۈپىتى يۇقىرى كۆتىرىش، جايلاشقان يەرلىرىنىڭ پارچىلارغا بۆلۈنۈپ كېتىشىدىن ساقلىنىش ئۈچۈن، تۈر توپپىنىڭ كۆلىمنى  كېڭەيتىش، تۈر توپى سانى 227 گە يەتكەندە، ھاشارەت زىيانداشلىقىغا قارشى تۇرۇشقا تەدبىر قوللىنىش.

1.ئىزدە قامۇسى https://web.archive.org/web/20200928235333/http://wiki.izda.com/?a=show&id=10748