Cornus mas

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa bresàna moderna.

Cornus mas L.
Classifigazion sientífiga
Regn: Plantae Division: Magnoliophyta Clas: Magnoliopsida Ùrden: Cornales Famìa: Cornaceae Zèner: Cornus Spéce: Cornus mas
Nomm binomial
Cornus mas L.

El Cornus mas (en Bresà: Cornàl), l'è 'na piànta de la famìa de le Cornaceae, uriginària de l'Euròpa meridiunàl e de l'Asia.

El cornàl l'è 'na piànta che rìa 'nfìna a 12 méter de altèsa che vé sö söi teré calcàrei. La pöl scampà sènsa problémi 'nfìna a 100 agn.

I fòie i cröda 'n 'nvèren, i è lónghe da 4 a 10 ghèi e larghe da 2 a 4 ghèi. I è fòie 'ntréghe, opòste (i vé fò a dò a dò da l'istès gróp, öna d'öna bànda e öna de l'ótra) e pelùse sura e sóta. Compàgn de töcc i Cornus i nervadüre di fòie che i part da la nervadüra principala i se sluntana e i và vèrs ol bòrd de la fòia, sensa però mai riaga, desà che i piéga con öna gran bèla cürva e i fenés töte piö o méno apröf a la pónta. Chèsto l'è ü caràter che l' permèt de cognós i Cornus.

I fiùr i è zalcc e picinì (de 5 a 10mm de diàmetro), i fiorés prèst en febrér o mars, e chèsto particolàr el i a rènt importànti per la prudusiù de la mél.

I fröcc, ciamàcc apò a lur cornài i è de le drùpe róse lónghe de 15 a 20 mm condèn giandì bel gròs. I è piötòst àspre ma i è bùne de maià, e ale ólte se pöl a troà 'n vèndida dele marmelàde. Per maià 'l fröt convé spetà che 'l cröde de per sò cönt e alùra 'l desvéla 'n saùr delicat e delisiùs che 'l reciàma chèl de la saréza.

• 
  El fiùr
• 
  I fröcc
• 
  I fröcc quan che i è gnemò madür.
• 
  Cornus mas - Museum specimen

El cornàl, spéce uriginàl de l'Euròpa centràl e orientàl, enfìna al Caucaso e a l'Asia minùr, 'n Italia se 'l tróa en töta la penìzola ma l'è piö fàcil troàl endèle regiù setentriunài.

Ghe piàs i teré frèsc e calcàrei, el sopórta bé la podadüra e se pöl dàga la fùrma de 'na sés. La frütificasiù l'è sogèta a alternànsa. La propagasiù se pöl fàla apò a per margóta o talèa endèi més de utùer e noèmber. La somésa la pöl mitìga apò a du agn prìma de bötà e de 8 à 10 agn prìma de fa i fröcc.

Sèmper del zèner Cornus gh'è apò 'l sanguanì.

• I fröcc: I è bù de maià e se i dopèra per fa marmelàde o per dàga saùr ai liquòri.
• El lègn: L'è 'l lègn piö dür de le piànte europèe uriginài. 'Na ólta se 'l doperàa per fa sö i tòc de le màchine piö sogècc a üzüra (compàgn de i ràgi e i décc de le röde) e per i mestér de tùren.
• Töta la piànta la pöl véser dopràda per tènzer (de zalt)