Ерітінді

Ерітінді — бір заттың екінші бір заттық ортада біркелкі таралуы аркылы әзірленген гомогендік жүйе^[1]; кем дегенде екі компоненттерден, бірі еріткіш, екіншісі еритін зат болатын айнымалы құрамның химиялық тепе-теңдiк күйі болатын жүйе. Ерітінділер газ тәрізді, сұйық және қатты болуы мүмкін (сондай-ақ полимерлердің ерітінділері ерітінділердің үлкен тобын құрайды). Олардың ішінде жан-жақты зерттеліп, жиі қолданылатыны сұйық ерітінді ол сулы ерітінділер. Сондықтан тұрмыс ерітінділері деп, көбінесе, сұйық күйдегі молекула-дисперстік жүйелерді айтады.

Ерітінділердің құрамы құрамдас бөліктердің концентрацияларымен сипатталады. Ерітінділер қаныққан, қанықпаған және аса қаныққан деп бөлінеді. Берілген температурада жақсы еритін заттардың ерігіштігінің де шегі бар. Еріген заттың концентрациясы белгілі бір мөлшерден асқанда, оның артығы ерімей, ерітіндінің түбіне шөгеді. Бұл кезде ерітінді мен еріген зат тепе-теңдік жағдайда болады. Мұндай ерітінділерді қаныққан ерітінділер, ал концентрациялары қаныққан ерітіндінің концентрациясына дейінгі барлық ерітінділерді қанықпаған ерітінділер деп атайды. Кейбір еріткіштің белгілі бір мөлшерінде еритін заттың ерігіштігіне сәйкес мөлшерінен де артық мөлшерін ерітуге болады. Мұндай ерітінділер аса қаныққан ерітінділер деп аталады. Аса қаныққан ерітінділердің тұрақтылығы нашар болады. Кез келген сыртқы әсерден еріген заттың артық мөлшері ерітіндіден бөлініп, тұнбаға түседі. Сөйтіп аса қаныққан ерітінді жай қаныққан ерітіндіге айналады.

Кей заттар ерігенде олардың молекулалары иондарға ыдырайды, яғни диссоциацияланады. Электр тогын өткізетін болғандықтан, ондай заттардың ерітінділерін электролит ерітінділері деп атайды. Оған көптеген қышқылдар мен негіздердің, әсіресе, тұздардың ерітінділері жатады. Керісінше, ерігенде молекулалары иондарға ыдырамайтын, сондықтан электр тогын өткізбейтін заттардың ерітінділері бейэлектролиттердің ерітінділері деп аталады.

Ерітінділердің бетіндегі бу қысымы және оның қату температурасы таза еріткіштікке қарағанда төмендеу, ал қайнау температурасы жоғарылау болады. Сонымен қатар ерітінділерде осмос қысымы байқалады. Ерітінділердің бұл қасиеттерінің барлығы тек еріген заттың молекулалар санына ғана тәуелді. Олардың өзгерістері Вант-Гофф және Рауль заңдарымен сипатталады. Мысалы, ацетонның, кез келген эфирдің немесе спирттің судағы концентрациялары бірдей ерітінділерінің осмос және бу қысымдарының салыстырмалы төмендеулері, қату температураларының төмендеуі, ал қайнау температураларының жоғарылауы бірдей болады. Бұдан кейбір ғалымдар ерітінді түзілгенде еріткіш пен еріген зат арасында ешқандай әрекеттесулер болмайды, олар тек араласады деген қорытындыға келген. Сондықтан бұл қасиеттер ерітінділердің физикалық теориясына тәжірибелік негіз болған. Идеал газдар сияқты молекулаларының арасында ешқандай әсерлесулер болмайтын, дәлірек айтқанда, мейлінше аз болатын ерітінділер идеал ерітінділер, ал қалғандарын реал ерітінділер деп атайды.

Күшті электролиттердің ерітінділерінің кейбір қасиеттері сұйылтылған ерітінділердің қасиеттерін сипаттайтын заңдылықтарға бағынбайды. Олардың біраз қасиеттері Дебай мен Гюккельдің “күшті электролиттер теориясымен” сипатталады. Сонымен қатар ерітінділер түзілгенде жылу бөлінуі, жүйе түсінің құрамдас ебөліктер түсінен өзгешелігі және ерітінділер көлемінің құрамдас бөліктер көлемінің қосындысына қарағанда кемуі еріген зат пен еріткіш арасында химиялық әрекеттесулер болатынын көрсетеді. Кейде олардың арасындағы байланыстың беріктігі соншалық, ерітінділерді суытқанда еріткіштің біраз мөлшері еріген затпен бірге кристалданады. Оларды жалпы сольваттар, ал еріткіш су болғанда кристаллогидраттар деп атайды. Бұл қасиеттер ерітінділердің химиялық теориясына тәжірибелік негіз болды^[2].

1. ↑ Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Механика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар : «ЭКО»ҒӨФ. 2007.-29 1 б. ISBN 9965-08-234-0
2. ↑ Қазақ энциклопедиясы, III том, 12 тарау

Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет.

Заттың термодинамикалық күйлері Термодинамикалық фазалар Агрегаттық күй • Гиббс фаза ережесі • Фазалық диаграмма • Күй теңдеуі Қатты дене Кристалдар (Монокристалл • Поликристалл • Кристаллит) Мезофаза Аморфты құрылыс • Сұйық кристалдар (Нематик • Смектик • Холестерик • Бағаналы фаза • Мезоген) • Мембрана Сұйықтық Идеал сұйықтық • Метастабильді қалып (Аса қайнаған сұйықтық • Аса суытылған сұйықтық) • Балқыма • Шамадан тыс сұйықтық Газ Идеал газ • Нақты газ • Бу (Қаныққан және қанықпаған булар) Плазма Электрмагниттік • Кварк-глюондық • Глазма Аса төмен температуралы Бозе конденсаты • Фермионды конденсат • Фотондық молекула • Кванттық газ (Бозе газ • Ферми газ • Дегенерат газы) • Кванттық сұйықтық (Бозе сұйықтық • Ферми сұйық • Асқын аққыш қатты дене) • Асқын аққыштық • Асқын өткізгіштік Фазалық ауысулар Бірінші текті Балқу / Кристалдану (Балқу температурасы) • Сублимация / Десублимация • Иондану / Рекомбинация • Конденсация / Булану (Қайнау • Қайнау температурасы) • Фазалық өту температурасы • Фазалық өтудің жылуы • Үштік нүкте • Мартенситтік түрлену • Эвтектика • Азеотропты қоспа Екінші текті Сегнетоэлектриктер / Антисегнетоэлектриктер • Ферромагнетиктер / Парамагнетиктер / Антиферромагнетиктер • Кюри нүктесі • Неель нүктесі Кванттық Лямбда-нүкте Дисперстік жүйелер Гель (Аэрогель) • Ерітінді • Коллоидтар • Золь • Аэрозоль • Суспензия • Эмульсия Қосымша Қалыпты шарттар • Ферми–Дирак статистикасы • Бозе–Эйнштейн статистикасы