ნუკლეოტიდები

ნუკლეოტიდები, ადენოზინფოსფორის მჟავები — ადენოზინის მონო-, დი-, და ტრიფოსფორის ეთერები, რომელთა შედგენილობაში შედის ადენინი, ნახშირწყალი რიბოზა და ფოსფორმჟავას ერთი (ამფ), ორი (ადფ) ან სამი (ატფ) ნაშთი. მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ყოველი უჯრედის ენერგიისა და ნივთიერებათა ცვლაში. ადფ-სა და ატფ-ში ქიმიური ენერგიის დიდი მარაგია, რის გამოც მათ მაკროერგულ ნაერთებს უწოდებენ. ფოსფორმჟავას ნაშთის დაკარგვისას თავისუფლდება ენერგია, რომელიც ხმარდება უჯრედში მიმდინარე სასიცოხცლო პროცესების შესრულებას, უპირველეს ყოვლისა — ცილების ბიოსინთეზს.

ადენოზინმონოფოსფორმჟავა (ამფ) შეიცავს ფოსფორმჟავას ერთ ნაშთს. მოლური მასა 347,23 გ/მოლი. ამფ-ს გარდა ატფ იმ კოფერმენტების (ნიკოტინ-ადენილდინუკლეოტიდი — ნად და ფლავინ-ადენილდინუკლეოტიდი — ფად) კომპონენტია, რომლებიც მონაწილეობენ ჟანგვა-აღდგენითს რეაქციებში. გარდა ამისა, ამფ კოენზიმ A-ს შემადგენელი ნაწილია. ადენოზინდიფოსფორმჟავა (ადფ) შეიცავს ფოსფორმჟავას ორ ნაშთს. მოლური მასა 427,22 გ/მოლი. მიიღება ატფ-იდან ფოსფორმჟავას ერთი ნაშთის დაკარგვისას. მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ჟანგვით ფოსფორილირებასა და ენერგეტიკულ ცვლაში. ადენოზინტრიფოსფორმჟავა (ატფ) შეიცავს ფოსფორმჟავას სამ ნაშთს. მოლური მასა 507,21 გ/მოლი. სუბსტრატია ნუკლეინის მჟავების ბიოსინთეზისათვის. ადენოზინტრიფოსფატაზების მოქმედებით ატფ კარგავს ფოსფარმჟავას ერთ ან ორ მოლეკულას; წარმოიქმნება ადენოზინდისფოსფორმჟავა (ადფ) ან ადენოზინმონოფოსფორმჟავა (ამფ) და თავისუფლდება ენერგიის დიდი რაოდენობა. ეს ენერგია გამოიყენება კუნთის შეკუმშვის, ჯირკვლების სეკრეციის, ცილებისა და სხვა ნაერთების ბიოსინთეზისათვის. ატფ უჯრედის ფუნქციური მოქმედებისათვის საჭირო ენერგიის მთავარი წყაროა. უჯრედი მას დიდი რაოდენობით მოითხოვს. ამიტომ განუწყვეტლივ ხდება მისი ხელხახლი სინთეზი, ძირითადად ნახშირწყლების დაშლის დროს მიღებული ენერგიის ხარჯზე. ამით აიხსნება ის, რომ უჯრედში ატფ-ის რაოდენობა არ იცვლება. ჟანგვითი ფოსფორილირება — ქიმიური ენერგიის გამოყენება ატფ-ის სინთეზისათვის — მიმდინარეობს მიტოქონდრიებში. ადენოზინფოსფორის ების შესწავლის ერთ-ერთ უკანასკნელ მიღწევად უნდა ჩაითვალოს ციკლური ადენილი მჟავას აღმოჩენა, რომელიც მიიღება ატფ-ზე ფერმენტ ციკლაზის კატალიზური მოქმედებით. ციკლური ადენილის მჟავა ააქტივებს იმ ელემენტების მოქმედებას, რომლებიც მონაწილეობენ უჯრედის ენერგეტილულ ცვლაში. ატფ-ის დინატრიუმისა და მონოკალციუმის მარილების ხსნარს იყენებენ კუნთების დისტროფიის, გულისა და პერიფერიული სისხლძაღვების სპაზმის სამკურნალოდ. ახლად გადატანილი გულის კუნთის ინფარქტისა და ფილტვების ანთებითი ხასიათის დაავადებათა დროს მისი გამოყენება არ შეიძება.

გავრცელებული ნუკლეოტიდებია:

ადენოზინის მონოფოსფატი AMP	ადენოზინის დიფოსფატი ADP	ადენოზინის ტრიფოსფატი ATP
გუანოზინის მონოფოსფატი GMP	გუანოზინის დიფოსფატი GDP	გუანოზინის ტრიფოსფატი GTP
თიმიდინის მონოფოსფატი TMP	თიმიდინის დიფოსფატი TDP	თიმიდინის ტრიფოსფატი TTP
ურიდინის მონოფოსფატი UMP	ურიდინის დიფოსფატი UDP	ურიდინის ტრიფოსფატი UTP
ციტიდინის მონოფოსფატი CMP	ციტიდინის დიფოსფატი CDP	ციტიდინის ტრიფოსფატი CTP

გავრცელებული დეზოქსინუკლეოტიდებია:

დეზოქსიადენოზინის მონოფოსფატი dAMP	დეზოქსიადენოზინის დიფოსფატი dADP	დეზოქსიადენოზინის ტრიფოსფატი dATP
დეზოქსიგუანოზინის მონოფოსფატი dGMP	დეზოქსიგუანოზინის დიფოსფატი dGDP	დეზოქსიგუანოზინის ტრიფოსფატი dGTP
დეზოქსითიმიდინის მონოფოსფატი dTMP	დეზოქსითიმიდინის დიფოსფატი TDP	დეზოქსითიმიდინის ტრიფოსფატი dTTP
დეზოქსიურიდინის მონოფოსფატი dUMP	დეზოქსიურიდინის დიფოსფატი dUDP	დეზოქსიურიდინის ტრიფოსფატი dUTP
დეზოქსიციტიდინის მონოფოსფატი dCMP	დეზოქსიციტიდინის დიფოსფატი dCDP	დეზოქსიციტიდინის ტრიფოსფატი dCTP

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 1, თბ., 1975. — გვ. 88-89.