ალვარ გულსტრანდი

ალვარ გულსტრანდი
შვედ. Allvar Gullstrand[1]
დაბ. თარიღი	5 ივნისი, 1862(1862-06-05)[2] [3] [4] [1] [5] [6] [7] [8]
დაბ. ადგილი	Landskrona Parish[2] [1]
გარდ. თარიღი	28 ივლისი, 1930(1930-07-28)[9] [2] [3] [4] [10] [5] [7] [8] (68 წლის)
გარდ. ადგილი	Oscar Parish[2] [10]
დასაფლავებულია	ნორა ბეგრავნინგსპლატსენი[11] [12] [13] [14]
მოქალაქეობა	შვედეთი
საქმიანობა	ოფთალმოლოგი, ექიმი[15] და უნივერსიტეტის პროფესორი
მუშაობის ადგილი	უფსალის უნივერსიტეტი
ალმა-მატერი	უფსალის უნივერსიტეტი
ჯილდოები	ნობელის პრემია ფიზიოლოგიასა და მედიცინაში[16] [17] , ბიერკენის პრემია და გრეფეს მედალი
ალვარ გულსტრანდი ვიკისაწყობში

ალვარ გულსტრანდი (შვედ. Allvar Gullstrand; დ. 5 ივნისი, 1862, ლანდსკრუნა, შვედეთი, — გ. 30 ივლისი, 1930, სტოკჰოლმი) — შვედი ოფთალმოლოგი და ოპტიკოსი. უფსალის უნივერსიტეტის პროფესორი. იკვლევდა თვალის დიოპტრიკას. შეიმუშავა ასახვის ახალი თეორია. დაადგინა ასტიგმატიზმის სამი ფორმა, გამოიგონა ბინოკულარული ურეფლექსო ოფთალმოსკოპი, ნაპრალოვანი ნათურა ბიომიკროსკოპისათვის, სათვალე-ლუპა. 1911 წელს მიენიჭა ნობელის პრემია ფიზიოლოგიის ან მედიცინის დარგში (1911).

ალვარ გულსტრანდი დაიბადა 1862 წელს ლანდსკრუნაში. მამამისი ქალაქის მთავარი ექიმი იყო. ალვარ გულსტრანდი მედიცინას სწავლობდა უფსალაში (1880-1885), ვენასა (1885) და სტოკჰოლმში (1886-1888); გეომეტრიული და ფიზიოლოგიური ოპტიკის საკითხებში მთლიანად თვითნასწავლი იყო. 1890 წელს გულსტრანდმა მიიღო სტოკჰოლმის უნივერსიტეტის დოქტორის ხარისხი. აკადემიურ მოღვაწეობასთან ერთად ის ექიმ-ოფთალმოლოგად მუშაობდა და 1892 წელს სტოკჰოლმის თვალის კლინიკის ხელმძღვანელად დაინიშნა. 1894 წელს გულსტრანდი აირჩიეს უფსალის უნივერსიტეტის თვალის დაავადებათა პროფესორად, ხოლო 1913 წელს — ფიზიოლოგიური და ფიზიკური ოპტიკის პროფესორად. ეს უკანასკნელი კათედრა საგანგებოდ შეიქმნა, რათა გულსტრანდი ყოველდღიური სამედიცინო პრაქტიკისა და ელემენტარული სასწავლო პროცესისგან გათავისუფლებულიყო და თავისი შრომებისთვის მეტი დრო დაეთმო. 1927 წლიდან ის პენსიაზე გავიდა და უფსალის უნივერსიტეტის ემერიტუსი პროფესორი იყო.

1911 წელს გულსტრანდმა თვალის ოპტიკური თვისებების კვლევისთვის მიიღო ნობელის პრემია ფიზიოლოგიასა და მედიცინაში. მიღებული ჰქონდა სხვა მრავალი ჯილდო და წოდება. გულსტრანდი იყო უფსალის, იენისა და დუბლინის უნივერსიტეტების საპატიო დოქტორი, შვედეთისა და უცხოეთის სამეცნიერო საზოგადოებების წევრი. 1911-1929 წლებში ის იყო შვედეთის მეცნიერებათა აკადემიის ნობელის ფიზიკის კომიტეტის წევრი, 1922-1929 წლებში კი — იმავე კომიტეტის თავმჯდომარე; ეწინააღმდეგებოდა ნობელის პრემიის გადაცემას ალბერტ აინშტაინისთვის, რომლის ფარდობითობის თეორიას არასრულყოფილად თვლიდა.

გულსტრანდმა მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა ადამიანის თვალის, როგორც ოპტიკური სისტემის, შესწავლაში. ამისთვის ის გეომეტრიული ოპტიკის ცოდნას და რთულ მათემატიკურ გაანგარიშებებს იყენებდა, რის გამოც გულსტრანდის შრომები მისი თანამედროვე ბევრი ოფთალმოლოგისთვის უცნობი ან გაუგებარი იყო. გულსტრანდმა გაარკვია თვალის რქოვანა გარსის სტრუქტურისა და ფუნქციის, ასევე ასტიგმატიზმის არაერთი საკითხი. მან გააუმჯობესა კატარაქტის ოპერაციის შემდეგ გამოყენებისთვის განკუთვნილი მაკორეგირებელი ლინზები. 1911 წელს თვალის დეტალური გამოკვლევისთვის შექმნა საკუთარი მოდელის ნაპრალოვანი ნათურა (გულსტრანდის ნათურა). გერმანულ კომპანია Zeiss-თან თანამშრომლობით გულსტრანდის მიერ შექმნილი ბინოკულარული ურეფლექსო ოფთალმოსკოპი ყველა ოფთალმოლოგიური კაბინეტის ატრიბუტი გახდა. გულსტრანდის გამოკვლევებმა საფუძველი ჩაუყარა ოპტიკური გამოსახულების თეორიის ახალ კონცეფციას. მან გერმანელი ფიზიკოსის ჰერმან ფონ ჰელმჰოლცის კლასიკური თეორია თვალზე განავრცო აკომოდაციის უნარის ასახსნელად და დაადგინა, რომ ეს უნარი ნაწილობრივ დამოკიდებულია თვალის ბროლის ამოზნექილობის ხარისხზე.

• Ehinger, Berndt; Grzybowski, Andrzej (December 2011). „Allvar Gullstrand (1862-1930) - the Gentleman with the Lamp“. Acta Ophthalmologica. 89 (8): 701–708. doi:10.1111/j.1755-3768.2011.02235.x.

• ალვარ გულსტრანდი — სტატია ენციკლოპედია ბრიტანიკიდან (ინგლისური)
• Allvar Gullstrand – Biographical. NobelPrize.org. Nobel Media AB 2020. ციტირების თარიღი: 20 ივნისი, 2020.

ხ • გ • რ ნობელის პრემია ფიზიოლოგიასა და მედიცინაში 1901–1925 ემილ ადოლფ ბერინგი (1901) • რონალდ როსი (1902) • ნილს რიუბერგ ფინზენი (1903) • ივანე პავლოვი (1904) • რობერტ კოხი (1905) • კამილო გოლჯი / სანტიაგო რამონ-ი-კახალი (1906) • შარლ ლუი ალფონს ლავერანი (1907) • ილია მეჩნიკოვი / პაულ ერლიხი(1908) • თეოდორ კოხერი (1909) • ალბრეხტ კოსელი (1910) • ალვარ გულსტრანდი (1911) • ალექსის კარელი (1912) • შარლ რიშე (1913) • რობერტ ბარანი (1914) • ჟიულ ბორდე (1919) • ავგუსტ კროგი (1920) • არჩიბალდ ჰილი / ოტო ფრიც მაიერჰოფი (1922) • ფრედერიკ ბანტინგი / ჯონ მაკლაუდი (1923) • ვილემ ეინტჰოვენი (1924) 1926–1950 იოჰანეს ფიბიგერი (1926) • იულიუს ვაგნერ-იაურეგი (1927) • შარლ ნიკოლი (1928) • კრისტიან ეიკმანი / ფრედერიკ ჰოპკინზი (1929) • კარლ ლანდშტაინერი (1930) • ოტო ჰაინრიხ ვარბურგი (1931) • ჩარლზ სკოტ შერინგტონი / ედგარ ადრიანი (1932) • ტომას ჰანტ მორგანი (1933) • ჯორჯ უიპლი / ჯორჯ მაინოტი / უილიამ პარი მერფი (1934) • ჰანს შპემანი (1935) • ჰენრი ჰალიტ დეილი / ოტო ლევი(1936) • ალბერტ სენტ-დიერდი (1937) • კორნეი ჰეიმანსი (1938) • გერჰარდ დომაგკი (1939) • ჰენრიკ დამი / ედუარდ ადელბერტ დოიზი (1943) • ჯოზეფ ერლანგერი / ჰერბერტ სპენსერ გასერი (1944) • ალექსანდერ ფლემინგი / ერნსტ ჩეინი / ჰაუარდ ფლორი (1945) • ჰერმან ჯოზეფ მალერი (1946) • კარლ ფერდინანდ კორი / გერტი კორი / ბერნარდო ალბერტო უსაი (1947) • პაულ ჰერმან მიულერი (1948) • ვალტერ რუდოლფ ჰესი / ანტონიუ ეგაშ მონიში (1949) • ედუარდ კელვინ კენდალი / ტადეუშ რაიხშტაინი / ფილიპ შოუოლტერ ჰენჩი(1950) 1951–1975 მაქს ტეილერი (1951) • ზელმან ვაქსმანი (1952) • ჰანს ადოლფ კრებსი / ფრიც ალბერტ ლიპმანი(1953) • ჯონ ფრანკლინ ენდერსი / თომას ჰაკლ უელერი / ფრედერიკ ჩეპმენ რობინსი (1954) • ჰუგო თეორელი (1955) • ანდრე ფრედერიკ კუნანი / ვერნერ ფორსმანი / დიკინსონ რიჩარდსი (1956) • დანიელე ბოვე (1957) • ჯორჯ უელს ბიდლი / ედუარდ ტეიტემი / ჯოშუა ლედერბერგი (1958) • სევერო ოჩოა / ართურ კორნბერგი (1959) • ფრენკ ბერნეტი / პიტერ მედავარი (1960) • დიორდ ფონ ბეკეში (1961) • ფრენსის კრიკი / ჯეიმს უოტსონი / მორის უილკინსი (1962) • ენდრიუ ფილდინგ ჰაქსლი / ალან ჰოჯკინი / ჯონ კერიუ ექლსი (1963) • კონრად ემილ ბლოხი / ფეოდორ ფელიქს კონრად ლინენი (1964) • ფრანსუა ჟაკობი / ანდრე ლვოვი / ჟაკ ლუსიენ მონო (1965) • ფრენსის პეიტონ როუსი / ჩარლზ ბრენტონ ჰაგინზი (1966) • რაგნარ გრანიტი / ჰოლდენ კეფენ ჰარტლაინი / ჯორჯ უოლდი (1967) • რობერტ ჰოლი / ჰარ გობინდ კორანა / მარშალ ნირენბერგი (1968) • მაქს დელბრიუკი / ალფრედ ჰერში / სალვადორ ლურია (1969) • ბერნარდ კაცი / ულფ ფონ ეილერი / ჯულიუს აქსელროდი (1970) • ერლ საზერლენდი (1971) • ჯერალდ ედელმანი / როდნი პორტერი (1972) • კარლ ფონ ფრიში / კონრად ლორენცი / ნიკოლას ტინბერგენი (1973) • ალბერ კლოდი / კრისტიან დე დიუვი / ჯორჯ პალადე (1974) • დეივიდ ბალტიმორი / რენატო დულბეკო / ჰაუარდ მარტინ ტემინი (1975) 1976–2000 ბარუხ ბლამბერგი / დანიელ კარლტონ გაიდუზეკი (1976) • როჟე გიიმენი / ენდრიუ შალი / როზალინ სამსენ იალოუ (1977) • ვერნერ არბერი / დანიელ ნატანსი / ჰამილტონ სმიტი (1978) • ალან კორმაკი / გოდფრი ჰაუნსფილდი (1979) • ბარუხ ბენასერაფი / ჯორჯ სნეპი / ჟან დოსე (1980) • როჯერ სპერი / დეივიდ ჰიუბელი / ტორსტენ ვიზელი(1981) • სუნე ბერგსტრიომი / ბენგტ სამუელსონი / ჯონ ვეინი (1982) • ბარბარა მაკ-კლინტოკი (1983) • ნილს ერნე / გეორგ კიოლერი / სეზარ მილშტეინი (1984) • მაიკლ სტიუარტ ბრაუნი / ჯოზეფ ლეონარდ გოლდშტეინი (1985) • სტენლი კოენი / რიტა ლევი-მონტალჩინი (1986) • სუძუმი ტონეგავა (1987) • ჯეიმს ბლეკი / გერტრუდა ელაიონი / ჯორჯ ჰიტჩინგსი (1988) • ჯონ მაიკლ ბიშოპი / ჰაროლდ ვარმუსი (1989) • ჯოზეფ მიურეი / ედვარდ დონალ ტომასი (1990) • ერვინ ნეერი / ბერტ საკმანი (1991) • ედმონდ ფიშერი / ედვინ კრებსი (1992) • რიჩარდ ჯონ რობერტსი / ფილიპ შარპი (1993) • ალფრედ გილმანი / მარტინ როდბელი (1994) • ედვარდ ლიუისი / ერიკ ვიშაუსი/ კრისტიანა ნიუსლიაინ-ფოლჰარდი (1995) • პიტერ დოერტი / როლფ ცინკერნაგელი (1996) • სტენლი პრუზინერი (1997) • რობერტ ფერჩგოტი / ლუის იგნარო / ფერიდ მურადი (1998) • გიუნტერ ბლობერი (1999) • არვიდ კარლსონი / პოლ გრინგარდი / ერიკ კენდელი (2000) 2001–დღემდე ლელანდ ჰარტველი / ტიმოტი ჰანტი / პოლ ნერსი (2001) • სიდნეი ბრენერი / ჯონ სალსტონი / რობერტ ჰორვიცი (2002) • პოლ ლოტერბური / პიტერ მენსფილდი (2003) • რიჩარდ ექსელი / ლინდა ბაკი (2004) • ბარი მარშალი / რობინ უორნი (2005) • ენდრიუ ფაიერი / კრეიგ მელო (2006) • მარიო კაპეკი / მარტინ ევანსი / ოლივერ სმიტისი (2007) • ლიუკ მონტანიე / ფრანსუაზა ბარე-სინუსი / ჰარალდ ცურ ჰაუზენი (2008) • ელიზაბეთ ბლეკბიორნი / კეროლ გრეიდერი / ჯეკ შოსტაკი (2009) • რობერტ ჯეფრი ედვარდსი (2010) • ბრუს ბეტლერი / ჟიულ ჰოფმანი / რალფ შტეინმანი (2011) • სინია იამანაკა / ჯონ გურდონი (2012) • ჯეიმზ როტმანი / რენდი შეკმანი / თომას კრისტიან ზიუდჰოფი (2013) • ჯონ ო’კიფი / მეი-ბრიტ მოსერი / ედვარდ მოსერი (2014) • უილიამ კემპბელი / სატოსი ომურა / ტუ იუიუ (2015) • იოსინორი ოსუმი (2016) • ჯეფრი ჰოლი / მაიკლ როსბაში / მაიკლ იანგი (2017) • ჯეიმზ ელისონი / ტასუკუ ჰონჯო (2018) • უილიამ კელინი / გრეგ სემენზა / პიტერ რედკლიფი (2019) • ჰარვი ჯეიმზ ალტერი / ჩარლზ რაისი / მაიკლ ჰოუტონი (2020) • დევიდ ჯულიუსი / არდემ პატაპუტიანი (2021) • ალენ ასპე / ჯონ კლაუზერი / ანტონ ცაილინგერი (2022) • კატალინ კარიკო / დრიუ ვაისმანი (2023) • ვიქტორ ემბროსი / გერი რავკანი (2024)

ხ • გ • რ ← 1911 წლის ნობელის პრემიის ლაურეატები → ფიზიოლოგია და მედიცინა ალვარ გულსტრანდი (შვედეთი) ფიზიკა ვილჰელმ ვინი (გერმანია) ქიმია / მარი სკლოდოვსკა-კიური (პოლონეთი/საფრანგეთი) ლიტერატურა მორის მეტერლინკი (ბელგია) მშვიდობა ტობიას ასერი (ნიდერლანდები) ალფრედ ჰერმან ფრიდი (ავსტრია) ეკონომიკა გაიცემა 1969 წლიდან.

ხ • გ • რ შვედი ნობელის პრემიის ლაურეატები ქიმია 1903: სვანტე არენიუსი 1926: თეოდორ სვედბერგი 1929: ჰანს ჩელპინი 1948: არნე ტისელიუსი 2015: ტომას ლინდალი ლიტერატურა 1909: სელმა ლაგერლოფი 1916: კარლ გუსტავ ვერნერ ფონ ჰეიდენსტამი 1931: ერიკ აქსელ კარლფელდტი (აიკვდილის შემდეგ) 1951: პერ ლაგერკვისტი 1966: ნელი ზაქსი 1974: ეივინდ იუნსონი / ჰარი მარტინსონი 2011: ტომას ტრანსტრიომერი მშვიდობის განმტკიცება 1908: კლას პონტუს არნოლდსონი 1921: კარლ იალმარ ბრანტინგი 1930: ნათან სიოდერბლუმი 1961: დაგ ჰამარშელდი (სიკვდილის შემდეგ) 1982: ალვა მიურდალი ფიზიკა 1912: გუსტავ დალენი 1924: მანე სიგბანი 1970: ჰანეს ალფვენი 1981: კაი სიგბანი ფიზიოლოგია და მედიცინა 1911: ალვარ გულსტრანდი 1955: ჰუგო თეორელი 1967: რაგნარ გრანიტი 1970: ულფ ფონ ეილი 1981: ტორსტენ ვიზელი 1982: სუნე ბერგსტრიომი / ბენგტ სამუელსონი 2000: არვიდ კარლსონი 2022: სვანტე პააბო ეკონომიკა 1974: გუნარ მიურდალი 1977: ბერტილ ოლინი