Far

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa bresàna moderna.

Chèlla us ché la gh'ha mia di foncc o i è tròp póche. Per piasér, zónta di fóncc a la us. Issé de ìga ön'idéa di ótre us senza fóncc, ardì ché.

Col tèrmine far se pöl fà riferimènt a tré cereài diferèncc, ma 'mparentàcc entrà de lùr, töcc tré che fa part del zèner botànich Triticum.

El piö cümü l'è 'l Triticum spelta L. o Triticum aestivum L. subsp. spelta (L.) Thell., cunusìt col nòm popolàr de spèlta o far grant o piö de spès semplicemente far. L'è 'mparentàt strèt col formét tèner, col qual el g'ha 'n cümü 'l fat de éser ezaplòide. La diferènsa pùse gròsa l'è che la spèlta la g'ha 'l granì istìt (le glömèle le se destàca mìa quan che l'è madür) envéce el formét el ghe l'ha nüt (le glömèle le se destàca quan che l'è madür). L'è 'l tipo de far cultiàt piö de spès en Euròpa centràl e orientàl. Segónt le clasificasiù tasonòmiche che g'ha 'n apròcio piö genétich la spèlta e 'l formét tèner le sarès dò sotaspéci diferènte ma töte dò le apartegnarès a la spéce Triticum aestivum.

El tèrmine far (o far médio) el fa riferimènt apò al Triticum dicoccon Schrank ex Schübler o Triticum turgidum L. subsp. dicoccum (Schrank ex Schubl.) Thell., che l'è 'na spéce tetraplòide, emparentàda cól formét dür ma apò a 'n chèsto càzo se 'l conós per vìa del granì istìt envéce che nüt. L'è 'l tipo de far cultiàt piö de spès en Itàlia al dé d'encö ma apò 'ndèla antichità. I romàni i la cultiàaa per ezèmpe 'ndèla zòna de San Pàol en Pruvìncia de Brèsa, tat che chèla zòna lé l'ìa ciamàda Pagus farraticanus. Segónt le clasificasiù tasonòmiche che g'ha 'n apròcio piö genétich far e formét dür le sarès dò sotaspéci diferènte ma töte dò le apartegnarès a la spéce Triticum turgidum.

Apò a 'l Triticum monococcum L. (o Triticum monococcum L. subsp. monococcum) l'è ciamàt far o far pesèn; l'è 'na spéce diplòide col granì istìt e l'è l'ünica spéce de Triticum diplòide demestegàda e cultiàda zamò de l'antichità. Aisebé che la sàpe stàda de menemà lasàda piötòst en bànda per el rendimènt bastànsa scars en favùr dei formécc che rènt de piö. Endèi öltem agn, co l'intrudusiù de l'agricültüra biològica, apò a chèsto tìpo de far el g'ha troàt en mercàt de nìchia che 'l g'ha pirmitìt en recùpero de chèsta coltüra.