Балқу

Балқу^[1] — қатты кристалдық заттың сұйық күйге ауысуы (І текті фазалық ауысу). Таза заттар балқуының басты сипаттамалары — балқу температурасы және балқу жылуы. Белгілі бір сыртқы қысымда қатты кристалдық заттың сұйық күйге ауысу температурасы балқу температурасы деп, ал тұрақты қысымда қатты кристалдық затты толықтай сұйық күйге ауыстыруға қажет жылу мөлшері балқу жылуы деп аталады. Балқу температурасы сыртқы қысымға тәуелді.

Қалыпты атмосфералық қысымдағы (1013, 25 гПа немесе 760 мм сын. бағ.) Балқу температурасын балқу нүктесі деп атайды. Қыздыру кезінде қатты кристалдық заттың температурасы, әуелі балқу температурасына дейін көтеріледі, сосын балқу басталып, зат толық балқып біткенге дейін температура өзгеріссіз қалады, одан әрі температура тағы да жоғарылайды. Заттың салқындауы кезінде процесс керісінше өтеді (заттың температурасы балқу температурасына дейін төмендейді, зат толық қатайып болғанша бұл температура өзгеріссіз қалады, одан әрі қатты күйдегі заттың температурасы қайтадан төмендей бастайды). Балқу кезінде көпшілік заттың көлемі артса, кейбіреуінің (су, висмут, сүрме, т.б.) көлемі кішірейеді. Балқығанда заттың көлемі ұлғайса, қысым артқанда оның балқу температурасы жоғарылайды.

Балқығанда көлемі кішірейетін заттың балқу температурасы қысым артқанда төмендейді. Таза металдардың ішінде вольфрамның балқу температурасы ең жоғары (3410°С), ал сынаптың балқу температурасы ең төмен (-38,9°С). Ерекше қиын балқитын қосылыстарға: TіN (3200°C), HfN (3580°C), TaC (4070°C), HfC (4160°C), т.б. жатады. Аморф қатты заттардың балқу нүктесі болмайды. Олар температура жоғарылаған сайын жұмсара отырып, бірте-бірте сұйық күйге өтеді. Балқу процесі кезінде заттардың физикалық қасиеттері өзгереді (энтропияның жоғарылауы нәтижесінде кристалдық құрылым бұзылады, жылу сыйымдылығы артады, т.б.).

Балқу процесі табиғатта (жер бетіндегі қар мен мұздың еруі, Жер қойнауындағы минералдардың балқуы, т.б.), сондай-ақ, ғылым мен техникада (таза металдар мен қорытпалар алу, т.б.) маңызды рөл атқарады. ^[2][3]

1. ↑ Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Химия. Н.Нұрахметов, А.Ниязбаева, Р.Рысқалиева, Н.Далабаева. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. — 336 бет. ISBN 9965-36-416-8
2. ↑ Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Машинажасау. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-417-6
3. ↑ Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Физика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д,, профессор Е. Арын – Павлодар: С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті, 2006. ISBN 9965-808-88-0

Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет.

Заттың термодинамикалық күйлері Термодинамикалық фазалар Агрегаттық күй • Гиббс фаза ережесі • Фазалық диаграмма • Күй теңдеуі Қатты дене Кристалдар (Монокристалл • Поликристалл • Кристаллит) Мезофаза Аморфты құрылыс • Сұйық кристалдар (Нематик • Смектик • Холестерик • Бағаналы фаза • Мезоген) • Мембрана Сұйықтық Идеал сұйықтық • Метастабильді қалып (Аса қайнаған сұйықтық • Аса суытылған сұйықтық) • Балқыма • Шамадан тыс сұйықтық Газ Идеал газ • Нақты газ • Бу (Қаныққан және қанықпаған булар) Плазма Электрмагниттік • Кварк-глюондық • Глазма Аса төмен температуралы Бозе конденсаты • Фермионды конденсат • Фотондық молекула • Кванттық газ (Бозе газ • Ферми газ • Дегенерат газы) • Кванттық сұйықтық (Бозе сұйықтық • Ферми сұйық • Асқын аққыш қатты дене) • Асқын аққыштық • Асқын өткізгіштік Фазалық ауысулар Бірінші текті Балқу / Кристалдану (Балқу температурасы) • Сублимация / Десублимация • Иондану / Рекомбинация • Конденсация / Булану (Қайнау • Қайнау температурасы) • Фазалық өту температурасы • Фазалық өтудің жылуы • Үштік нүкте • Мартенситтік түрлену • Эвтектика • Азеотропты қоспа Екінші текті Сегнетоэлектриктер / Антисегнетоэлектриктер • Ферромагнетиктер / Парамагнетиктер / Антиферромагнетиктер • Кюри нүктесі • Неель нүктесі Кванттық Лямбда-нүкте Дисперстік жүйелер Гель (Аэрогель) • Ерітінді • Коллоидтар • Золь • Аэрозоль • Суспензия • Эмульсия Қосымша Қалыпты шарттар • Ферми–Дирак статистикасы • Бозе–Эйнштейн статистикасы