Meis

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Meis(j) (Zea mays subsp. mays) is e graan aafkómstig oet Midden-Amerika en dae behuuertj toet graas. Meis is 'n direkte domesticatie vanne teosinte Zea mays ssp. parviglumis.

Meis kump oearsprunkelik oet Midden-Amerika wo 't gewas dore inheimsje bevölking veraedeldj woort toet grótter kolve. Zie zóchte ummer de bèste, lekkerste, grótste kolven oet veure meis mit veurt te plantje. Wersjienlik zeen ze oeatj begós mitte teosinte, e klei graasplentje. Columbus, dae in 1492 Amerika óntdèkdje, haet de meisplantj mitgenómme nao Spanje wo 't gewas 't drek good deej. Veur 't kajer klimaat höbbe de Europeane de meis zelf wiejer veraedeldj wonao de plantj 't in kajer gebieden ouch ummer baeter góng doon.

Bie meis zeen de vrouwelike en mennelike blome vanein gesjèdj, meh waal op dezelvendje plantj. Ane toep vanne plantj zitten inne pluum de mennelike blome. Zoeaget helverwaeges oppe plantj zitten inne oksele vanne blajer einen of mieëder kolve bestäöndje oete vrouwelike blome.

Meis wuuertj op versjillige meneren es voor gebroek:

• Meismael wuuertj ónger angere gebroek veur tortilla's en meiswegk te make.
• Van meismael kan ouch 'ne meispap waere gemaak dae bekèndj steitj ónger name wie polenta (Italië), mămăligă (Roemenië en Moldavië), funchi (Caraïbe), fufu (Afrika) en farina (Naord-Amerika).
• Ouch cornflakes waere van meis gemaak.
• Meiszètmael wuuertj inne vorm van maïzena gebroek es binjmiddel veur sauze, sóppen of pap.
• Meisgluten is e resproduk det óntsteitj bieje zètmaelwinning oet korrelmeis en is hieël eiwitriek. Meisglute waeren es vieëvoor veur ónger angere rinjer gebroek. Gebraoke meiskorrele waeren es zètmaelbrón gebroek bieje beerbereijing. Dore lieëg wieväölheid gluten in meismael is 't aevel neet gesjik veur te laote rieze wie wegk.
• Meisaolje wuuertj gebroek es taofelaolje.
• Meisbeer wuuertj ónger angeren in Afrika gemaak. Me maak 'ne meispap woraan speeksel toegeveug wuuertj. De enzymen in 't speeksel zètten 't aanwaezig zètmael óm in glute/sókkers die nao e paar daag gaeste waeren ómgezatj in alcohol.
• Inne VS wuuertj meis ouch gebroek veur whiskey te make. De traditionele Bourbon mót minstes 51% meis bevatte, meh meistes is dit róndje 70%.
• Pofmeis wuuertj gebakken in e kille en verangertj in popcorn, doordet 't vóch inne korrel bie verhitsing oetzètj. Pofmeis is e speciaal meistype det väöl vóch inne korrel vashèltj.

Daonaeve wuuertj meis gebroek es gróndjstof veur biobrandjstof wie bio-ethanol en biodiesel. Ouch wuuertj meis gebroek bie vergaesting veure productie van biogaas.

• Zea diploperennis
• Zea luxurians
• Zea mays ssp. huehuetenangensis
• Zea mays ssp. mays
• Zea mays ssp. mexicana
• Zea mays ssp. parviglumis
• Zea nicaraguensis
• Zea perennis