Orcu Feìn

FI	Sta pagina chi a l'è scrita in finarìn, in-ta variante lücale

Orcu Feìn cumüne
Vista de Feìn da-a stradda pe Orcu
Localizaçión
Stâto	Itàlia
Región	Liguria
Provìnsa	Savuna
Aministraçión
Scìndico	Simone Durante (Lìsta cìvica "Progetto comune") da-o 10-6-2024
Dæta de instituçión	1869
Teritöio
Coordinæ:	44°13′10.29″N 8°19′29.98″E44°13′10.29″N, 8°19′29.98″E (Orcu Feìn)
Altitùdine	161 m s.l.m.
Superfìcce	17,31 km²
Abitanti	898[1] (26-5-2014)
Denscitæ	51,88 ab./km²
Fraçioìn	Orcu, Feìn
Comùn confinanti	Côrxi, Finô, Mallare, Vessi Portiu, Cügén
Âtre informaçioìn
CAP	17024
Prefìsso	019
Fûzo oràrio	UTC+1
Còdice ISTAT	009044
Cod. cadastrâ	D522
Targa	SV
Cl. scìsmica	zöna 3 (sismicitæ bàssa)[2]
Cl. climàtica	zöna D, 1 694 GG[3]
Nomme abitanti	Orchés̠i e Feinés̠i
Sànto patrón	San Lurénsu
Giórno festîvo	10 agustu
Cartògrafîa
Orcu Feìn
Pusisiùn du cumüne de Orcu Feìn in-ta pruvinsa de Savuna.
Scîto instituçionâle
Wikidata · Info

Orcu Feìn (Òrcu Fögìn a-a Prìa^[4], Òrco Feìn in s̠enés̠e, Orco Feglino in italian) u l'è ün cumüne de 898 abitanti da pruvinsa de Savuna.

U teritöriu du cumüne de Orcu Feìn, a munte de Finô, u se truva in-ta parte ciü ôta de valô da sciüméra Susà e in-ta riva de punénte da valô da sciüméra Aquila, e cuôli, doppu avé traversó Finô, i se cacian in-tu Mô Ligüre. In-ta valô da Susà u teritöriu cumünôle u riva fìn a-a custéra di munti, cun-u sö puntu ciü èrtu in-tu Bric du S̠ovassu (998 m).

I cunfìn cu-i paisi vexìn i pasan pe-a sciüméra Susà, cun Ves̠s̠i Portiu a levante, e pe-e custére di munti a punénte cun Côrxi e a nord cun Mallare. U cunfìn setentriunô du paise u l'è segnó da-u spartiègue tra-u bacìn ligüre e cuéllu da valô Burmia, in-tu töccu cunpresu tra u s̠a mens̠unó Bric du S̠ovassu, a ovest, e u Munte Ôtu (956 m) a est. In-sciu cunfìn setentriunô cun Mallare u gh'è asci a Colla de San Giacumu (796 m), traversô da üna stradda in tèra battüa, e a-i pé du Munte Ôtu.

De ciü, e due lücalité prinsipè du cumüne, Feìn e Orcu, i se truvan, rispetivaménte, in-tu fundu da valô da Susà e in simma a-u briccu che u divide sta valô chi da cuélla de l'Aquila.

U numme "Feìn" u vegne foscia da-u latìn Ad figulinas, dunca "u pustu unde a l'è féta a ceramica". U numme da lücalité de Orcu pe cuntra u nu l'à ün origine tantu céra, foscia da-u latìn Orca (in-tu sensu ségge da béstia marina o du numme che u se döverôva pe di tipi de butti) o ancura ciü antigu, foscia da léngua di ligüri.

De éte ciü antighe i nu ghe sùn particulè testimunians̠e in-tu teritöriu de Orcu Feìn ma de següru u l'éra s̠a frecuentó da de pupulasiui di antighi ligüri, i cuôli i l'axévan ün inpurtànte vilàggiu in-scia Ruca de Perti, a-a giurnô d'ancö cunusciû cumme u "Vilàggiu de Agnime", che u remunta a l'éte du féru e u l'è scinbulu de l'inpurtànsa du Finô cumme cunfin tra-i teritöri di ligüri Sabazi e di Ingauni. I nu ghe sùn mancu di particulè resti de l'éte rumôna détu che a stradda prinsipô de l'area, a via Julia Augusta, a pasôva in-ta valô a punénte de cuélla de sutta a Orcu, a valô Ponci, unde i ghe sùn sincue punti rumôni du I-II seculu d.C.^[5]

Doppu i seculi ciü scüri de l'ôtu mediuevu a primma testimuniansa scrita du Orcu Feìn a remunta a-u 967, cuande l'inperatö Otun I u cunsegnôva a Aleramo du Munferùn e tère "in desertis locis" da cuscì dita môrca Aleramica, tra-e cuôli u l'è indicó u castéllu de Orcu asci, ditu Castrum Orche e scituó in simma a-a colla de San Lurénsìn. In-tu 1162, cun ün dipluma de l'inperatö Federiccu Bôrbarussa, u castéllu de Orcu u sara détu a Riccu du Caréttu^[5][6].

Feìn, antigaménte ditu Poggiu da Géxa u l'è mens̠unô pe-a primma otta in-te ün papé du 1351 e in-ti ôtri sucessivi, ma u sara pe vari seculi ün teritöriu sutta a cuéllu de Orcu, In particulô, cu-i sö "Castrum, compagna et territorium", Orcu u l'éra üna de cunpagne in-te cuôli u l'éra spartiu u teritöriu du Marchexùn de Finô. Sölo doppu tantu tenpu, in-tu XV seculu, a parocchia du paise de Feìn a sara separô da Orcu, segnu da definitiva afermasiùn da növa cümunité^[5].

Sutta a-u Marchexùn, in-tu XVI seculu, u paise de Orcu u riverà a ciü o menu séntu "föghi", paréggi a 500 abitanti, ciü de cuélli da giurnô d'ancö, però tenpi scüri i rivôvan. Deféti u guvernu du marchése Alfonsu II, incuménsô in-tu 1546, u sara particularménte opressivu (a Orcu i saran dumandui pe-a tascia in-scia sô bén 32 scuddi) tantu che, ôtre che da Côrxi, da Orcu i partiràn de revurte asci. Però, cun-a murte de l'urtimu marchése Sforsa Dria in-tu 1602, u Finô u perderà a sö indipendens̠a, pasandu sutta a l'inperu spagnollu. In-te stu periudu chi u ghe sara ün furte sviluppu di cumerci in tüttu u Marchexùn, déta a sö inpurtàns̠a strategica pe-u s̠untaméntu du Ducôto de Milan a-u mô. In-tu 1632 ün epidemia de peste a culpirà i burghi de Orcu e de Feìn, cun vari murti asci, cumme i dui che, segundu a tradisiùn, i saran sepürti in-te ün terén vexìn a Orcu unde da cuéllu muméntu u nu crescerà ciü ninte. Pe stu mutivu chi i abitanti du paise i custruiran propriu lì üna picina capélla dedicó a Santa Maìn de Gras̠ie, deventô poi, doppu vari largaménti, a parocchia de San Lurénsu^[5].

U 2 avri 1707 u teritöriu du Marchexùn u paserà sutta a-u cuntrullu de l'inperu austriacu pe poi, da-u 20 agustu 1713, pasô a-a Repübbrica de Séna. In-ti sti anni chi u végiu Marchexùn u l'éra spartiu in sincue cuarté, cumme indicó in-te ün papé du 2 dixénbre du méximu annu, cun Feìn in-tu cuôrtu (cun-u restu de ôtre valé daré a Finô, e dunca cun i paisi de Riôtu, Côrxi e Perti asci) e Orcu in-tu cuintu cuarté (cu-e varie lücalité de Ves̠s̠i e cuélle de Pia, Lacremô e Varigotti asci)^[5][6].

In-te guére napuleuniche u frunte tra-i francés̠i e austru-piemuntés̠i pe varie otte u paserà pe Orcu, cun viulenti scuntri survatüttu in-scia custèra di munti, pe-u cuntrullu da Colla de San Giacumu. A-a giurnô d'ancö i sùn ancura vixibili e trincêe realis̠é da-e trüppe francés̠i in-ta s̠öna, in particulô in-ta lücalité cunusciua cumme "A Strà"^[5].

Cun-a creasiùn da Repübbrica Ligüre u paise u sara inprinsipiu tacó a-u departiméntu du Letinbru, cun capulögu Savuna, ma poi, cun l'anesiùn da Ligüria a l'inperu francése, Orcu Feìn u sara inseritu in-tu departiméntu de Muntenötte, sutta a-u canton de Finô e in-te l'arrondissement de Savuna. In-tu 1815, doppu a cürta speriénsa da Repübbrica Senése, Orcu Feìn (che u l'axéva 1072 abitanti in-te cuéllu annu) e tütta a Ligüria i saran déti a-i Savüia, pe decisiùn du Cungressu de Vienna, e dunca inseriti fìn a-u 1927 in-ta pruvinsa de Séna, pe poi pasô in-ta növa pruvinsa de Savuna. De ciü, a remunta a-u 7 lüu 1869 a defenitiva uniùn di dui burghi de Orcu e de Feìn in-tu cumüne da-u méximu teritöriu d'ancö^[5][6][7].

Da-u 1973 a-u 2011 u l'à fétu parte da Cumünité Muntana Pollupice asci, a-a giurnô d'ancö derlenguô^[8].

U cumüne de Orcu Feìn u l'è u frütu de l'uniùn di dui paisi ciü antighi de Orcu e de Feìn, incuménsô u 7 lüu 1869^[7], i cuôli i sùn i dui céntri prinsipè du cumüne a-a giurnô d'ancö. I ghe sùn de lücalité ciü picine asci, cumme Cia, in-te üna valô a punénte de Feìn, e Boragni, vexìn a-u cunfìn cun-u cümune de Ves̠s̠i Portiu.

Orcu Feìn u cunfina cun Mallare e Cügén a nord, cun Ves̠s̠i Portiu a levante, cun Finô a sud e cun Côrxi a punénte^[9].

Abitanti censî^[10]

Segundu l'ISTAT, a-u 31 dixénbre 2017, a Orcu Feìn i gh'éran 34 rexidenti fulén.

U teritöriu de Orcu Feìn u l'è spartiu tra-i prevostri de due parocchie, che i se truvan sutta a-a dioces̠i de Savuna-Nori. Deféti i ghe sùn a parocchia du paise de Feìn, che a l'à a sö sêde in-ta géxa de San Lurénsu, e cuélla du paise e végiu cumüne de Orcu, sutta a üna géxa dedicô anche lé a San Lurénsu^[11].

Parocchia de Feìn

• Géxa de San Lurénsu: a l'è a sêde da parocchia de Feìn e a remunta a-u Mediuevu. U sö spétu d'ancö u l'è u frütu da recustrusiùn du XIX seculu, féta segundu un stile baroccu a-u pustu du végiu tardu-goticu^[12].
• Oratoriu di Santi Carlu e Benôrdu: u l'è oratoriu da parocchia de Feìn, vexìn a-a cuôle u l'è scituùn. U l'è stetu custruiu in-tu 1858 doppu che, cun-u largaméntu da parocchia, a ciü végia custrusiùn du XVII seculu a l'éra steta derucô. A l'è a sêde da cungregasiùn religiusa da-u méximu numme, famus̠a pe-u sö gréndu cristu de Giuanne Maraglian e pe-u cristu néigru.
• Santuariu de Santa Maìn Aus̠iliatrixe: u l'è stetu custruiu doppu üna serie de apparisiòi da Madonna in-te l'area tra-u 12 mas̠u e u 25 otubre du 1874 e avértu in-tu 1877. U l'à üna strutüa a navôta séncia, de furma serculô, e üna faciôta cun de punte particulè, tipiche de ôtre géxe da s̠öna de Nis̠s̠a. Vexìn a-u santuariu a l'è steta custruia üna picina capélla asci, in-sciu puntu de apparisiòi^[13].
• Géxa de San Roccu: a l'è steta custruia in-tu XVII seculu in-sce üna de stradde pe intrô in-tu paise. A l'à üna strutüa e üna tantu faciôta séncia, cun ün picìn canpanìn a vèira^[14].
• Capélla da Maculôta: a l'è üna picina custrusiùn du XVIII seculu, scituô a nord du céntru du paise^[15].

Parocchia de Orcu

• Géxa de San Lurénsu: sêde da parocchia de Orcu, a l'è steta custruia üna primma otta in-tu 1632, dedicô a-a Nostra Scignura de Gras̠ie, diventandu a parocchia in-tu 1674, a-u pustu da géxa de San Lorenzìn. Cun di sucessivi largaménti a sara tacô a-u végiu oratoriu e u sara custruiu, in-tu 1714, u canpanìn asci. A faciôta, realis̠ô cun-a pria du Finô, a l'è steta finia sölo in-tu 1933^[16].
• Géxa de San Lurénsìn: a l'è üna de custrusiòi ciü antighe de Orcu, détu che a remunta a-u XI-XII seculu, mens̠unô pe-a primma otta in-te ün papé du 1195. U sö spétu d'ancö u l'è cuéllu da recustrusiùn du XIV seculu, cun di ricchi afreschi realis̠òi foscia in-tu 1493. Inprinsipiu a l'éra dita a géxa de San Lurénsu ma, cun-a custrusiùn da növa e ciü grénda parocchia dedicô a-u méximu santu, a l'à piùn u numme de géxa de San Lurensìn^[17].
• Ecs Oratoriu de Santa Maìn Manéna: végiu oratoriu du parocchia de San Lurénsu, u remunta a-u XVII seculu. Cun-u largaméntu da parocchia u l'è deventùn parte da géxa, tantu che a casas̠s̠a da-u méximu numme u se spusterà in-ta sö növa sêde.
• Antigu oratoriu de San Lurénsìn: a-a giurnô d'ancö in ruvina, u l'éra l'oratoriu da primma géxa de Orcu, cuélla de San Lurensìn. U l'axèiva üna cianta a séncia fegura de cuattru lôti, cun üna otta a cruxéra.
• Capélla de San Giacumu: a se truva in simma a-u culle da-u méximu numme, a-u cunfìn setentriunô du paise cun Mallare.
• Capélla du Santu Numme de Gesù e Maìn: picina capélla che a remunta a-u 1725, a se truva in-ta lücalité de Boragni, vexìn a-u cunfìn cun Ves̠s̠i Portiu^[18].

• Castéllu de Orcu: cunusciu in latìn cumme Castrum Orche, u se truva in simma a-u briccu a sud du paise de Orcu, unde a gh'è l'antiga géxa de San Lurénsìn asci. U l'è mens̠unó pe-a primma otta in-te ün dipluma du 1162, ün di primmi in-scia s̠öna du Finô,unde l'inperatö Federiccu Bôrbarussa u cunsegnôva a Riccu I du Caréttu a de tère e di tituli, tra-e cuôli u gh'éra u castéllu de Orcu asci. A sö pusisiùn a l'éra bénben strategica, détu che da chi u se cuntrulôvan e valè du rian Cornei e da Susà, e e stradde che da-u mô i muntôvan versu a valô Burmia, pasandu pe-a Colla de San Giacumu^[19][20].

L'agricultüra a l'è delungu steta a ciü inpurtànte ativité ecunomica de Orcu e de Feìn, cun l'alevaméntu e lavurasiùn du légnu asci, e in particulô a cultivasiùn de èrburi da früta, cumme pèrseghi e de bricoculu, de orivi e de vigne, cumme a a lümassina, a cuôle a l'à ötegniu u certificùn I.G.T^[21].

U mèximu arguméntu in detàggiu: Dialéttu finarìn.

A Orcu Feìn a l'è parlô üna variante du finarìn, dialettu du gruppu du lìgüre céntru-ucidentàle parló survatüttu a Finô, cun de diferens̠e da-e parlè da rivêa.

• Sagra da furmagétta: dedicô a-a cuxìna du pustu, a se tegne u primmu fìn de setemôna de lüu in-ta lücalité de Orcu^[22].
• Sagra du vìn lümassina: sagra che a se tegne a agustu, a l'è dedicô a-u vìn lücale, u cuôle u l'à u certificùn I.G.T. asci^[23].
• Castagnôta de Orcu: manifestasiùn che a se tegne a segunda dumenega de otubre sutta a-a grénda rura de Orcu, a cunprende di cuncerti asci^[24].
• Presepiu vivénte: a nötte de dinô, cun tüttu u paise che u turna indaré de cuarche seculu pe mustrô i antighi mesté^[25].

• Festa de l'Apparisiùn: festa particulô de Feìn, a se tegne u 12 mas̠u, in-ta recurens̠a de l'apparisiùn de Maìn a-a pegurôia Angera Berruti. Üna setemôna primma da celebrasiùn religiusa a cassa da Madonna a l'è spustô cun üna prucessiùn da-u santuariu a-a parocchia de Feìn, unde a ghe sara a dumenega doppu a messa.

Orcu Feìn u l'è suntó a-i cumüni vexìn da varie stradde: a prinsipô a l'è a SP27 che a riva da Finô, a sud, pe poi muntô a ovest du céntru de Feìn fìn a-u cunfìn cun Côrxi, unde se taca a-a SP23 pe-u S̠u du Melogno. Üna stradda lücale a s̠unta Feìn cun Orcu, u cuôle u l'è poi s̠untó cun-a cuntrô de Buragni e a SP8 (Finô - Ves̠s̠i Portiu).

In-tu teritöriu cumünôle u gh'è asci ün picìn caséllu in-sce l'autustradda A10 che u se truva a Feìn, che però u l'à a söla sciurtîa in-ta diresiùn de Vintimîa e l'intrô sölo pe andô cun diresiùn S̠éna.

Perîodo		Prìmmo çitadìn	Partîo	Càrega	Nòtte
1945	1946	Eugenio Pepe		Scindicu
1946	1956	Adolfo Toscano		Scindicu
1956	1965	Antonio Fossati		Scindicu
1965	26 s̠ügnu 1985	Nicola Oliveri	DC	Scindicu
26 s̠ügnu 1985	24 mas̠u 1990	Nicola Oliveri	DC	Scindicu
24 mas̠u 1990	24 avri 1995	Giacomo Boveri	DC	Scindicu
24 aprile 1995	14 s̠ügnu 1999	Giacomo Boveri	lìsta civica	Scindicu
14 s̠ügnu 1999	14 s̠ügnu 2004	Giacomo Boveri	lìsta civica	Scindicu
14 s̠ügnu 2004	8 s̠ügnu 2009	Milena Scosseria	lìsta civica	Scindicu
8 s̠ügnu 2009	26 mas̠u 2014	Milena Scosseria	Uniti per Orco Feglino (lìsta civica)	Scindicu
26 mas̠u 2014	27 mas̠u 2019	Roberto Barelli	Idea in comune (lìsta civica)	Scindicu
27 mas̠u 2019	10 s̠ügnu 2024	Roberto Barelli	Idea in comune (lìsta civica)	Scindicu
10 s̠ügnu 2024	in càrega	Roberto Barelli	Idea in comune (lìsta civica)	Scindicu

• Le Crestet

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Orcu Feìn

• (IT) Scitu uficiô, in sce comune.orcofeglino.sv.it. URL consultòu l'11 zùgno 2021.

V · D · M Comûni da Provinsa de Sann-a
A Ciana · A Moenn-a d'Arbisseua · Andeua · A Prìa · Arasce · Arbenga · Arnascu · A Steja · Bardenèi · Barestin · Berzezzi · Bormia · Borṡi e Veressi · Buinzan · Carizan · Casanöva · Castergiancu · Castrevegliu · Çelle · Cengë · Ciòi · Cixan · Còiri · Còrcre · Côrxi · Cosceria · Cuggiæn · D'äto d'Arbisseua · Èrli · Finô · Garlenda · Giusvala · Giüstexine · L'Aigheuja · L'Atè · Löa‎ · Magiö · Màllae · Mascimin · Merexo · Mieuja · Moriaodo · Naxin · Nöi · O Dê · O Ponte · Orcu Feìn · Oseria · Palëre · Riôtu · Ròcavignâ · R'Urba · Sann-a · Sascê · Spoturnu · Stenanelo · Süccaellu · Testego · Tuiran · U Burghettu · U Sejô · Unsu · U Tû · Utuê · Väze · Vendùn · Vessi · Villanöva · Vuè
Comûni da Region Liguria