Paraíba

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Paraíba is eine vaan de 26 staote vaan Brazilië. De rillatief kleine en diechbevolkde staot huurt bij de regio Noordoos en grens mèt de klok mèt aon Rio Grande do Norte, d'n Atlantischen Oceaon, Pernambuco en Ceará. Ponta do Seixas, de ooskaap vaan gans 't Amerikaans continent, ligk in deze staot. Paraíba is in väöl opziechte 'nen typische staot veur 't noordooste. De koloniaol arsjitectuur en de tropische strande trèkke väöl toeriste.

Paraíba is nao oppervlaakde d'n 21e staot vaan 't land; oongeveer zoe groet wie Kroatië en neet hiel väöl groeter es Nederland of 't Belsj. In 't kösgebeed is de regio vlaak; hei vint me nog get reste vaan 't Atlantisch bos. Wijer nao 't binneland löp 't reliëf op; dit gebeed hèt 't Borboremahoegland. 't Weste vaan de staot ligk weer lieger; dit steit bekind es de Pernambucodepressie (wie me aon de naom kin zien, ligk die dus neet allein in Paraíba). 't Klimaot is, zeker in 't kösgebeed, rillatief werm en geliekmaoteg, wie in alle noordoosteleke staote. Door de staot loupe diverse klein reviere, oonder mie de Paraíbarevier boe de staot ziene naom aon daank.

Paraíba sjik 12 parlemintariërs nao 't Hoes vaan Aofgeveerdegde. 't Eige parlemint besteit oet 36 leie. Gouverneur is (anno 2018) Ricardo Coutinho vaan de centrumlinkse Socialistische Partij.

Paraíba had nao sjatting in 2017 good 4 mieljoen inwoeners. De bevolking is veur e groet deil geconcentreerd aon de kös, beveurbeeld in de hoofstad Joào Pessoa, meh ouch wijer nao 't binneland, beveurbeeld in de stei Campina Grande en Patos, gief 't groeter plaotse en diechter bevolkingsconcentraties. Bij de census vaan 2010 leefde driekwart vaan de lui in steidelek gebeed.

Bij de volkstèlling vaan 2010 gaof 52,95% vaan de respondente pardo es ras op, dat wèlt zègke lui vaan gemingk blood. 39,67% neumde ziech blaank, 5,61% zwart, 1,24% Aziaot en 0,52% inheims. In e groet deil vaan de staot zien de Potiguara's, vaan oersprunk e Tupi sprekend volk, de oersprunkeleke bewoeners.

In Paraíba sprik me 't noordoostelek dialek vaan 't Braziliaans Portugees. Dit dialek heet 'nen houp kinmerke die de Braziliaanse standaardtaol neet kint. Zuierlinge kin dit dialek aon Europees Portugees rappelere, al steit 't ouch dao vrij wied vaanaof.

In de staot weure gein inheimse taole gesproke. 't Potiguara-dialek vaan 't Tupi is allaank oetgestorve.^[1]

Mèt 'ne minseleken oontwikkelingsindex (HDI) vaan 0,658 is Paraíba maoteg oontwikkeld; de staot zit, wie wel mie oet de regio Noordoos, bij de lieger oontwikkelde vaan Brazilië. Wel is de oontwikkelingsgraod sinds 1991, wie dee veur 't iers per staot woort gemete, mie es verdóbbeld, 'nen trend dee me euveral in 't land en zeker ouch in de ermer staote zuut.

Wie mie staote oet de regio vertrouwt Paraíba nog gooddeils op landbouw. Reetsókker en oet sókker gesteukden alcohol zien belaankrieke exportprodukte. Nog diverse aander (veural tropische) plante weure verbouwd, wie ananas, banane, kokosnoete, cassaaf, papaja's, mandarijne, mango's, passievröchte, zeute eereppel, tomate, maïs, boene, meloene en unne. Ouch mijnbouw weurt in Paraíba bedreve; belaankrieke delfstoffe zien oonder mie titanium en graniet. De industrie concentreert ziech veural roond de productie vaan sjeun, Paraíba zie belaankriekste exportproduk (nog veur sókker). De deenstesector weurt sterk gedomineerd door 't toerisme; väöl binnelandse toeriste bezeuke de tropische stran aon de Atlantische kös, dewijl de natuur en de historische kösstei ouch toeriste trèkke. Aander deenstesegminte zien wel in opkoms.

Veur de Europese oontdèkking vaan Paraíba woort de staot bewoend door de Potiguara's, e Tupisprekend volk (zuug bove). De naom vaan de staot kump vaan de gelieknaomege revier en liet ziech verklaore oet 't Tupi pa'ra a'íba, 'slech bevaarbaar'. In 1534 deilde keuning Jan III vaan Portugal de nui kolonie in kapteinsjappe in; 't huieg Paraíba kaom te valle oonder 't kapteinsjap Itamaracá. De ierste jaore verleep de kolonisatie nog neet vlot, veural door Franse piraote en inheims verzèt. Dao-op creëerde de Portugese keuning in 1574 't keuninklek kapteinsjap Paraíba, wat direk oonder de kroen veel. Vaanaof 1625 dege de Hollenders de staot aon; nao get bleujetege oorloge, boe-in ouch de mèt de Hollenders verboonde inheimse zwoer woorte gestraof, wis de W.I.C. 't gebeed in 1634 definitief bij Nederlands-Brazilië in te lieve. De hoofstad João Pessoa woort umgeduip tot Frederiksstad en hendeg versterk. De stad bleef tot 1654 oonder Nederlands bewind. Nao de hernuide vereuvering door de Portugeze woort e begin gemaak mèt de kolonisering vaan 't binneland. In 1756 woort 't keuninklek kapteinsjap Paraíba opgeluf en góng de staot deil oetmake vaan Pernambuco; in 1799 woort Paraíba weer aofgesplits. Nao de instèlling vaan 't Braziliaans Keizerriek in 1822 oontstoont in de regio get oonvrei; me riechde in 1824 de Equatoriaol Confederatie op, 'n rippubliekeinse opstand die in Pernambuco begós en ouch oonder mie Paraíba in zien greep kraog. Dezen opstand en de Strandrevolte vaan 1848, die in dezelfde regio zienen oersprunk had, bleve zoonder succes. Ouch in 1930 waor Paraíba, same mèt de zuieleke staote Minas Gerais en Rio Grande do Sul, betrokke bij 'ne coup dee oetindelek Getúlio Vargas aon de mach zouw bringe.

Dit artikel is gebaseerd op, meh neet vertaold oet, de corresponderende Ingels- en Portugeestaolege versies.

1. ↑ Ethnologue - Languages of Brazil

• Officieel site

Sjtaote van Brazilië
Acre · Alagoas · Amapá · Amazonas · Bahia · Ceará · Espírito Santo · Federaol Distrik · Goiás · Maranhão · Mato Grosso · Mato Grosso do Sul · Minas Gerais · Pará · Paraíba · Paraná · Pernambuco · Piauí · Rio de Janeiro · Rio Grande do Norte · Rio Grande do Sul · Rondônia · Roraima · Santa Catarina · São Paulo · Sergipe · Tocantins